Terror doc

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi 

www.qesam.org 

 

 

11 

lahlı  qüvvə  toplamışdı.  Demək  olar  ki,  bu  qüvvənin  qarşısında  azərbaycanlılar  silahsız  idilər.  Başda 

Şaumyan olmaqla Bakı Sovetinin rəhbərliyi “müsəlman əksinqilabçı ünsürlər”,—deyə adlandırdıqları 

şəhərin azərbaycanlı əhalisini milli münaqişəyə cəlb etmək üçün bəhanə axtarırdı. Tezliklə belə bir im-

kan  tapıldı.

1

  Lənkərana  yola  düşməyə  hazırlaşan  bir  neçə  yüz  nəfər  müsəlman diviziyasının  zabit  və 

əsgərinin tərksilah edilməsi, buna etiraz əlaməti olaraq azərbaycanlıların kortəbii mitinqlərinin keçiril-

məsi və ən nəhayət, sovet hərbi hissələrinin altı dəstəsinə təxribat məqsədilə atəş açılması bolşeviklə-

rin əl-qolunu açmış oldu. Şaumyanın özü etiraf edirdi ki, “Altı dəstənin üzərinə düşmən tərəfindən ilk 

silahlı basqın cəhdindən istifadə edərək cəbhə boyu hücuma başladıq”. Əslində bu, “müsəlmanəksinqi-

labi”, “müsavatçıların antisovet qiyamı” əleyhinə mübarizə adı altında bolşeviklərin daşnaklarla birlik-

də dinc, silahsız, azərbaycanlı əhalisinə qarşı qabaqcadan düşünülmüş və həyata keçirilən milli qırğın 

idi.

2

 Qırğın  zamanı  şəhərin  müsəlman məhəllələri şiddətli atəşə tutulur, dinc əhali qırılır, qarətlər baş 

alıb gedirdi. 1918-ci il martın son üç günü ərzində aramsız davam edən döyüşlər əslində azərbaycanlı-

lara qarşı soyqırımı idi. Bu soyqırımı zamanı 12 mindən çox günahsız azərbaycanlı qanına qəltan edil-

di. Həmin soyqırımında daşnakpərəst A.Mikoyanın başçılıq etdiyi “Qırmızı Qvardiya” dəstələri də iş-

tirak  etmişdilər.  Hətta  İçərişəhərə  hücum  zamanı  A.Mikoyan  yaralanmışdı.  “İnqilabi  əksinqilabdan 

müdafiə” adı ilə çıxış edən bu quldur dəstələri Bakının ən gözəl memarlıq abidələrindən olan “İsmai-

liyy”ni yandırmış, “Açıq söz”, “Kaspi”, “Baku” və b. qəzet və jurnalların redaksiyalarını dağıtmış, Tə-

zə  Pir  məscidinə  böyük  ziyan  vurmuşdular.

3

  Bolşeviklərin yaxından  iştirakı ilə əksinqilaba qarşı mü-

haribə bayrağı altında Azərbaycanın Şamaxı, Quba, Göyçay, Lənkəran, Qarabağ və Naxçıvan bölgə-

lərində  ermənilər  milli  qırğın  törətmişdilər.  Bu  qırğınlar  bolşevik  donu  geyən  daşnak  Q.Korqanovla 

birlikdə  Amazaspın,  Avetisyanın,  Lalayansın,  Petrovun  quldur  dəstələri  tərəfindən  törədilmişdi.  Qır-

ğınlar zamanı 15-20 min azərbaycanlı öldürülmüşdü.

4

 

Erməni  tarixçisi  Hovanesyan  belə  bir  faktı  qəbul  edir  ki,  I  Dünya  müharibəsi  yaxınlaşdıqca 

Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan arasında “beynəl-irqi” müharibə qızışdı. Əslində isə beynəl-irqi 

müharibəni ermənilər başlamışdı. Hər halda, türk ordusu regiondan çıxan kimi ermənilər dağlarda nə-

zarəti ələ keçirmək üçün hər cür cəhdlərini işə saldılar. 

1918-ci ildən bu günə kimi Ermənistanın iki əsas ixracı olmuşdur: öz “tarixi vətən”lərindən xa-

ricə axışan öz milləti və terrorizm! 1918-ci ildən bu günə kimi Ermənistanın bir əsas idxalı olmuşdur 

və olmaqda davam edir: başqa xalqlardan alınan xarici yardım! 

1919-cu  ilin  fevralında  ABŞ  konqresi  100  milyon  dollarlıq  fond  qanunu  qəbul  etdi.  Bu  pullar 

“ermənilərin, suriyalıların, yunanların və indi və ya əvvəllər Türkiyənin subyekti olmuş Kiçik Asiyada-

kı  Amerika  ilə  düşmən  olmayan  digər  xristian  və  yəhudi  əhalisinə”  kömək  üçün  nəzərdə  tutulmuş-

du”.

5

  

1919-cu ilin son rübünə kimi dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən və özəl amerikan kömək təşki-

latları  erməni  xalqına  20  milyon  dollardan  artıq  qiymətləndirilən  ərzaq  və  pul  yardımı  etmişdi.  Bu 

məbləğin yarısından çoxu, xüsusilə birbaşa Ermənistan Respublikasına verilən hissə Amerika Kömək 

İdarəsi vasitəsilə maliyyə yardımı aldı. İdarənin baş direktoru Herbert Huver ARA və ACRNE təşki-

latlarının fəaliyyətini tənzimləyirdi. ARA-nın hər gəmisi üçün erməni hökuməti Birləşmiş Ştatların xə-

zinəsinə ödənməli olan xüsusi vəd sənədi yayırdı, ACRNE-nin bütün köməkliyi isə Amerika xalqının 

erməni xalqına birbaşa hədiyyəsi idi. 

Ermənilərə 1920-ci ildən sonra yeganə real “köməyi” Rusiya göstərdi. 1923-cü il yanvarın 27-

də Çiçerin Lozanna konfransına bildirdi ki, Rusiya və Ukrayna hökumətləri xaricdəki erməni qaçqın-

ların böyük bir hissəsini öz ərazilərində yerləşdirmək niyyətindədir. Bu zaman “Çiçerin yoldaş” tama-

milə  haqlı  olaraq  göstərdi  ki,  sovet  nümayəndə  heyəti  Erməni  məsələsinin  müzakirəsində  iştirak  et-

                                                        

1

 Rəhimzadə A. Həyat bizi terrorizmə qarşı barışmaz mübarizəyə səsləyir.//Dirçəliş—XXI əsr. N 51, 2002, səh.41-42. 

2

 Laury Н. Nineteenth and Twentieth Century Armenian Теrrorisм. Symposium on International Теrrorisм. Ankara, 

Turkey (Ankara Universitu Press), 1984, р.161-162. 

3

 Араслы Дж. Четвертая мировая война. Информационно-аналитический справочник по негосударственным 

системам, Б., 2002, стр.71. 

4

 İsgəndərov A. 1918-ci il mart soyqırımının tarixşünaslığı, B., 1997, səh.29-30. 

5

 Samuel A.Uimz. Göstərilən əsəri. B., 2004, səh.132. 

---

Qafqaz Etno-Sosial Araşdırmalar Mərkəzi 

www.qesam.org 

 

 

12 

məkdən  uzaqlaşdırıldığına  görə  həmin  məsələ  lazımi  şəkildə  həll  oluna  bilməzdi.  Çiçerinin  məktubu 

xaricdəki erməni dairələrində hədsiz dərəcədə güclü əks-səda doğurdu; bir sıra siyasi və xeyriyyə cə-

miyyətləri, partiyalar sovet hökumətinə minnətlarlıqlarını bildirdilər, həmçinin Rusiyanın təklifinin hə-

yata keçirilməsinə dair planları haqqında məlumat verdilər.  

“Böyük Ermənistan” ideyası ölmədi. Bu Sovet Ermənistanında böyük təsərrüfat və mədəniyyət işləri 

“diaspor”dakı  erməni  siyasi  partiyalarının  ideologiyasına  çevrildi.  Daşnaklar,  “Hnçak”  və  “Ramka-

vor”çılar terror və silahlı müdaxilə yolu tutaraq, bu sahədə Qərbdəki əlaltıları ilə müdhiş və xain plan-

lar cızmağa başladılar.  

1920-ci ildə Cənubi Qafqazda başlanan Sovet Rusiyası işğalları Azərbaycanın tarixi torpaqların-

da yaradılan Ermənistan Respublikasından da yan keçmədi. Bu proses Azərbaycan üçün fəlakət idisə, 

Ermənistan üçün bir hədiyyə idi. Erməni ideoloqları belə düşünürdülər ki, məhz bu xristian imperiya-

sının tərkibində  onlar öz niyyətlərinə nail olub, Qafqazda yeganə dövlət olacaq “Böyük Ermənistan” 

dövlətini  qura  biləcəklər.  Hələ  1918-ci  il  dekabr  ayının  14-də bu  məqsədlə Gürcüstana  hücum  edir, 

lakin bu xaincəsinə hücumun heç bir nəticəsi olmur. Azərbaycanla bağlı siyasətləri də ki, hər kəsə bəl-

lidir. Yarandıqları ilk gündən bütün qonşu dövlətlərdə olduğu kimi, Ermənistana da dostluq və tərəf-

daşlıq  təklif  edən  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti əks  reaksiya gördü  və  bu  xəyanətlərin  nəticəsində 

Qarabağda üsyanları yatırmağa başı qarışan Azərbaycan Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edildi.

1

  

1919-cu  ildə,  mart  ayında Parisdə “Haydad” (mənası “Erməni məhkəməsi” deməkdir) adlı ter-

rorçu təşkilatı yarandı. Bu terrorçu təşkilat yarandığı ilk gündən Azərbaycana qarşı xüsusilə qəddarlıq 

nümayiş etdirir. Hələ XX əsrin 20-ci illərində Bakıdakı neftli ərazilərdə bir sıra yanğınlar törətmişlər. 

Bundan başqa, bu təşkilat əsasən mənəvi terrorla məşğul olur.

2

 1994-cü ildə “ASALA” və “Haydad” 

təşkilatları arasında aparılan danışıqlar nəticəsində ikincinin Azərbaycanla bağlı üzərinə düşən vəzifə-

lər əsasən aşağıdakı kimidir: 

—iqtisadi strategiyanı müəyyənləşdirən kadr potensialını iflic etmək, parçalamaq; 

—müxalifət-iqtidar münasibətlərinin son ziddiyyət nöqtəsindən istifadə etmək; 

—tanınmış şəxslərin terror yoluyla aradan götürülməsi; 

—mənəvi terror. 

“Haydad”ın  dünyanın  bir  çox  ölkələrində,  o  cümlədən  Almaniya,  Fransa,  Livan,  ABŞ,  Böyük 

Britaniya, Avstriya, Rumıniya, Suriya və İordaniya zəngin bank hesabları vardır və Türkiyə, İran, Ru-

siya,  Ermənistan  və  digər  ölkələrdə  yaşayan  zəngin  ermənilər  istənilən  vaxt  erməni  kilsəsi  vasitəsilə 

bu bankların hesablarına yardım edə bilərlər. Təşkilatın lideri Ağa Ağayandır.

3

 

1918-ci  ildə  Azərbaycanın  qərb  torpaqlarını  qəsb  edərək  Ermənistan  adlanan  dövlət  quran  və 

1920-ci  ildə  elə  bu  sərhədlər  çərçivəsində  Sovet  imperiyasına  birləşdirilən  ermənilər  bir  müddət  öz 

terror fəaliyyətlərini dayandırdılar. Lakin onlarda heç bir zaman olmayan bir dövlət quraraq öz xəyal-

larını gerçəkləşdirən ermənilər və onlara rəhbərlik edən terror təşkilatları düşünmək olardı ki, öz qanlı 

fəaliyyətlərinə son qoyacaqlar. Amma belə olmadı. Onlar daha da azğınlaşaraq fəaliyyət istiqamətləri-

ni bütün türk dünyasına və müsəlman aləminə çevirdilər.

4

 

1920-ci illərdə erməni terror təşkilatları ADR-nin görkəmli dövlət xadimlərinin terror vasitəsilə 

fiziki cəhətdən aradan götürülməsinə başladı. Sabiq daxili işlər naziri Behbudxan Cavanşir, kabinənin 

sədri və hökumətin başçısı Fətəli xan Xoyski, türk ordu komandanı Camal paşa qanına qəltan edildi-

lər. Bu terrorçu siyasət sovet dövründə də davam etdirilmişdir. İkinci Dünya müharibəsi illərində təq-

ribən yüz min erməni “Üçüncü Reyx”in tərkibində yəhudilərin məhv edilməsi prosesində iştirak et-

mişlər. II Dünya müharibəsinin bitməsindən və dünyadakı siyasi proseslərin müəyyən qədər öz qayda-

sına düşməsindən sonra erməni terroru da fəallaşdı. Bu fəallıq bu günə qədər davam etməkdədir. Bu 

dövrdən etibarən erməni terrorizminin ikinci mərhələsi başlayır. Erməni terrorizminin ikinci mərhələsi 

birinci mərhələsindən daha da qanlı nəticələrlə müşayiət olunurdu. Ən son mərhələ isə qanlı terror ak-

                                                        

1

 Асадов С., Мамедов И. Терроризм. Причина и следствие. Б., 2001, стр.29-30. 

2

 Somer T. Armenian тerrorisм and the Narcotic Traffic. Sympozium on International Теrrorisм. Ankara, Turkey 

(Ankara University Press), 1984, р.146. 

3

 Балоян Ренди. “Убитые турецкие дипломаты невиновны?”—“Асбарез”, 1 декабря 1984 г. 

4

 “Erməni xisləti”//“Xalq qəzeti”, 28.03.2004. 

---