Texnologiya 8 Derslik 2017+ Layout 1

73

Tozsoran, tozluq, filtr, buraxıcı tor, tozsoran ucluqları.

PRAKTİK İŞ

TOZSORANIN QURULUŞU İLӘ TANIŞLIQ

Resurslar: tozsoran, tozsoranın istismar qaydaları kitabçası, ucluqlar və

tərtibatlar.

1. Tozsoranın quruluş və iş prinsipini öyrən.

2. Tozsoranın texniki göstəricilərini yaz.

3. Tozsoranın müxtəlif ucluqlarla işini yoxla.

1. Məişət tozsoranının təyinatı nədir?

2. Məişət tozsoranı hansı tərkib hissələrindən ibarətdir?

3. Tozsoranın elektrik mühərriki hansı funksiyanı yerinə yetirir?

4. Tozluqlar neçə cür olur?

5. Tozsoran ucluqları nə üçün nəzərdə tutulmuşdur?

6. Tozsoranın iş prinsipi nədən ibarətdir?

7. Tozsoranla iş zamanı hansı təhlükəsizlik qaydalarına riayət edilir?

Özünüyoxlama sualları

?

soran tozu özünə çəkib, onu yenidən havaya buraxacaq. Müasir göstə ri cilərə

əsasən, hətta 99 % filtrləmə belə havanın təmizlik dərəcəsinə əks göstə rici

hesab edilir. Çünki havanın tərkibindəki 1 % toz istənilən sayda bakteriya,

virus və allergen yaya bilər. Ona görə də keyfiyyətli filtrləmə havanın 99,95%

təmizlənməsi hesab edilir. Bu göstəricini əldə etmək üçün havanın bir neçə

mərhələdə təmizlənməsi həyata keçirilir. 

Məişət tozsoranıyla iş zamanı təhlükəsizlik qaydaları:

Qadağandır:

1. İşi bitirdikdən sonra tozsoranı işlək vəziyyətdə qoymaq;

2. Tozsorandan nəm səthlərin təmizlənməsi üçün istifadə etmək;

3. Tozsoranın şnurundan tutub, o tərəf­bu tərəfə sürümək;

4. Şnuru qapının arasında qoymaq, onu sərt künclərdən çəkib çıxartmaq;

5. Tozsoranın çəngəlinə yaş əllə toxunmaq;

6. Tozsoranın ucluqları və borusu tıxandıqda onunla işləmək;

7. Şəbəkəyə qoşulu tozsorandan tozluğu təmizləmək üçün çıxartmaq.

!

 Çap üçün deyil

---

UN MӘMULATLARI. UN MӘMULATLARININ

HAZIRLANMASI ÜÇÜN ALӘT VӘ TӘRTİBATLAR

Un müxtəlif dənli bitkilərin üyüdülməsindən alınan qida məhsuludur. Buğ da,

arpa, çovdar, qarabaşaq, darı, qarğıdalı, düyü kimi dənli bitki növlərin dən un alınır.

Un istehsalı üçün yararlı olan əsas taxıl növü buğdadır. Buğdadan alın mış un çörək

məmulatlarının hazırlanması üçün əvəzedilməz qida məhsuludur. 

Un məmulatı nəyə deyilir?  

Un məmulatı xəmirin bişirilməsi nəticəsində alınan yeyinti məhsuludur.

Xəmir unun və mayenin digər məhsullarla (yumurta, şəkər tozu, yağ və s.) qa ­

rışığıdır. Un məmulatlarının tarixi dənli bitkilərin becərilməsindən baş layır. İlk

vaxtlar un məmulatları olduqca sadə, qabartma tozu və maya əlavə edilməmiş,

sacda və təndirdə bişirilmiş nazik lavaş şəklində idi. Sonralar isə artıq mayalı

xəmirdən yüksək növ çörək və digər un məmulatları hazır lan mağa başlandı.

Xəmir xörəkləri və şirniyyatlar Azərbaycan mətbəxində geniş yer tutur.

Azərbaycan mətbəxinə aid un məmulatları, əsasən, iki növə ayrılır. Birinci

növə mayasız yağlı və yağlı­şəkərli xəmirdən hazırlanmış şirniyyatlar – fətir,

qurabiyə və s. aid edilir. Onlar əla növ undan bişirilir.

İkinci növ məmulatlarda xəmir, sadəcə, örtmə, bağlama və ya sarıma rolu ­

nu oynayır, əsas tərkib hissəsi qoz və şəkər qarışığından olan (ümumi çəkinin

50–80%­i) içlikdir. Bunlara paxlava, şəkərbura, mütəkkə və s. aiddir.

Azərbaycan mətbəxinə aid olan bu un məmulatlarının hamısı şirin, dadlı

və yüksək qidalı məhsullardır.

Un məmulatlarının qida dəyəri onların növündən və istifadə edilmiş xam ­

mal dan asılı olaraq dəyişir. Bütün un məmulatlarının tərkibində müəyyən miq ­

dar da mineral maddələr və vitaminlər var. Әsasən də B qrupu vitaminləri.

Mey vəli un məmulatlarında isə bol miqdarda C vitamini var. Zülalın miqdarı

xə mirə əlavə edilmiş yumurtanın, südün, kəsmiyin miqdarından asılı olaraq

dəyişir. Tərkibində olan karbohidratların və yağların çəkisinə görə onlara əsas

ener ji mənbəyi kimi baxmaq olar. Undan hazırlanmış kulinariya məh sullarının

tərkibində krem, qlazur və s. şəklində nə qədər çox şəkər, yağ, yumur ta istifadə

edilərsə, bu qida məmulatlarının enerji dəyərliliyi bir o qədər çox artar. Elə bu

səbəbdən də un məhsullarından istifadədə bir qədər ehtiyatlı dav ranmaq lazımdır.

Әsasən də, oturaq həyat tərzi keçirən insanlar un məhsullarından və qənnadı

məmulatlarından az istifadə etməlidirlər, çünki bu piylənməyə səbəb ola bilər.

74

20­ci MÖVZU

VI. QİDA MƏHSULLARININ

EMALI TEXNOLOGİYASI

 Çap üçün deyil

---

75

Un məmulatlarının bişirilməsində hansı alət və tərtibatlardan

istifadə edilir?

Tavalar və sinilər. Undan hazırlanmış yarımfabrikatlar bişirilmək üçün içi

yağlanmış sinilərə yığılıb sobaya verilir. Duru xəmirdən məmulat hazır lanarkən

kənarı hündür və açılıb çıxarılan tavalardan istifadə edilir (şəkil 1, b).

Mətbəx tavası kənarları qatlanmış olan nazik metal və yaxud şüşə

bişirmə qabıdır.

Qəliblərin köməyi ilə müxtəlif formalı və ölçülü cəlbedici xarici görü ­

nüşə malik şirniyyat növləri hazırlamaq olar. Qəliblər dairəvi, oval, romb ­

şəkilli və daha mürəkkəb quruluşlu – çiçək, ulduz, yarpaqşəkilli olur. Qəliblər

altlıqlı və altlıqsız olur. Altlıqsız qəliblərlə kəsilmiş şirniyyat tavalarda

bişirilir. Bişirilmə üçün şirniyyatın altına bişirmə kağızı (kalka) sərilir. Altlıqlı

qəliblərdə duru xəmirdən hazırlanan piroqlar, kekslər və s. bişirilir. Pe ­

çenyelərə müxtəlif forma vermək üçün onları altlıqsız qəliblə kəsirlər. Belə

qəliblərin kənarları (şəkil 2, a) iti olmalıdır.

Şəkil 1. Un məmulatlarının sobada bişirilməsi üçün sini və mətbəx tavası: 

a – sini; b – mətbəx tavası; c – şirniyyatın kəsilməsi üçün qəliblər

Şəkil 2. a – qəliblər; b – ləyənlər; c – şirniyyat şprisi

Müxtəlif ölçülü ləyənlər xəmirin yumurta, şəkər, yağ və s. tərkib hissələri

əlavə edilməsi ilə qarışdırılması və yoğurulması üçün istifadə edilir (şəkil 2, b).

Şirniyyat şprislərindən tortların, pirojna və peçenyelərin kremlə bəzədil ­

mə sində istifadə olunur. Belə şprislər müxtəlif formalı ucluqlarla təchiz

edilmişdir (şəkil 2, c).

Mətbəxdə üzərində xəmiri qarışdırmaq, yaymaq və müxtəlif şəklə salmaq

üçün taxta lövhələr olur. Kiçikölçülü mətbəx lövhələrinin üzərində piroq

doğranır, qoz, fındıq döyülür.

a

b

c

а

b

c

 Çap üçün deyil

---