Thank you for your contribution

138

zaralar, peyzajlar XIX. yüzyıl Bursa yapılarının özellikle 

sivil mimari örneklerinin süsleme özellikleri içinde yer 

alır. İncelenen yapıların süsleme özelliklerine bakıldı-

ğında özellikle birkaç yapının (Saatçi Köşkü-kendisi ve 

kameriyesi ve Atatürk Müzesi kameriyesi) nin önemli 

bir yeri olduğu anlaşılmaktadır.  Adı geçen yapıların 

kalem işi süslemeleri dönemin özelliğini yansıtmakta-

dır. Bursa’da XIX. yüzyılda inşa edilen yapıların büyük 

çoğunluğu o dönemde Bursa’nın taşra sayılabilen yer-

lerinde, önceden Hristiyan toplumun yaşadığı köylerde 

yer almaktadır. Bu yapılar plan ve süsleme açısından 

birbiri ile benzer özellikler gösterir, dikdörtgen planlı 

ahşap düz tavanlı, kırma çatılı yapılardır. Süslemeler de 

genelde ahşap tavanları üzerinde  ahşap üzerine ahşap 

malzeme ile; mihrap, iç duvarlar ve mahfil tavanla-

rında ise kalem işi olarak yer almaktadır. Bu bildiride 

Bursa’da XIX. yüzyıl da inşa edilen yapıları süslemeleri 

açısından incelenip değerlendirilmeye çalışılmıştır

Bulgular 

Tahtalı Camisi:  Minarenin kitabesine göre 1855-1856 

yılında minare inşa edilmiştir, caminin de aynı tarih-

lerde inşa edildiği tahmin edilmektedir. (Türkiye Vakıf 

Abideleri ve Eski Eserler, C.IV,1986,s.7) Yapının iç ve 

dış duvarları sadedir mihrap kısmında yağlıboya ile 

kalem işi süslemeler yapılmıştır. XIX. yüzyıl camilerinin 

mihraplarının klasik motifi olan perde motifi bu caminin 

mihrabında da yer almaktadır. Ayrıca mihrabın üç 

yönden çeviren yazı motifi ve kavsara üzerinde yer alan 

dikdörtgen çerçeve içinde de yazı motifi vardır.(Resim 1)

Gölyazı Camisi: Yapının kitabesi yok, mimari özellikleri-

ne bakılarak XIX. yüzyıla tarihlenmektedir. Doğu duva-

rında tuğla süsleme bulunan yapının iç ve dış duvarları 

sıvalı olup,  ahşap tavanının ortasında ahşap tavan 

göbeği ve mihrabındaki kalem işi süslemeler vardır.( 

Türkiye Vakıf Abideleri ve Eski Eserler,  C.IV,1986, s.16) 

Saatçi Köşkü:  XIX. yüzyıl yapısı olan bu köşk, ahşap çat-

kılı duvar sistemiyle inşa edilmiştir. Bu yapının üst kat 

odalarının tavanlarında ve kameriyesinde iç duvarlarda 

ev üst örtüde yağlı boya ile motifler yapılmıştır. Kame-

riyesi ahşap çatkılı duavr tekniğiyle inşa edilmiş olup 

ahşap çıtalarla süslemeler oluşturulmuştur.( Resim 2) 

Kameriyenin iç  duvarlarında ve üst örtüsü boyalar ile 

bölümlere ayrılmış bu bölümler içinde yer alan kartuş-

ların içinde ise çiçek ve hayvan motifleri yapılmıştır. Bu 

süslemelerde renk olarak sarı, yeşil gri, kahverengi, 

kırmızı tercih edilmiş olup sarı ve yeşil renkler olduk-

ça belirgindir. ( Resim  3)  Saatçi Köşkünün üst kat 

odalarından ikisinin tavanında yağlıboya ile süslemeler 

yapılmıştır. Bu süslemelerde peyzajlar görülmektedir. 

Ayrıca bitkisel motifler de süsleme kompozisyonu içinde 

yer almaktadır. (Resim 4,5)

 Atatürk Köşkü:  XIX. yüzyıl yapısı olan bu köşk ampir 

üslupla inşa edilmiştir. Bu yapının iç kısmı onarımlar 

sonucunda orijinalliğinde uzaklaşmış iken dış duvar-

Bursa, many states throughout history, is a city that is 

home made principalities and dynasties. Throughout 

history, political organizations that had prevailed in 

Bursa. Bursa were equipped with the architectural work 

found during construction activities. Architectural deco-

ration activities connected with the building structure is 

also developed in parallel. Period changes in the period 

of architectural and decorative features were observed, 

which is quite natural tendency.

Structures that we report the matter XIX. century was 

built in Bursa. One of the main features of this century is 

given more importance than in previous periods in civil 

architecture. In addition, depending on the architecture 

and decoration, especially in terms of baroque architec-

ture is the tendency to rococo and empire style. Seen in 

the architectural and decorative features of this style 

are seen in Bursa structure. This trend is more evident 

in stenciled decorations. Pen in oil painting decorations 

in Bursa structure is used, pastels and vibrant colors 

are seen together. There are also golden yellow color 

and gilding use. Also on wooden decorations were cre-

ated with wood slats.

In this paper, XIX. century, which was built in Bursa, 

religious and decorative features seen in the examples 

of civil architecture was evaluated

Giriş

Bursa ve civarı eski dönemlerden beri geçiş yolları üze-

rinde olması diğer sebeplerden dolayı devlet, beylik ve 

hanedanların tercihi olmuştur. Bu siyasi kuruluşlar za-

man içinde Bursa’yı imar açısından geliştirme çabasına 

girişmişler ve ortaya çeşitli mimari akımlara ait yapılar 

ortaya çıkmıştır. 

İnşa edilen bir yapıyı süsleme faaliyeti insanlığın 

varoluşundan beri bir ihtiyaç olarak görülmüştür. 

Süsleme faaliyetleri genelde inşa edilen yapının, inşa 

edilen yapının dönemi, niteliği, konumu ve mimarisine 

göre şekillenmesi ile birlikte münferit uygulamalar da 

görülmektedir. Bildiri konumuz olan süsleme faaliyet-

leri, Osmanlı mimarisinin ve süsleme sanatının tam 

anlamıyla batılılaşma döneminin yaşandığı XIX. yüzyılda 

Bursa yapılarında görülmektedir. Bu yüzyıl, kendinden 

önce gelen iki yüzyılın devamı niteliğinde olup, kullanı-

lan malzeme açısından suniliğe gidilmeye başlandığı bir 

dönemdir. Özellikle kalem işi süslemelerde kullanılan 

suni malzemeler (özellikle yağlıboya) doğal malzemeler 

kadar sağlam olmamakta ve dolayısıyla çabuk solmak-

tadır. Bundan dolayı da sık sık restorasyonlara maruz 

kalmaktadır. Uygun olmayan restorasyonlar da bu süs-

lemelerin niteliğinin kaybolmasına sebep olmaktadır.

Bursa’da XIX. yüzyılda inşa edilen süslenen yapıların 

süsleme özelliklerine bakıldığında dönemin etkisi ken-

dini hissettirmektedir. Barok dönem süsleme özellikleri, 

pastel ve canlı renkler, altın yaldızlar, varaklar,  man-

---