Tijorat banklari
Tijorat bankining kapitali uning tarkibi va yetarliligiga
Yüklə 2,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.3. Tijorat bankining kapitali uning tarkibi va yetarliligiga
qo’yilgan talablar Bank o’z mablag’lari tarkibi: 1) Aksiyadorlik kapitali (oddiy, imtiyozli); 2) Qo’shimcha kapital; 3) Zaxira kapitali (Zaxiralar va maxsus fondlar, devalvatsiya); 4) Taqsimlanmagan foyda; 5) Qayta baholash ortiqchasidan iborat. Tijorat banklari, yuqorida ko’rsatib o’tilganidek, o’z mablag’lari ustav kapital, rezerv kapital, maxsus fondlar, o’tgan yillardagi taqsimlanmagan foydalar, rezervlar, qayta baholash natijalaridan iborat. Shundan, bank ustav kapitali ular tomonidan chiqargan aktiyalarning nominal qiymatiga teng bo’lib, bankning boshlang’ich ish faoliyatida bank faoliyatini yuritishi uchun kerakli darajada mablag’ga ega bo’lish maqsadida o’zi uchun yetarli bo’lgan miqdorda joylashtiriladi. Shuningdek rivojlangan mamlakatlarda Fond bozorlariga joylashtirilgan aksiyalarning nominalidan yuqori bo’lgan bozor narxlari qo’shimcha ravishda nominalidan ortiqcha qismi qo’shimcha kapitalda hisobga olinadi. Bankning rezerv kapitali foydadan ajratmalar ajratish hisobiga maqsadli tarzda shakllantirilib uning tarkibiga, xar hil yaratilgan maqsadli fondlar va zaxiralar, shuningdek ko’zda tutilmagan xarajatlarni, ssudalardan ko’rilishi mumkin bo’lgan zararlarni qoplash uchun yaratilgan zaxiralar kiradi. Zaxiralarning zarurligi shundan kelib chiqadiki, umidsiz bo’lgan qarzlarni qoplash va hamma kredit uchun noto’lovlarni oldini oladi. Bizning amaliyotda bank zaxiralari xarajatlarni oshirish evaziga amalga oshiriladi. Kapitalning navbatdagi elementi bo’lib, taqsimlanmagan foyda kiradi. Bu bank egalarining ixtiyorida qoladigan mablag’ hisoblanib, yil yakuni bo’yicha zaxiralarga ajratish, soliqlarga to’lovlar va dividendlar uchun o’tkaziladi. Bank kapitali yoki o’z mablag’larining jami bank resurslari tarkibida ulushi kamroq bo’lishiga qaramay, bir qator funksiyalarni bajaradi. Ular bugungi kunda keng tarzda e’tirof etilayotgan uchta asosiy funksiyalarga: himoya, tezkorlik va nazoratga bo’linadi. Bank aktivlarning sezilarli qismi jamg’armachilar tomonidan moliyalashtiriladi, shuning 48 uchun o’z mablag’lari jamg’armachilar manfaatini ta’minlovchi himoya vazifasini bajaradi. Bank kapitali, o’z o’rnida bank uchun «yostiqcha» vazifasini bajaradi yoki bank faoliyatini ko’zda tutilmagan xarajatlar va zararlardan saqlanish uchun ishonch vazifasini o’taydi. Kapitalning tezkorlik funksiyasidan o’z o’rnida, bankning boshlang’ich faoliyatida kerakli bo’lgan bino va asosiy vositalarga manbaa sifatida foydalaniladi. Kapitalning nazorat funksiyasi ommaning qiziqishi va e’tiborida bo’lib bankning samarali ishlash faoliyati nazoratini ta’minlaydi. Kapitalning nazorat funksiyasi orqali davlat organlari bank faoliyatiga baho beradi va u orqali bank faoliyatiga ta’sirini o’tkazadi. Odatda kapitalga qo’yiladigan minimal miqdor va ularga belgilanadigan cheklovlarni hamda ularga nisbatan bankning boshqa ko’rsatkichlarini nazorat qilish yoki unga nisbatan shakllantirish foydalaniladi. Markaziy bankning tijorat banklari uchun belgilagan ayrim iqtisodiy normativlari ham bank kapitaliga nisbatan belgilanadi va ular kredit va investitsiyalarni hamda qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalar olib borishning maksimal miqdorini belgilaydi. Yuqoridagi ko’rsatib o’tilgan hamma funksiyalar bank faoliyatida xatar darajasini kamaytirishga qaratilgan bo’lib, bankni samarali boshqarish sharoitini yuzaga keltiradi. Bank o‘z kapitali tushunchasini keng ochib berish uchun shuni aytib o‘tish kerakki, bank nazariyasida bank o‘z mablag‘i va o‘z kapitali tushunchalari farq qiladi. Yuqorida ta’kidlab o‘tilgan «O‘z mablag‘i» tushunchasi keng ma’noga ega bo‘lib, u bankning ichki faoliyati jarayonida tashkil topgan barcha passivlarni (bankning ustav, zaxira va boshqa fondlari, bank tashkil qilingandagi zaxiralarni, taqsimlanmagan foyda va joriy yil foydasini) o‘z ichiga oladi. Bankning o‘z kapitali deganda, bankning iqtisodiy barqarorligini ta’minlashga, ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zararlarni qoplashga qaratilgan, maxsus tashkil qilinadigan fond va zaxiralarni tushunimiz kerak. Bank kapitaliga ustav kapitali, zaxira kapitali, ta’sis foydasi, bank ixtiyorida qoldirilgan o‘tgan va joriy yilda taqsimlanmagan foydasi, turli risklarni qoplash uchun tashkil qilingan zaxiralar kiradi va u bank faoliyatida muhim funksiyalarni bajaradi. Bankning o‘z kapitali – hisob-kitob yo‘li bilan aniqlanadigan kattalik. U iqtisodiy ma’nosiga ko‘ra bank kapitali funksiyalarini bajaradigan o‘zlik mablag‘larni ichiga oladi. Bankning o‘z kapitali – bank vaqtincha jalb qilgan qarz mablag‘laridan farqli o‘laroq, bevosita bankning o‘ziga tegishli bo‘lgan 49 mablag‘lardir. Bank kapitalining boshqa korxonalar kapitalidan farqi shundaki, bankning o‘z kapitali aylanma mablag‘larining 10 foizini, korxonalarda esa u taxminan 40-50 va undan ortiq foizni tashkil qiladi. Bank kapitaliga bankning o‘z mablag‘larining asosiy elementlari kiradi, ya’ni qonunchilikka muvofiq tashkil topgan asosiy fondlar, bank faoliyatini ta’minlash maqsadida ichki manbalar hisobiga tashkil topgan zaxiralar kiradi. Ular quyidagi shartlarga javob berishi kerak. - bank faoliyatining barqarorligi; - kreditor huquqlari bo‘yicha subordinatsiyalanganlik; - qayd qilib yozilgan daromadlarning yo‘qligi. Tijorat banklari kapitalining minimal miqdori xalqaro Bazel qo‘mitasining talablariga ko‘ra asosiy (birinchi darajali)va qo‘shimcha (ikkinchi darajali) kapitaldan iborat bo‘lib, u regulyativ kapital deb ham yuritiladi. Yüklə 2,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|