Tofiq (41): tofiq (31). qxd qxd

Minaxanım TƏKLƏLI (NURİYEVA)
Filologiya elmləri doktoru, professor
Qafqaz Universiteti Qafqaz Araşdırmaları institutu
[e-mail]  
TÜRK XALQLARI ƏFSANƏLƏRİNİN TOPLAMA
TÜRK XALQLARI ƏFSANƏLƏRİNİN TOPLAMA
TƏCRÜBƏSİNDƏN
TƏCRÜBƏSİNDƏN
XÜLASƏ
Uzun  əsrlərdən  keçib  gələn  əfsanə  və  rəvayətlərin  toplanması  və  öyrənilməsi
günümüzdə qədim  türklərin   həyat  tərzi,  dünyagörüşü və əxlaqi  dəyərlərinə yaxından
bələd  olmağa  yardım  edəcəkdir.  Məqsədimiz  də  qədim  türklərin  mifoloji  təxəyyülü
bünövrəsində  yüksəlmiş  inanc  –  kult  sistemini,  möhtəşəm    dünyagörüşü,  əsaslı  adət-
ən`ənələrini bərpa edib bitkin rə`y əldə etməkdən ibarətdir. Rəvayətin və ya əfsanənin,
habelə  başqa  bir  xalq  ədəbiyyatı  nümunəsinin  harada,  ilk  dəfə  hansı  xalq  tərəfindən
yaradıldığını dürüst göstərmək, mənbəyini, tarixini müəyyən edib tədqiq etmək işində
köməyimizə onun meydana çıxdığı və bağlı olduğu coğrafiya yetişir. Çünki hər bir etno-
sun, xalqın düşüncə məhsulu olan hissi obrazlar onun tarixini, habelə mə`nəvi dünyasını
əks etməklə təbii ki, onun yaşadığı mə`lum coğrafiya ilə bağlı olmuşdur.
Altaylardan başlamaqla Sibir ölkələri, nəhayət Qafqaz ellərinə, Qara dəniz boyları-
nadək böyük Türk aləmindən toplanmış əfsanələr mövzusuna və məzmununa görə və
mərkəzi  yerdə  dayanmış  folklor  motivləri  üzrə  qruplaşdırılır. Araşdırmamız  toplama,
tərtib  etmə,  qruplaşdırmalar,  sistemləşdirmək  kimi  filoloji  tədqiqatların    əsaslandığı
ən`ənəvi üsullar əsasında aparılmışdır.
Açar sözlər: əfsanə, türk xalqları, mifoloji, Sibir, motiv
ABOUT EXPERIENCE OF COLLECT OF THE LEGENDS OF 
ABOUT EXPERIENCE OF COLLECT OF THE LEGENDS OF 
TURKISH PEOPLES
TURKISH PEOPLES
SUMMARY
The collecting and studing myths and legends which passed on for many centuries
helps to be acquainted with the lifestyle, range of vision and moral values of the ancient
Turks. Our purpose is to restore the system of beliefs-cult increased on the foundation of
the mythological imagination of ancient Turks and to get complete opinion. To show cor-
rectly where and by which nation has created the myth or legend and define it’s source,
history  for investigate helps us the geography where was created this myth or legend.
Because,  the  sensitive  characters  which  are  the  product  of  thinking  of  ethnoses  and
nations reflect their history and moral world, certainly is related to the geography where
they live.
Myth collected from the turkish world from Altay’s to Siberia and to Caucasus and
the Black Sea nations are classified by title and content and the centered motives of folk-
lore. Our research has been prepared on the traditional methods which the philological
researchs based on, as collection, design, classification and systematize.
Key words: legend, turkish nations, mythology, Siberia, motive
2011/
IV
63
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

ИЗ ОПЫТА НАКОПЛЕНИЯ ЛЕГЕНД ТЮРКСКИХ НАРОДОВ
ИЗ ОПЫТА НАКОПЛЕНИЯ ЛЕГЕНД ТЮРКСКИХ НАРОДОВ
РЕЗЮМЕ
Накопление и изучение легенд и преданий дошедших до нас с древних времен,
сегодня  поможет  нам  глубоко,  подробно  познать  образ  жизни,  мировозрение  и
моральные  ценности  древних  тюрков.  Нашей  целью  является  достичь
совершенного заключения путем восстановления поверий-построенных на основе
мифологического  происхождения  древних  тюрков-культовой  системы
грандиозного мировоззрения, фундаментальных обычаев и традиций.
В  вопросе  точного  указания  происхождения  легенд  и  преданий,  в  том  числе
литературных  образцов  другой  народности  исследования  и  установления
источника  и  истории,  к  нам  на  помощь  приходит  география  их  происхождений,
потому  что  образцы  чувственные,  которые  являются  продуктом  мышления
каждого  этноса  и  народности,  естественно  отражают  его  историю,  в  том  числе
духовный мир и связаны с географией его проживания.
Начиная  с  Алтая  до  Сибири  и  Кавказа  и  наконец  до  Черного  моря  легенды,
приобретенные  у  великого  тюркского  ученого  группируются  по  своей  сути  и
содержанию, а также по фольклорным мотивам, стоящим в центре. Исследование
проведено  на  основании  традиционных  методов,  которые  ссылаются  на
филологические  искания,  как  накопление,  составление,  группирование,
систематизирование.
Ключевые  слова:  легенда,  тюркские  народности,  мифологический,  Сибирь,
мотив
Türk xalqlarının dili, mədəniyyəti və tarixi üzrə bir çox illərdən bəri
apardığımız elmi  tədqiqat işləri  əsnasında Altaylardan başlamaqla  Sibir
ölkələrindən Qara dəniz boylarınadək yerləşən xalqların dil-təfəkkür tər-
zinə, adət-ən`ənələrinə, sözünə, hikmət-inanc aləminə, mə`nəvi abidələri
sayılacaq nağıl, əfsanələrinə də bələd olub mənimsədikcə müşahidə etdi-
yim milli folklorun toplanması, nəşri və araşdırılması ilə məşğul oldum.
Bu mə`nada lazım gəldiyi hallarda, həmin əfsanə və rəvayətlərdən əldə
olunan materialları yazıya alıb, işləyib məzmun və mündəricatı saxlanıl-
maqla  hekayələr  şəklində  çap  etdirməkdəyəm.  Ümid  edirəm  ki,  uzaq
illərdən xəbər verən və əsrlərin arxasından keçib gələn əfsanələrin öyrə -
nil məsi hər bir halında qədim türklərin dünyagörüşü, əxlaqi dəyərlərinə
yaxından bələd olmağa kömək edəcəkdir.
Təqdirəlayiq təşəbbüslərdən sandığımız bu çalışmalar fikrimizcə, əf-sa -
nələrin yazıya alınması və nəticədə onların mühafizə olunması kimi ciddi
niyyətlərlə  bağlıdır.  Ona  görə  də  bu  işi,  mədəni-tarixi  irsimizin  hər  bir
örnəyi  kimi  əfsanələrin  də  sistemli  öyrənilməsinə,  nəticədə  xalqın  yad -
daşında möhkəm saxlanılmasına səbəb olacağı kimi dəyərləndirmək lazım
gəlir. “Bəlli olduğu kimi folklor örnəklərimizin böyük bir bölümü hələ də
2011/
IV
64
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---