Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
müəyyən qədər çap etdi. Ġnsan ruhunun, bədii təfəkkürün bütün formaları arasında təbii əlaqə var. Və bu əlaqə gəlib tənqiddə sintez olunur. Hər bir sahənin, eləcə də ədəbiyyatın özünün professional tənqidçiləri - mütəxəssislər olmalıdı. Və bunlar bir-birinə üzvi Ģəkildə bağlı olmalıdılar. Yalnız bu zaman mədəniyyət tam görünür. Çox təəssüf ki, belə bir ideal, ya da normal vəziyyət hələ bizim mədəniyyətdə öz əksini tapmır. Yəni hər kəs ayrıca tənqid edir, amma bunlar hansısa müstəvidə bir-birilə birləĢmir. Müasir tənqidin vəziyyətini araĢdırmaq ona görə aktualdı ki, bununla biz ən azı yaxın dövr üçün milli mədəniyyətimizin, ictimai-humanitar düĢüncənin hansı ovqatda, hansı professional səviyyədə olduğunu, hansı tendensiyalarla hərəkət etdiyini, üçüncü minilliyin ilk beĢ ilinin özünəqədərki və özündənsonrakı ədəbi-tarixi zamanı özündə necə birləĢdirə bildiyini, bəĢəriyyətin tarixi həyatının bu yeni epoxasına onun hansı dəyərlər kompleksi ilə daxil olduğunu və nəhayət, milli müstəqillik düĢüncəsinin ədəbi-estetik mədəniyyətə necə proeksiya olunduğunu, obrazlaĢdığını dərk etməyə və aydınlaĢdırmağa yön tuta bilərik.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
tənqiddə isə qanunauyğun biçim alır. Mədəniyyətin təbii inkiĢafının məntiqi belədi. Bu məntiqlə hərəkət etdikdə, mədəniyyət, eləcə də ədəbiyyat özünü orqanizm kimi struktur müəyyənliyində, perspektivli tendensiyaları proqnozlaĢdırma imkanlarında dərk edə bilir. 2001-2005-ci illərdə Azərbaycan ədəbiyyatının problemləri ilə bağlı çap olunmuĢ kitabların yalnız az bir qismi sırf tənqid yaradıcılığının məhsuludu. Bu kitabların əksəriyyətində ədəbi-tənqidi və elmi-nəzəri təhlillər vahid bir kontekstdə və ya paralel Ģəraitdə aparılır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ədəbiyyatı üzərində düĢüncələrin məzmun və janr diapazonu geniĢlənir. Əsərlərin bədii-estetik məziyyətlərindən dolayı onların sosial-fəlsəfi aspektinə diqqət yönəldilir. Müəlliflər daha çox publisistik-estetik araĢdırma və ricətlərə, ədəbi faktdan çıxıĢ edib özlərinin zamanla dialoqunu qurmağa üstünlük verirlər. Bundan baĢqa son illər ədəbi prosesin diqqəti cəlb edən belə bir cəhəti də qabarır - yazıçılar ədəbi-məntiqi əsərlərlə çıxıĢ edir, tənqidçilər isə özlərini bədii yaradıcılıqda sınayırlar. ÇağdaĢ Azərbaycan tənqidinin hərəkət dinamikası öz əksini mətbuatımızda tapıb. Ədəbi qəzet və jurnallarımızın, eyni zamanda, qeyri-ədəbi jurnal və
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
nadir hallarda ədəbi tənqid materialları – məqalə, esse, resenziya, intervyu, və s. çap olunub. «Azərbaycan», «Ulduz», «Qobustan», «Literaturnıy Azerbaydcan» jurnalları və «Ədəbiyyat qəzeti» ilə bir sırada ictimai- siyasi qəzetlərin – «525-ci qəzet», «Yeni Azərbaycan», «Ədalət», «Azadlıq», «Bizim əsr», «Sənət», «Rezonans», «Üç nöqtə» qəzetlərinin müxtəlif tezlik və rejimlərdə bədii əsərlərlə yanaĢı tənqidi yazılara da yer verməsi göstərir ki, artıq tənqidi canlandırmağın ümummilli maraqları hərəkətə gəlib. Təqdirəlayiqdi ki, bu proses incəsənətin digər sahələrində də getməkdədi. Artıq bütün ciddiyyəti ilə baĢa düĢülür ki, musiqi, rəssamlıq, memarlıq, teatr və sair incəsənət sahələrinin öz spesifik tənqid sahələri fəaliyyətdə olmasa, Azərbaycan incəsənəti əhəmiyyətli dərəcədə profesionallıq keyfiyyətini itirər, yabançı təsirlərin basqısından qurtula bilməz və əcnəbi incəsənətin epiqonuna – yamsılayıcısına çevrilər. Cəmiyyətin mənəvi-estetik həyatında tənqidin ən baĢlıca funksiyası ədəbi prosesi ədəbi orqanizmə çevirməkdən ibarətdi. Tənqid bu vacib iĢin öhdəsindən hazırda necə gəlir? Son dövrün ədəbi prosesini geniĢ və hərtərəfli Ģəkildə analitik təhlildən keçirən sanballı tənqid əsərlərinə, təəssüf ki, olduqca az rast gəlinir. Buna Vaqif
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
ƏliĢanoğlu, Əsəd Cahangir, Ġradə Musayeva, Aydın Xan, Nərgiz Cabbarlı, Elnarə Akimova, Xanverdi Turaboğlu müəyyən qədər səy göstəriblər. Qalanlarının məqalələrində bu dövrün ədəbi prosesinin ümumi mənzərəsinə ayrı-ayrı fraqmentlər, mülahizələr, rəylər Ģəklində baxılıb. Yəni ancaq bir fakt götürür və onun ətrafında fikir yürüdürlər. Bunu bir qədər geniĢ, yəni mədəniyyət kontekstində həll etmək lazımdı. Özü də hansı kontekstdə? Mədəniyyətə mədəniyyət tarixinin kontekstində baxılmalıdı. Hətta elə baxılmalıdı ki, orada Füzuli zövqü, Nəsimi səviyyəsi görünsün. Yəni bizim ədəbiyyatmızıda bu olub. Müasir tənqidçilərdən CavanĢir Yusifli diqqətli, məsuliyyətli insandı, deyilən sözün çəkisini bilir. Amma çox təəssüf ki, o da dolanıĢıq xatirinə bizim hamımız kimi ora-bura qaçır, müxtəlif iĢlərlə məĢğul olur, sırf professional tənqidlə az məĢğul olur. Bizdə sovet dövründə belə bir ənənə var idi. Ədəbiyyat üzrə mütəxəssislər namizəd olur, doktor olur, sonra ədəbiyyatdan çəkilir, ədəbiyyata kənardan, eynəyin arxasından baxırdılar. Həmin ənənə bu gün də davam edir. Amma tənqid ədəbiyyata çox məhrəm, isti bir nöqtədən baxa bilər. Doğma bir münasibət var tənqidlə ədəbiyyat
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|