Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi "botanika" fanidan o
Yüklə 43,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dorzoventral bargning tuzilishi.
- IZOLATERIAL BARG TUZILISHI
- RADIAL BARG TUZILISHI
- Nazorat savollari
96 Dorzoventral bargning tuzilishi. jv — bezli tukcha, kv — oddiy tukcha, ve — ustki epidermis, pm — qoziqsimon to‘qima, gm — bulutsimon to‘qima, ne — ostki epidermis, ks — ksilema, f — floema, s — sklerenxima, koll — kollenxima, ok — bog‘lamni o‘rab turuvchi hujayra, u — og‘izcha. Ustunsimon to‘qimalarning zich joylashganligi fotosintez hodisasida quyosh nuridan samarali foydalanishga, assimilyatsiya natijasida hosil bo‘ladigan moddalarni boshqa to‘qimalarga o‘tkazishga yordam beradi. Bulutsimon to‘qimalar orasida hujayralararo bo‘shliqlar bo‘lyb, ular siyrak joylashgan. Ustunsimon hujayralarda xloroplast ko‘proq, shuning uchun barg ustki tomondan to‘q yashil bo‘lib ko‘rinsa, bulutsimon to‘qima hujayralarida esa xlorofill donachalari kamroq, shu sababli barg ostki tomondan och yashil rangda bo‘ladi. Hujayralararo bo‘shliq orqali suv, havo bug‘lari harakatlanib, ortiqcha miqdordagisi havo yo‘llari orqali tashqi muhitga chiqariladi. Ustunsimon to‘qimalarda fotosintez jarayoni faol ketsa, bulutsimon to‘qimalarda ko‘proq transpiratsiya (bug‘lanish) hodisasi sodir bo‘ladi. Ustunsimon to‘qima hujayralari o‘tkazuvchi to‘qima hujayralariga yondashgan holda yoki bulutsimon to‘qima o‘zining yassi tomoni bilan ustunsimon to‘qimaga birikib, unda tayyor bo‘lgan organik moddalarni floemaga etkazib beradi. Bu organik moddalarning bir qismi bargning taraqqiyoti uchun sarflansa, qolgan qismi o‘simlikning boshqa organlariga tarqaladi. Dorzoventral tuzilishga ega bo‘lgan barglar ko‘pincha mezofit o‘rta sharoitda yashaydigan o‘simliklarda uchraydi. IZOLATERIAL BARG TUZILISHI Izoloterial tuzilishdagi (palisad) barglarda yuqori va pastki epiderma ostida, ya’ni ikki tomonlama ustunsimon to‘qima joylashgan bo‘ladi. Ustunsimon to‘qimalar orasida bulutsimon to‘qima hujayralari va o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlari joylashgan bo‘ ladi. Bunday barglar asosan kserofit o‘simliklarda (shuvoq, sambitgul), ba’zan mezofit o‘simliklarda (tol, zig‘ir) uchraydi. Bunday tuzilishdagi barglarda ko‘pincha havo yo‘llari bargning pastki tomonidagi chuqurchalarda joylashadi. Natijada o‘simlik suvni tejab sarflaydi. 97 Shuvoq bargining ko‘ndalang kesimi. v — tuk, jv — bezli tuk, ev — ustki epidermis, en — ostki epidermis, pt — ustunsimon to‘qima, kss — o‘rtangi qavat hujayralar, pp — o‘tkazuvchi boqlam, k — kutikula. RADIAL BARG TUZILISHI Qarag‘ay bargining mikroskopik tuzilishi: 1-epiodermis, 2-chokli parenxima, 3-smola yo‘lllari, 4-og‘izcha, 5-nedoderma, 6-parenxima hujayralari, 7-sklerenxima, 8-floema. Radial bargda barg mezofili radius bo‘ylab, ya’ni aylana bo‘ylab joylashadi. Radial bargga misol qilib, qarag‘ay bargini olamiz. Bargning rivojlanishida hamma to‘qimalar ham bir tekisda o‘sadi. Lekin ninabargli o‘simliklarda barg epidermisining o‘sishi assimilyatsion 98 to‘qimaga nisbatan barvaqt to‘xtaydi, natijada assimilyatsion to‘qimani hosil qilayotgan hujayralar o‘sishda davom etib, ular egri-bugri holatdagi hoshiyali parenximani hosil qiladi. Qarag‘ayning bargi ko‘p yillik bo‘lsa ham, boshqa barglarga o‘xshash epidermis bilan qoplangan. Epidermis hujayra-larining po‘sti qalin, tashqi tomondan kutikula bilan qoplangan. Og‘izchalar epidermisdan chuquroqda joylashgan. Epidermisni ichkari tomonida mexanik to‘qima gipoderma joylashgan. Gipoderma bargga qattiqlik berishdan tashqari, epidermis shikastlanganda qoplog‘ichlik vazifasini bajarib turadi. Bargning assimilyatsion to‘qimasi chokli parenximadan tashkil topgan. CHokli parenximada hujayra ichkari tomonga kiradi. Assimilyatsion to‘qima bargning po‘stloq qismida joylashgan. Bargning po‘stloq qismida smola yo‘llari bor. Smola yo‘li atrofida 2 qavat hujayralar joylashgan. Bir qavati tirik hujayralardan iborat bo‘lib, uni epitelial hujayra deyiladi. Ba’zi olimlarning fikricha epitelial hujayralar smola ishlab chiqaradi. Epitelial hujayra atrofida mexanik to‘qimaga kiruvchi o‘lik hujayralar joylashgan. Bargning markaziy qismi ichkari tomoniga joylashgan. Markaziy qismida asosiy to‘qima, mexanik to‘qima-sklerenxima hamda o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlari joylashgan. Radial bargda xuddi poyaga o‘xshab o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlarida floema ksilemaning yuqori tomoniga joylashgan bo‘ladi. Qarag‘ay ochiq urug‘li o‘simliklarga kirgani uchun o‘tkazuvchi to‘qimada suv naylari bo‘lamaydi. Suv naylari vazifasini traxeidlar bajarib turadi, ya’ni suv va suvda erigan moddalar traxeidlar orqali o‘tib turadi. Nazorat savollari 1. Barg qanday vazifani bajaradi? 2. Barg qismlari va ularning morfologik tuzilishi qanday? 3. Qanday turini o‘zgartirgan barglarni bilasiz? 4. Bargning ichki tuzilishi necha xil bo‘ladi? 5. To‘liq barg to‘liqsiz bargdan nima bilan farq qiladi. 6. Barglarning morfologik tuzilishi. 7. Oddiy barg formalari (misol) 8. Murakkab barg formalariga (misol) 9. Barg qirralari xilma-xilligi. 10. Barg plastinkasining qirqilishiga qarab xillari. 11. Barg plastinkasining tomirlanishi. 12. Barglarning katta-kichikligi va yashovchanligi. 13. Barglarning novdalarda joylanish xillari Foydalaniladigan asosiy darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar ro‘yxati 1. Яковлев Г. П., Челомбитько В.A. Ботаника. – M.: “Высшая школа” , 2001.-230 c. 2. Mustafaev S.M., Ahmedov O‘.A. Botanika. – T.: O‘zbekiston, 2005.- 435 b. 3. Mustafaev S.M., Ahmedov O‘.A., Samatova SH. O‘simliklar sistematikasidan amaliy mashg‘ulotlar. – T.: “YUNAKS-PRINT” MCHJ bosmaxonasi, 2007.- 127 b. 4. Ahmedov O‘.A., Yulchieva M.T. Botanika fanidan elaktron darslik.-T.: 2008. 5. Pharmaceutikal Botany, a Text-Books for students of pharmacy and science. Published by forgotten books, 2013. –15 р. 6. V. Ch. Evans Farmakognoziya. –Xalqaro nashr: Edinburg, London Nyu– York, Filadelfiya, Sidney, Toronto (16 nashr).- Saunders Elsevier Limited, 2009. Yüklə 43,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|