Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi
Yüklə 1,3 Mb.
|
Nazorat savollari: 1.Barqarorlik deganda nimani tushunasiz? 2.Barqarorlik va turg‘unlik bir xil ma’nodagi tushunchami? 3.Barqarorlik shartlari qanday? 4.Iqtisodiy barqarorlikda “o‘zbek modeli”ni o‘rni. 5.Ijtimoliy hamkorlik g‘oyasining mohiyati. 6.Milliy siyosat tamoyillari.
1.Karimov I. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida.. T.: O‘zbekiston. 2011 2.Ochildiev A. Globallashuv va mafkuraviy jarayonlar. T.: Muharrir, 2009 3. Mamashokirov S., Tog‘aev SH. Erkin va farovon hayot qurilishining g‘oyaviy-mafkuraviy masalalari. –T.: Ma’naviyat, 2007. 4. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushunchalar va tamoyillar T.:YAngi asr avlodi, 2001. 5.Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushunchalar, tamoyillar va atamalar (qisqacha izohli tajribaviy lug‘at).. T.:YAngi asr avlodi, 2002. 8 mavzu. Tafakkur o‘zgarishi va ma’naviy yangilanishda milliy g‘oyaning roli. Milliy g‘oyani rivojlantirishning institutsional tizimi. Mavzuning maqsadi: Tafakkur o‘zgarishi va ma’naviy yangilanishda milliy g‘oyaning roli, milliy g‘oyani rivojlantirishning institutsional tizimi haqidagi bilimlarni shakllantirish. Talaba bilishi lozim. 1. “O‘zbek modeli”-evolyusion taraqqiyot g‘oyasining gumanistik xarakteri. 2.“Mafkuraviy tarbiya” tushunchasi, uning mazmuni va namoyon bo‘lish xususiyatlari. 3. "Mafkuraviy tarbiyaning yo‘nalishlari va ijtimoiy funksiyalari. 4. Milliy g‘oyani rivojlantirishda ommaviy va siyosiy tashkilotlarning ahamiyati
«T-sxema» jadvalini to‘ldiring.
2-o‘quv topshiriq.”O‘zbek modeli”ni jadval asosida ta’riflang. O‘zbekistonning o‘ziga xos taraqqiyot yo‘li - o‘zbek modeli Asosiy maqsad va vazifalari Mazmuni
Tamoyillar Bozor iqtisodiga asoslangan erkin demokratik jami-yat barpo etish Millati, tili va dinidan qat’i nazar, davlatimizda yashovchi barcha kishilar uchun munosib hayot sharoitini yaratib berish Iqtisodiyotning siyosatdan ustun-ligi Davlat - bosh Iqtisodiy, ijti-moiy, siyosiy, ma’-naviy va boshqa sohalarda tub o‘z-garishlar va islohotlarni Har bir inson uchun ijtioiy kafolatlangan turmush dara-jasini va erkinliklarini ta’minlash islohotchi Qonunning ustuvorligi amalga oshirish Xalqimizning qadriyatlari Kuchli ijtimoiy Xalqning turmush farovonligini oshi rish, komil
Bozor iqtisodiyotiga insonni shakllantirish yutuq-lariga asoslanish, umuminsoniy qadriyatlar tadrijiy yo‘l bilan bosqichma- ustuvorligini ta’minlash
“Nima uchun?” texnikasidan foydalanib “Nima uchun O‘zbekistonda demokratik davlat, erkin fuqarolik jamiyati qurish insonlar ijtimoiy faol ishtiroki bilan bog‘liq”? savolini echish. «Nima uchun?» «Nima uchun?» «Nima uchun?» Нима учун Ўзбекистонда демократик давлат, эркин фуқаролик жамияти қуриш инсонлар ижтимоий фаол иштироки билан боғлиқ? «Nima uchun?» «Nima uchun?» O‘quv topshiriq. Mazkur jadval asosida mafkuraviy tarbiya sub’ektlarini tushuntiring. Mafkuraviy tarbiya sub’ektlari
KEYSLAR BANKI 
1-Keys Keyslarga javob bering:
2.Islom Karimov o’zining hajmi jihatdan kichik bo‘lsa ham, ammo mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning ilmiy-nazariy asoslarini o’zida aks ettirilishi jihatdan mukammal, fundamental dastur bo‘lgan «O‘zbekistonnnig o‘z istiqloli va taraqqiyoti» nomli asarida O‘zbekistonni ma’naviy – ma’rifiy rivojlantirishning strategik vazifalarini belgilab berdi. Bu asar O‘zbekistonda yangi jamiyat qurishning ilmga asoslangan dasturi hisoblanadi. Chunki unda iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy hayotni qayta qurish sohasida ilgari surilgan barcha g‘oyalar o‘tgan davrda o‘zining ifodasini topdi va jamiyatimiz tubdan yangi bosqichga ko‘tarildi. Islom Karimov mustaqil O‘zbekistonni rivojlantirishning milliy -ma’naviy tiklanish konsepsiyasini yaratdi va uni o’zining «O‘zbekistonnnig o‘z istiqloli va taraqqiyoti» nomli asarida ilk marta e’lon qildi. «O‘zbekistonni yangilash va rivojlantirishning o‘z yo‘li to‘rtta asosiy negizga asoslanadi» – deb ko‘rsatdi. Islom Karimov ushbu asarida mamlakat milliy-ma’naviy taraqqiyotini amalga oshirishlarinig quyidagi yo’nalishlarini belgilab berdi. Bular:
Asarda mamlakat taraqqiyotining muhim omillari yoritib berilgan. Jumladan, Islom Karimov mamlakat taraqqiyoti dunyo xalqlari tomonidan e’tirof etilgan qadriyatlarga bog’liq ekanligini ta’kidlab shunday yozadi: «Mustaqil O‘zbekistonning kuch-qudrati manbai – xalqimizning umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligidir. Jadvalni to’ldiring:
1-Keys.
Keys echimi uchun taklif etilgan g‘oyalar taqdimoti uchun chizma namunasi
Savollar:
2-Keys Toshkent shahridagi OTMdan birining auditoriyalaridan biriga dars jarayonidan tashqi ko‘rinishi shubhali bir yosh yigitning kirib qolgani kuzatilgan. Dars olib borayotgan o‘qituvchi uning darsda o‘tirishiga ruxsat bergan. Notanish yigit dars asnosida o‘qituvchiga diniy savollar bilan murojaat qilgan, ayrim savollarga o‘qituvchi javob olmasligi o‘zaro kelishmovchilikka sabab bo‘lgan. Mazkur yigitning vaziyati ekspertlar tomonidan prozelitizmning olib keluvchi holat deb baholangan. Keyslarga javob bering: 1. Bu vaziyatda o‘qituvchining tutgan yo‘li to‘g‘rimi? 2. Prozelitizm haqida nimalarni bilasiz? 3. Bu o‘rinda notanish yigit tomonidan qaysi me’yoriy-huquqiy xujjatlarning talablari buzilgan? 4. Agar siz ushbu ushbu vaziyatda bo‘lsangiz nima qilgan bo‘lar edingiz?
1. Masjidlar Adliya vazirligi ro‘yxatidan o‘tkazilmasdan faoliyat olib borishi to‘g‘rimi? 2. Tuman hokimining buyrug‘i to‘g‘ri chiqarilganmi? 3. Odamlar tuman hokimining qarorini o‘zgartirish va binodan yana masjid sifatida foydalanish huquqiga egami? 4. Bu o‘rinda odamlar tomonidan qaysi me’yoriy-huquqiy xujjatlarning talablari buzilgan? 5. Agar siz ushbu ushbu vaziyatda bo‘lsangiz nima qilgan bo‘lar edingiz? 4-Keys Vaziyatli masala 1. O‘zbekiston Respublikasining “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar”gi Qonunining diniy siyosatni tartibga solishdagi tutgan o‘rnini izoxlang?
3. Jamiyatda buzg‘unchi diniy oqimlarga qarshi kurashda samaradorlikka erishish nimalarga bog‘liq? 4. Siz rahbarlik qilayotgan OTMda yoshlar tarbiyasida dinning bunyodkor kuchidan foydalanish uchun nimalar qilish kerak? 5. Mamlakatimizda vijdon va e’tiqod erkinligining ta’minlanishi xolati bo‘yicha sizning fikringiz?
MUSTAQIL TA’LIM MAVZULARI Talabaning mustaqil ishi O‘zR oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 21.02.2005 yil 34-sonli buyrug‘i va institut rektori tomonidan 2005 yil 3 sentyabrda tasdiqlangan “Talaba mustaqil ishini tashkil etish, nazorat qilish va baholash tartibi to‘g‘risida Nizom” asosida tashkil etiladi. Mustaqil ta’limning turli xil shakllari mavjud bo‘lib, bunda asosiy e’tibor talabaning berilgan mavzular (amaliy masalalar, topshiriqlar va keys- auditoriyadan tashqarida bajarishi, o‘qib o‘rganishi vash u yo‘nalish bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini chuqurlashtirishiga qaratiladi. Talaba mustaqil ishni tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlarini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi: - darslik va o‘quv qo‘llanmalarning boblari va mavzularini o‘rganish. - tarqatma materiallar bo‘yicha ma’ruza qismini o‘zlashtirish. - maxsus yoki ilmiy adabiyotlar (monografiyalar, maqolalar) bo‘yicha fanlar bo‘limlari yoki mavzulari ustida ishglash; - mustaqil ishlar, keys-stadilar bilan ishlash; - fanga oida statistk ma’lumotlarni o‘rganish, ularni tahlil qilish; - talabaning o‘quv-ilmiy – tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan fanlar bo‘limlari yoki mavzularni chuqur o‘rganish; Faol va muammoli o‘qitish uslubidan foydalaniladigan o‘quv mashg‘ulotlari: Masofaviy (diagnostik) ta’lim. «Milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar» fanidan talabalarning mustaqil ishlarini referat, seminar, ma’ruza tayyorlash. Prezident asarlarini konspektlashtirish va boshqa shakllarda tashkil etilishi tavsiya etiladi. Mustqil ish mavzularini belgilashda ma’ruza va seminar mashg‘ulotlari mavzularini to‘ldirishga harakat qilinishi lozim. Mustaqil ta’lim mavzulari: 1. Milliy g‘oya va mafkurani rivojlantirishning ijtimoiy siyosiy, ma’naviy, huquqiy omillari 2. Terrorizmning shakllari: mintaqaviy va xalqaro terrorizmning g‘oyaviy maqsadlari 3. G‘oyaviy-mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurash usullari va vositalari 4. Axborot xurujiga qarshi axborot xavfsizligini ta’minlashning zaruriyati 5. O‘zbekistonda rasmiy tan olingan diniy konfessiyalar faoliyatining millatlararo totuvlikni ta’minlashdagi roli TESTLAR 1. «Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» fani qachon ta’lim tizimiga joriy qilindi? A. 18 yanvar 2001 yil B. 16 fevral 1999 yil C. 31 avgust 1991 yil D. 1 oktyabr 1992 yil 2. «Ezgu fikr, ezgu so‘z va ezgu amal» g‘oyalari qaysi manbada ilgari surilgan? A.Qur’oni Karim B.Avesto C.Injil D. Tovrat 3. Milliy g‘oya fanining asosiy tushunchalari qaysi qatorda to‘g‘ri ko‘rsatilgan: A. Dunyoqarash, ong, mafkura B. G‘oya, tafakkur, siyosat, davlat. D. Mafkuraviy immunitet, g‘oya, mafkura, mafkuraviy xavfsizlik C. Mafkura, g‘oya, dunyoqarash, siyosat. 4. “Tarixiy xotirasi bor inson - irodali inson”, degan fikrni kim ilgari surgan? A. Amir Temur B. Mirzo Ulug‘bek C. Islom Karimov D. Najmiddin Kubro 5. Quyidagilardan qaysi biri mafkuraning diniy ildizlariga kiradi? A. Umumetirof etilgan prinsiplar, qonun ustuvorligi, siyosiy plyuralizm B. Har bir xalqning o‘ziga xos falsafiy merosi, qarashlari, g‘oyalari ularning maqsadlarida o‘z ifodasini topishi mafkuraning qaysi C. Avesto, Veda, Qur’on kabi kitoblarda zikr etilgan ezgu g‘oyalar. D. Umumetirof etilgan prinsiplar, muqaddas diniy kitoblarda zikr etilgan g‘oyalar. 6. Quyidagilardan qaysi biri Vatan ravnaqi g‘oyasining siyosiy-huquqiy omillarini tashkil etadi:
B. Madaniyat, ilm-fan, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik, xususiy mulkning daxlsizligi C. Demokratiya, erkin shaxs, yangi texnologiyalar, mulk xilma-xilligi D. YAngi texnologiyalar, ilm-fan, madaniyat, ma’rifat. 7.Fan taraqqiyotining samarasi, ilmiy kashfiyotlarning natijasi sifatida paydo bo‘ladigan, turli fan sohalarining asosiy tamoyillarini tashkil qiladigan fikrlar qaysi g‘oya shakliga kiradi? A.Falsafiy g‘oya B. Ijtimoiy-siyosiy g‘oya C.Ilmiy g‘oya D. Badiiy g‘oya 8. Quyidagilardan qaysi biri YUrt tinchligi g‘oyasining asosiy tamoyilariga kirmaydi? A. Sarhadlar daxlsizligi B. Fuqarolarning Vatanga sadoqati C. Fildoiylik
9. G‘oyaning mazmun va namoyon bo‘lish shakliga ko‘ra turlar qaysi qatorda to‘g‘ri ko‘rsatilgan: A. Milliy, sinfiy, badiiy, falsafiy
C. Umumxalq, milliy, umuminsoniy, falsafiy D. Bunyodkor, vayronkor, milliy, umuminsniy 10. Siyosiy partiyalar to‘g‘risidagi qonun qachon qabul qilingan? A. 1994 yilda; B. 1996 yil C. 2003 yil D. 2004 yil 11. Inson ongi va tushunchalari tizimida hayot haqidagi falsafiy, siyosiy, huquqiy, axloqiy, diniy, estetik, badiiy, kasbiy qarashlarni maqsadli shakllantirish jarayoni qaysi tushunchada to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A. Siyosiy tarbiya; B. Mafkuraviy profilaktika; C. Mafkuraviy xavfsizlik; D. G‘oyaviy tarbiya 12. Milliy istiqlol g‘oyasining umumbashariy tamoyillaridan biri bu – A. Ayol zotiga hurmat; B. Halollik va mehr-muruvvat; C. Diniy bag‘rikenglik; D. Har bir oila va butun xalqning farovonligi. 13. O‘zbekiston “Adolat” sotsial-demokratik partiyasining raisi kim? A. Tursunov A.. B. G‘ulomov L.. C. Saifnazarov I. D. Teshaboev M. 14 . O‘zbekiston Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga 2009 yilgi saylovda nechta deputat saylangan A. 120 B. 15 C. 150 D. 135 15. «Immunitet» so‘zining ma’nosi nima? A. Ozod bo‘lish, qutulish; B. Himoya qilish, davolash; C. Oqim; D. Maydon. 16. «Diling Ollohda, qo‘ling mehnatda bo‘lsin» g‘oyasi kim tomonidan ilgari surilgan: A. Ahmad YAssaviy; B. Najmiddin Kubro; C. Bahouddin Naqshbandiy D. Imom al Buxoriy; 17. Taraqqiyotning “O‘zbek modeli” qaysi xususiyatlari bilan milliy modenllardan farq qiladi. A. Model ijtimoiy rivojlanish bilan birga ta’lim tizimini ham isloh qiladi B. Bu model boshqa barcha milliy modellarning jamlanmasi hisoblanadi va ularning yaxlit tizimini tashkil qiladi C. Model faqat iqtisodiy rivojlanish emas, balki keng ma’nodagi milliy tiklanish va ijtimoiy taraqqiyot modeli hamdir. D .jadallik bilan rivojlanishni ifoda etishida 18. Milliy istiqlol g‘oyasining quyidagi qaysi asosiy g‘oyalaridan birini “Murosa falsafasi” ham deyish mumkin. A) Diniy bag‘rikenglik V) Komil inson S) Ijtimoiy hamkorlik D) Vatan ravnaqi 19. “Xizbut-tahrir” tashkiloti qachon va kim tomonidan tashkil etilgan? A. 1953-yilda Taqiyuddin Nabhoniy B. 1950- yilda Muhammad Xusayin Fadallo C. 1950- yilda Taqiyuddin Nabhoniy D. 1956-yilda Hasan alg‘Banno 20. “G‘oyalar dunyosi va soyalar dunyosi” asarining muallifi kim? A. Suqrot B. Arastu C. Platon D. Demokrit 21. Milliy istiqlol mafkurasini xalqimiz, avvalo yoshlar ongiga singdirishda qaysi mafkuraviy tarbiya sub’ektlarining ta’siri katta? A. Mahalla B. Siyosiy tashkilotlar
22. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning «Milliy g‘oya targ‘iboti va ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish to‘g‘risida»gi PQ 451-sonli qarori qachon qabul qilingan? A. 25 sentyabr 1998 yil; B. 18 noyabr 1991 yil; C. 2 iyul 1992 yil D. 25 avgust 2006 yil 23. Toshkent shahri qaysi xalqaro tahkilot tomonidan «Islom madaniyati poytaxti» deb e’lon qilindi A. YUNESKO B. BMT C. AYSESKO D. EXXT 24. Mafkuraviy poligon bu – A. YAdro qurolini sinash maydoni B. Insonning ongi va qalbi C. Siyosiy maydon D. Demokratik institutlar 25. O‘zbekiston Konstitutsiyasining 18 moddasida asosan qaysi g‘oya o‘z ifodasini topgan? A. Komil inson
C. Vatan ravnaqi va yurt tinchligi D. Xalq farovonligi 26. Kishilarning tarixiy birligi, umumiqtisodiy turmush, til, hudud birligi, madaniyat, ong, ruhiyat uyg‘unligi va mushtarakligini ifodalovchi tushuncha qaysi qatorda to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A. Millat B. Xalq C. Partiya D. Guruh 27. Inson tafakkurida vujudga keladigan, ijtimoiy xarakterga ega bo‘lgan, ruhiyatga kuchli ta’sir ko‘rsatib, jamiyat va odamlarni harakatga keltiradigan, ularni maqsad-muddao sari etaklaydigan tushuncha bu – A. Mafkura B. G‘oya C. Manfaat D. Fikr 28. Vahobiylik oqimi qachon va qaerda dastlab paydo bo‘lgan A. XVII asrdan boshlab Evropada tarqalgan B. XIX asrning 30 yillarida Fransiyada C. XX asrning 20-yillarida Italiya D. XVIII asrda Saudiya Arabistonida 29. Umrini o‘tab bo‘lgan g‘oya, aqida yoki mafkura taraqqiyot nuqtai nazaridan inkor etilishi natijasida yuzaga keladigan holat bu – A. Mafkuraviy tahdid; B. Mafkuraviy siyosat; C. Mafkuraviy bo‘shliq; D. Mafkuraviy ta’sir. 30. Qaysi so‘z lotinchada «xalos bo‘lish, ozod bo‘lish, qutulish» ma’nosini ifodalaydi? A. Iimmunitas B. Demos C. Liberals D. Conserve 31. SHaxs, millat, davlatning xilma-xil shakllarda namoyon bo‘ladigan mafkuraviy tajovvuzlar turli mafkuraviy markazlarning buzg‘unchilik ta’siridan himoyalanganlik darajasini tavsiflovchi tushuncha bu – A. Mafkuraviy tahdid; B. Mafkuraviy siyosat; C. Mafkuraviy bo‘shliq; D. Mafkuraviy xavfsizlik.
A. Dunyoning mafkuraviy manzarasi B. Mafkuraviy jarayonlarning globallashuvi C. Mafkuraviy immunitet D. Mafkuraviy vaziyat 33. “Turonim, sendan ayrilmoq – mening uchun o‘limim Sening uchun o‘lmoq – mening tirikligimdir” fikrini ilgari surgan jadid ma’rifatparlaridan biri bu –
34. Quyidagilardan qaysi biri Vatan ravnaqi g‘oyasining ijtimoiy omillarini tashkil etadi: A. Qonun ustuvorligi, ijtimoiy adolat, demokratiya, ilm-fan B. Madaniyat, ilm-fan, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik, xususiy mulkning daxlsizligi C. Erkin shaxs, ijtimoiy adolat, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik, insonning vatanni idrok etishi, uning uchun qayg‘urish hissi. D. YAngi texnologiyalar, ilm-fan, madaniyat, ma’rifat. 35. Voqelikdagi muayyan hodisalarning umuminsoniy, ijtimoiy-axloqiy, madaniy-ma’naviy ahamiyatini o‘zida ifoda etuvchi tushuncha bu – A. Qadriyat; B. Mafkura; C. Ma’naviyat; D. Dunyoqarash. 36. Qaysi qatorda “Komil inson” g‘oyasining asosiy tamoyillaridan biri to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A. Kuchli ijtimoiy himoya siyosati B. Inson omilining yuksak mavqega qo‘yilganligi
D. Ilm-fan 37. “Milliy va umumbashariy qadriyatlarning uyg‘unligi” qaysi asosiy g‘oyaning tamoyiliga mansub? A. YUrt tinchligi B. Millatlararo totuvlik C. Komil inson D. Vatan ravnaqi 38. Qaysi qatorda “diniy bag‘rikengnlik” g‘oyasining asosiy tamoyillaridan biri to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A. Diniy qadriyatlarni hurmatlash B. Jismoniy barkamollik C. Milliy qadriyatlarga sodiqlik D. Ilm-fan 39. Millatning o‘tmishi, buguni va istiqbolini o‘zida mujassamlashtirgan, uning tub manfaatlarini va maqsadlarini ifodalab, taraqqiyotga xizmat qiladigan ijtimoiy g‘oya shakli bu – A.Umumbashariy g‘oya; B. Sinfiy g‘oya; C. Milliy g‘oya; D. Falsafiy g‘oya. 40. O‘zbekiston Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga 2009 yilgi saylovda nechta deputat saylangan A. 120 B. 15
C. 150 D. 135
A. Falsafiy g‘oya
C. Ilmiy g‘oya D. Badiiy g‘oya 42. Mafkuraviy plyuralizm deganda nimani tushunasiz? A. Turli qatlam, partiya, guruhlar manfaatlarini ifodalovchi g‘oyalar, qarashlar, fikrlar xilma-xilligi; B. Mafkuraviy tahdidning oldini olish, mafkuraviy immunitet hosil qilish bilan bog‘liq masalalar majmui; C.G‘oyaviy-tarbiyaviy, ma’naviy-mafkuraviy ishlar majmui D. G‘oyaviy qarashlar va mafkuraviy ta’sirlarning faoliyat majmui. 43. Tartibga solingan, yaxlit ongli tizimga aylantirilgan bilim, tasavvur va g‘oyalar majmui nima? A. Mafkura B. Qadriyat C. Duneqarash D. Urf-odat. 44. «Tarbiya biz uchun yo hayot - yo mamot, yo najot - yo halokat, yo saodat - yo falokat masalasidir» degan fikrning muallifi kim? A. I.Karimov;
C. CHo‘lpon; D. Amur Temur 45. Mafkura tushunchalarining falsafiy shakllari va ko‘rinishlari bu – A. Monizm, dualizm, materializm, idealizm B. Ozodlik, vatanparvarlik, C. Tinchlik, insonparvarlik; D. Mustabidlik, millatchilik, mahalliychilik; 46. Odamlarni muayyan g‘oyaga ishontirish, shu g‘oya atrofida uyushtirish, g‘oyaviy tarbiyalash, g‘oyaviy immunitetni shakllantirish, harakat dasturi bo‘lish mafkuraning asosiy - ……. A. Tamoyillari B. Maqsadlari C. Vazifalari D. Xususiyatlari 47. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 12-moddasining mazmuni qaysi qatorda to‘g‘ri ko‘rsatilgan A. Demokratik huquq va erkinliklar, konstitutsiya va qonunlar bilan himoya qilinadi B. Har bir shaxs mulkdor bo‘lishga haqli C. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emas D. Senzuraga yo‘l qo‘yilmaydi 48. Hozirgi kunda O‘zbekistonda nechta siyosiy partiyalar faoliyat ko‘rsatmoqda? A. 3 B. 4 C. 5 D. 6 49. Jamiyatni birlashtiruvchi bayroq bu-
C. YUksak ma’naviyat D) Milliy mafkura 50. Quyidagilardan qaysi biri Milliy istiqlol g‘oyasini fuqarolar ongiga singdirish vositalariga kirmaydi A. Milliy istiqlol g‘oyasini teran aks ettiruvchi o‘quv dasturlari, darslik, ko‘rgazmali qurollar; B. Bugungi taraqqiyotni olijanob umidlarimizni aks ettiradigan adabiyot, kino, musiqa, san’at asarlari, muzey, me’moriy obidalar; C. G‘oyaviy ta’lim tarbiyada informatsion texnikalar (EHM, masofaviy ta’lim, Internet kabilar); D. Auditoriyani segmentlanishi 51. Mafkuraviy immunitetni hosil qiluvchi omillar qaysi? A. Ma’naviyat, ma’rifat, qadriyat; B. Ilm, tarbiya, ma’naviy, ijtimoiy-siyosiy maqsad va mo‘ljallar; C. Fan, adabiyot, tarix; D. Bilim, qadriyat, ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy dastur. 52. Rasizm so‘zining ma’nosi nima?
B. Qo‘rquv dahshat C. Ashaddiy millatchilik. D. Bog‘lam, birlashma 53. O‘zbekiston konstitutsiyasining 67 moddasida: A. Demokratik huquq va erkinliklar konstitutsiya va qonunlar bilan himoya qilinadi; B. Har bir shaxs mulkdor bo‘lishga haqli;
D. Har kim bilim olish huquqiga ega. 54. Quyidagilardan qaysi biri Vatan ravnaqi g‘oyasining ma’naviy omillarini tashkil etadi: A. Qonun ustuvorligi, ijtimoiy adolat, demokratiya, ilm-fan B. Madaniyat, ilm-fan, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik, xususiy mulkning daxlsizligi C. Demokratiya, erkin shaxs, yangi texnologiyalar, mulk xilma-xilligi D. YAngi texnologiyalar, ilm-fan, madaniyat, ma’rifat. 55. Milliy istiqlol mafkuramizning bosh strategik maqsadi nima? A. Tinch va farovon hayot barpo etish
C. Rivojlangan, bosqichma-bosqich bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyat barpo etish D. Barkamorl avlodni tarbiyalash 56. ”Siyosiy jihatdan tobe bo‘lgan Afina g‘oyaviy va mafkuraviy jihatdan Rimni beixtiyor tiz cho‘kishga majbur qilgan edi. Rimliklar bu borada hech qachon afinaliklarning qarshisida o‘zlarini g‘olib deb hisoblay olmagan” degan fikr bildirgan faylasufni kim? A. J.J.Russo B. Andre Morua C. I.Kant D. Feyrbax 57. Boshqa millatlarni mensimaslik va o‘z millatining ularga nisbatan ustunligini asoslashga qaratilgan g‘oyaviy nazariy qarashlar tizimi – A. Fundamentalizm B. Aqidaparstlik C. Fanatizm D. SHovinizm 58. Ushbu fikr qaysi tarixiy bitiklarda keltirilgan: «Samimiy, nosamimiyni ajratmaysan, Kim qattiq gapirsa, samimiyni ham tanimaysan. O‘shandayliging uchun tarbiyat qilgan haqoningni so‘zini olmayin nom-nishonsiz ketding», A. Avesto B. Kul tigin bitigida C. Xo‘ja Samandar Termiziyda D. To‘g‘ri javob yo‘q. 59. “Bor imkoniyamlaringni ushga sol” – g‘oyasi qaysi mamlakat fuqarolarini ma’naviy-ruhiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan g‘oya A. AQSH B. Fransiya C. Germaniya D. YAponiya 60 BMT ga a’zo davlatlar yilning qaysi kunini Xalqaro bag‘rikenglik kuni sifatida nishonlab keladi? A. 1 yanvar; B. 26 iyun; C. 25 oktyabr; C. 16 noyabr. 61. SHovinizm mafkurasi qachon va qaerda dastlab paydo bo‘lgan A. XVII asrdan boshlab Evropada tarqalgan
C. XX asrning 20-yillarida Italiya D. XVIII asrda Saudiya Arabistonida 62. G‘oyani amaliyotga aylantiruvchi kuch kim va kimning manfaatiga xizmat qilishiga qarab qanday shakllarga bo‘linadi? A. Diniy g‘oya, milliy g‘oya, sinfiy g‘oya B. Milliy g‘oya, falsafiy g‘oya, sinfiy g‘oya C. Sinfiy g‘oya, milliy g‘oya, umuminsoniy g‘oya D. Ilmiy g‘oya, badiiy g‘oya, falsafiy g‘oya, diniy g‘oya 63. Milliy istiqlol g‘oyasining tarixiy ildizlari qaysi? A. Jahon falsafiy durdonalari B. YOzma manbalar C. Diniy qadriyatlar D. Urf-odat va an’analar. 64. Bir dindan boshqa dinga o‘tishga da’vat qilish nima degani A. Missionerlik B. Diniy fundamentalizm C. Egotsentrizm D. Ekstremizm 65. Quyidagilarning qaysi biri milliy istiqlol mafkurasining asosiy g‘oyasi emas A. Komil inson B. Diniy bag‘rikenglik C. Xususiy tadbirkorlik D. YUrt tinchligi 66. «Tarbiya biz uchun yo hayot - yo mamot, yo najot - yo halokat, yo saodat - yo falokat masalasidir» degan fikrning muallifi kim? A. I.Karimov; B. Abdulla Avloniy; C. CHo‘lpon; D. Amur Temur 67. Mafkura tushunchalarining falsafiy shakllari va ko‘rinishlari bu – A. Monizm, dualizm, materializm, idealizm B. Ozodlik, vatanparvarlik, C. Tinchlik, insonparvarlik; D. Mustabidlik, millatchilik, mahalliychilik; 68. Salbiy natija beradigan mafkura shakllari qaysi A. Liberal; B. Progressiv; C. Tadrijiy D. Mustabid 69. Bugungi kunda qaysi davlat “Liberal natsionalizm” mafkurasini ishlab chiqish yo‘lida? A. Italiya B. Germaniya C. Buyuk Britaniya D. AQSH 70. O‘zbekistonda fuqaro tarbiyasi qanday yo‘llar bilan amalga oshirilmoqda? A. Milliy g‘oyani singdirish orqali B. “Axloqiy tarbiya” tizimi orqali C. “Bor imkoniyatingni ishga sol” g‘oyasi orqali D. «Faqat tirishqoqlik va mehnat bilan muvaffaqiyatga erishish mumkin g‘oyasi bilan 71. “To‘rt qadamli” universal model bu –
B. Milliy g‘oya targ‘ibotining muhim omili C. Miliy g‘oyani fuqarorlar ongiga singdirish vositasi D. Mafkuraviy immunitetni hosil qiluvchi element 72. O‘zbekiston Milliy tiklanish demokratik partiyasining raisi qaysi qatorda to‘g‘ori ko‘rsatilgan?
73. Fashizm mafkurasi dastlab qachon va qaerda paydo bo‘lgan A. XVII asrdan boshlab Evropada tarqalgan B. XIX asrning 30 yillarida Fransiyada , C. XX asrning 20-yillarida Italiya D. XVIII asrda Saudiya Arabistonida 74. «Ezgu fikr, ezgu so‘z va ezgu amal» g‘oyalari qaysi manbada ilgari surilgan? A. Qur’oni Karim B. Avesto C. Injil D. Tovrat 75. Milliy g‘oya fanining asosiy tushunchalari qaysi qatorda to‘g‘ri ko‘rsatilgan: A. Dunyoqarash, ong, mafkura B. G‘oya, tafakkur, siyosat, davlat. C. Mafkuraviy immunitet, g‘oya, mafkura, mafkuraviy xavfsizlik D. Mafkura, g‘oya, dunyoqarash, siyosat. 76 Terror so‘zining ma’nosi nima? A. Irq B. Qo‘rquv dahshat C. Ashaddiy millatchilik. D. Bog‘lam, birlashma 77. Quyidagilardan qaysi biri Vatan ravnaqi g‘oyasining siyosiy-huquqiy omillarini tashkil etadi:
B. Madaniyat, ilm-fan, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik, xususiy mulkning daxlsizligi C. Demokratiya, erkin shaxs, yangi texnologiyalar, mulk xilma-xilligi D. YAngi texnologiyalar, ilm-fan, madaniyat, ma’rifat. 78. Quyidagi mafkuralarning qaysi biri hokimiyatsizlik degan ma’noni anglatadi
79. Quyidagilardan qaysi biri mafkuraviy tarbiyaning shaxsiy omillarini ifoda etadi? A. Oila B. Nodavlat tashkilotlar C. Hamma javob to‘g‘ri D. Siyosiy partiyalar 80. Quyidagilardan qaysi biri mafkuraning dunyoviy ildizlariga kiradi?
B. Har bir xalqning o‘ziga xos falsafiy merosi, qarashlari, g‘oyalari ularning maqsadlarida o‘z ifodasini topishi mafkuraning qaysi C. Avesto, Veda, Qur’on kabi kitoblarda zikr etilgan ezgu g‘oyalar. D. Umumetirof etilgan prinsiplar, muqaddas diniy kitoblarda zikr etilgan g‘oyalar. 81. «Biz kim mulki Turon, amiri Turkistonmiz, biz kim millatlarning eng ulug‘i - Turkning Bosh bo‘g‘inimiz» degan fikrning muallifi kim? A. Alisher Navoiy B. Xoja Ahmad YAssaviy C. Mirzo Ulug‘bek D. Amir Temur 82. “Geosiyosat” tushunchasini fanga qachon va kim olib kirgan ? A. 1916 – yilda Rudolf CHellen B. 1907 – yilda Uinston CHerchil C. 1914 – yilda Robert CHellen D. 1900 – A.Mexen 83. Quyidagilardan qaysi biri mafkuraning falsafiy ildizlariga kiradi? A. Umumetirof etilgan prinsiplar, qonun ustuvorligi, siyosiy plyuralizm B. Har bir xalqning o‘ziga xos falsafiy merosi, qarashlari, g‘oyalari ularning maqsadlarida o‘z ifodasini topishi mafkuraning qaysi C. Avesto, Veda, Qur’on kabi kitoblarda zikr etilgan ezgu g‘oyalar. D. Umumetirof etilgan prinsiplar, muqaddas diniy kitoblarda zikr etilgan g‘oyalar. 84. Muayyan millat vakillari uchun zarur va ahamiyatli, aziz va ardoqli bo‘lgan, manfaat va maqsadlariga xizmat qiladigan ma’naviy boyliklar, amallar, tamoyillar, g‘oyalar va me’yorlar bu – A. Milliy mafkura B. Milliy ma’naviy qadriyat C. Milliy ma’naviy meros D. Milliy g‘oya. 85. B.A.Karimovning «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» asarida quyidagilardan qaysi biri to‘g‘risida fikr berilmagan A. Mintaqaviy mojarolar B. Korrupsiya va jinoyatchilik C. Ekologik muammolar D. Terrorizm 86. O‘zbekiston respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emas», degan fikr O‘zbekiston konstitutsiyasining nechanchi moddasida qayd etilgan? A. 14; B. 29; C. 12; D 43. 87 . Qaysi qatorda “Komil inson” g‘oyasining asosiy tamoyillaridan biri to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A. Kuchli ijtimoiy himoya siyosati B. Inson omilining yuksak mavqega qo‘yilganligi C. Milliy qadriyatlarga sodiqlik D. Ilm-fan 88. G‘oyaning mazmun va namoyon bo‘lish shakliga ko‘ra turlar qaysi qatorda to‘g‘ri ko‘rsatilgan: A. Milliy, sinfiy, badiiy, falsafiy B. Diniy, badiiy, ilmiy, falsafiy, ijtimoiy-siyosiy C. Umumxalq, milliy, umuminsoniy, falsafiy D. Bunyodkor, vayronkor, milliy, umuminsniy 89. Siyosiy partiyalar to‘g‘risidagi qonun qason qabul qilingan? A. 1994 yilda; B. 1996 yil C. 2003 yil D. 2004 yil 90. Aqidaning dunyoviy shakli qaysi qatorda to‘g‘ri ko‘rsatilgan: A. Inkvizatsiya B. Vahobiylik C. Hizbulloh D. Kommunizm 91. Milliy istiqlol g‘oyasining umumbashariy tamoyillaridan biri bu – A. Ayol zotiga hurmat; B. Halollik va mehr-muruvvat;C. Diniy bag‘rikenglik; D. Har bir oila va butun xalqning farovonligi. 92. Quyidagilardan qaysi biri g‘oyani amalga oshiruvchi sub’ektlar sirasiga kiradi? A. Jamiyat B. Fan C. Din D. Sport. 93. Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati O‘zbekiston “Liberal demokratik partiyasi” ning raisi qaysi qatorda to‘g‘ri ko‘rsatilgan? A. Tursunov A.. B. G‘ulomov L.. C. Saifnazarov I. D. Teshaboev M. 94. Mafkuraviy plyuralizm deganda nimani tushunasiz?
B. Mafkuraviy tahdidning oldini olish, mafkuraviy immunitet hosil qilish bilan bog‘liq masalalar majmui; C. G‘oyaviy-tarbiyaviy, ma’naviy-mafkuraviy ishlar majmui D. G‘oyaviy qarashlar va mafkuraviy ta’sirlarning faoliyat majmui. 95. Mafkuraviy jarayonlarning globallashuviga ta’sir etuvchi omillarni aniqlang. A. Axborot va aloqa kommunikatsiyalarining taraqqiyoti; B. Fundamental ilmiy kashfiyotlar va fan yutuqlarining ko‘payishi; C. Diniy aqidaparastlikka qarshi kurashda hamkorlikni kuchaytirish; D. A va b javob to‘g‘ri. 96. Hozirgi davrda mafkuraviy jarayonlar qanday xususiyatlarga ega? A. Integratsiyalashish, globallashish, differensiyalashish; B. Demokratiyalashish, insonparvarlashish; C. Jamiyat hayotining hamma sohalariga ta’sir ko‘rsatish, siyosiylashish;
97. Monipulyasiya haqida dastlab qaysi manbada ma’lumot berilgan: A. Falsafa qomusiy lug‘ati. Toshkent. 2004 y. B. Siyosatshunoslik Fani bo‘yicha qisqacha Lug‘at. Toshkent, 1997. C. O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. Toshkent, 2004.
98. «Milliy ong» nima? A. Faqat biror millatga xos bo‘lgan milliy ruhiyat, kayfiyat, tuyg‘ular, qarashlar, nazariyalar va g‘oyalar majmui; B. Muayyan millatning ilg‘or kishilari tomonidan ishlab chiqilib, ushbu millat kishilari o‘rtasida yoyilgan ijtimoiy-siyosiy qarashlar; C. Biron bir millatga tegishli bo‘lgan ong; D. Millatning ravnaqi uchun xizmat qiladigan, uning mustaqilligini ta’minlovchi g‘oyalar. 99. Xitoy milliy, diniy-falsafiy mafkurasining asoschisi kim? A. Maxatma B. Gandi C. Konfutsiy D. Mon-Szi 100. Millatning o‘tmishi, buguni va istiqbolini o‘zida mujassamlashtirgan, uning tub manfaatlarini va maqsadlarini ifodalab, taraqqiyotga xizmat qiladigan ijtimoiy g‘oya shakli bu – GLOSSARIY Mafkura – fikrlar majmui, g‘oyalar tizimi, e’tiqod. Milliy g‘oya - millatning o‘tmishi, buguni, istiqboli, manfaat va maqsadini ifodalovchi ijtimoiy g‘oya. Foya - muayyan fikr, maqsad sari etaklovchi kuch. Manfaat – individ yoki ijtimoiy guruh faoliyatini, xulqini belgilaydigan asosiy omil. G‘oyaviy tarbiya – Jamiyatdagi mavjud g‘oyalarga faol munosabat, faol hayotiy pozitsiyani shakllantirishdir. G‘oyaviy tarbiya axloqiy, siyosiy, huquqiy tarbiyaning asosini tashkil etadi. G‘oyaning turli ko‘rinishlari – Mazmuni va namoyon bo‘lish shakliga ko‘ra – ilmiy, falsafiy, diniy, badiiy, ijtimoiy-siyosiy, milliy va umuminsoniy g‘oyalarga bo‘linadi. Bunyodkor g‘oyalar – 1) Islom Karimov tomonidan nazariy jihatdan asoslab berilgan tushuncha; 2) Jamiyat va odamlarni, turli guruh va qatlamlar, millat va davlatlarni taraqqiyot sari etaklovchi, xalqni ezgu maqsad yo‘lida birgalikda harakat qilishga undovchi g‘oya. Vayronkor (buzg‘unchi) g‘oyalar – 1) bunyodkor g‘oyalarga zid bo‘lgan, yovuzlik va jaholatga xizmat qiladigan g‘oyalar majmuini ifodalaydigan tushuncha; 2) insonni va jamiyatni tubanlikka boshlaydigan, odamlarni g‘arazli niyat va qabih maqsadlarga undaydigan, xalqlar va davlatlarni tanazzul va halokatga mahkum etadigan g‘oyalardir. Milliy istiqlol g‘oyasi – Milliy istiqlol g‘oyasi O‘zbekistonda yashovchi barcha millat va elat vakillarining tub manfaatlarini, xalqimizning asrlar mobaynida intilib kelgan orzu-ideallarini, olijanob maqsad-muddaolarini o‘zida mujassam etadi. Milliy istiqlol mafkurasi – Milliy istiqlol mafkurasi har bir vatandoshimizning oilasi, jamiyat, el-yurt oldidagi burch va mas’uliyatini qay darajada ado etayotganini belgilaydigan ma’naviy mezondir. Milliy istiqlol g‘oyasining asosiy g‘oyalari – Vatan ravnaqini ta’minlash va yuksaltirish; YUrt tinchligini ta’minlash va asrash; Xalq farovonligini ta’minlash; Komil insonni tarbiyalash; Ijtimoiy hamkorlikni ta’minlash; Millatlararo totuvlikni ta’minlash; Dinlararo bag‘rikenglik (tolerantlik); Milliy istiqlol g‘oyasining bosh g‘oyasi – Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. SHovinizm – millatchilikning o‘ziga xos shakli, boshqa millatlarni mensimaslik va o‘z millatining ularga nisbatan ustunligini asoslashga qaratilgan g‘oyaviy-nazariy qarashlar tizimi va amaliyoti Millatchilik – o‘z millatining manfaatlarini boshqa millatlar haq-huquqlaridan yuqori qo‘yib hal etishga intiluvchi siyosiy oqim Davlat – butun mamlakat miqyosidagi hokimiyatning maxsus boshqaruv apparatiga tayanadigan, barcha uchun qonunlar chiqaradigan va suverenitetga ega bo‘lgan siyosiy tashkiloti Modernizm – dindagi zamonaviy fan-texnika yutuqlaridan foydalanishni yoqlab chiquvchi oqim Traditsionalizm – an’anaviylik. Diniy aqidalarni va konsepsiyalarni fan-texnika va ijtimoiy hayotdagi o‘zgarishlarga qarab qayta ko‘rib chiqishni rad etuvchi oqim Fundamentalizm – ma’lum din vujudga kelgan ilk davriga qaytish va bu yo‘l bilan zamonaning barcha muammolarini hal qilish mumkin degan fikrni ilgari surish Mafkuraviy immunitet – lotincha Immunitatis so‘zidan olingan bo‘lib –biror narsadan ozod etish ma’nosini anglatadi. SHaxs, ijtimoiy gurux, millat, jamiyatni turli zararli g‘oyaviy ta’sirlardan ximoyalashga xizmat qiluvchi tizim Barqarorlik – tinchlik, osoyishtalik Vatan ravnaqi – har bir kishining manfaatlarini yurt manfaatlari bilan uyg‘unlashtiruvchi, uni xalq baxt-saodati yo‘lida xizmat qilishga undovchi bunyodkor g‘oyadir YUrt tinchligi – mamlakat barqaror taraqqiyotining asosiy sharti. Tinchlik –insonning hayotiy ehtiyoji, emin-erkin yashashi va kamol topishining eng zarur omilidir Xalq farovonligi – har bir shaxs va oila farovonligi insonning shaxsiy manfaatlari jamiyat manfaatlari bilan uyg‘unlashib ketadi Komil inson – insonning ezgulikka, ijtimoiy baxt-saodatga, gumanistik g‘oyalarga munosabati Ijtimoiy xamkorlik – turli millat, irq va dinga mansub kishilar va guruxlarning umumiy maqsad yo‘lidagi hamjihatligi Millatlararo totuvlik – muayyan hudud, davlatda turli millat vakillarining bahamjihat yashashi, hamkorlikda faoliyat yuritishi Diniy bag‘rikenglik – xilma-xil diniy e’tiqodga ega bo‘lgan kishilarning bir zamin, bir Vatanda, olijanob g‘oya va niyatlar yo‘lida hamkor va hamjihat bo‘lib yashashi Ichki taxdidlar – o‘z Vataniga, vatandoshiga, vatandoshlariga zarar etkazishga qaratilgan g‘oya, xatti-harakatlardir. Tashqi taxdidlar – tashqi tahdidlar asosan g‘oyaviy bo‘shliq tufayli sodir bo‘ladi. Ekstremizm – O‘z maqsadi yo‘lida har qanday keskin tadbir-choralar ko‘rishga tarafdorlik. Hizbut-taxrir – reaksion ruxdagi diniy-siyosiy tashkilot bo‘lib, arab tilidan “Ozodlik partiyasi” degan ma’noni bildiradi Mulk – iqtisodiy kategoriya bo‘lib, ijtimoiy ishlab chiqarish va kishilar o‘rtasidagi munosabatlarda ifodalanadi. Mulkning ijtimoiy va xususiy shakllari mavjud. Bozor iqtisodiyoti – iqtisodiy aloqalarning yig‘indisi bo‘lib o‘z qonunlariga ega, ya’ni: erkin raqobat, ehtiyoj va ishlab chiqarish, talab va takliflarning miqdori va tarkibini bir-biriga muvofiqlashtirish, xususiy mulkchilik shakllarining xilma-xilligi, mulkka egalik, xo‘jalik yuritish ishlariga faqat iqtisodiy usullar bilan ta’sir ko‘rsatish, fan yutuqlarini ishlab chiqarishga tatbiq etish kabi iqtisodiy qonunlarga bo‘ysunadi. Bozor iqtisodi xalqning ijodi va mehnat imkoniyatlarini yuzaga chiqarib, tadbirkorlik va ishbilarmonlik uchun keng yo‘l ochadi. Mentalitet – (lotincha «mens» - aql, idrok) – jamiyat, millat, jamoa yoki alohida shaxsning tarixiy tarkib topgan tafakkur darajasi, ma’naviy salohiyati, ularning hayot qonunlarini tahlil etish kuchi, muayyan ijtimoiy sharoitlarda shakllangan aqliy qobiliyati, ruhiy quvvati. Demokratiya – xalq hokimiyati. YAngi jamiyat – ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot, bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik jamiyat. An’ana – jamiyat hayoti turli sohalarining, moddiy va ma’naviy faoliyat shakllarining, kishilar o‘rtasidagi aloqalar va munosabatlarning avloddan-avlodga o‘tishi, ajdodlar hayoti, belgilari va xususiyatlarining takrorlanish tarzi. Urf-odat – kishilar turmushiga singib ketgan, doim takrorlanib turadigan xatti-harakat, ko‘pchilik tomonidan qabul qilingan xulq-atvor qoidalari va ko‘nikmalar. Mustaqillik – 1) Tazyiqdan, nazoratdan xoli bo‘lish, erkinlik; 2) iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy tobe bo‘lmaslik. O‘zbek tilida Mustaqillik atamasi odatda istiqlol so‘zi bilan yaqin ma’noda qo‘llaniladi va uzluksizlikni anglatuvchi chuqur, keng qamrovli jarayonni aks ettiradi. Fenomen – (yun. Phainomenon – yuz beruvchi) – 1) ko‘zga ko‘rinib turgan hol; 2) noyob, kam uchraydigan hol, yoki buyuk, yagona bo‘lgan inson; 3) hissiy bilish, tajribada berilgan ma’lum bir holni anglatuvchi falsafiy atama; hissiy tajriba yordamida payqaladigan va anglanadigan hodisa, jonli mushohada ob’ektini bildiradigan tushuncha. Milliy g‘urur – 1) shaxs, ijtimoiy guruhning milliy o‘z-o‘zini anglashi asosida shakllanadigan ajdodlari qoldirgan moddiy, ma’naviy merosdan, o‘z xalqining jahon sivilizatsiyasiga qo‘shgan hissasi, o‘zga millatlar oldidagi qadr-qimmati, obro‘-e’tiboridan faxrlanish hissini ifodalovchi tushuncha. Muholifat – (arabcha «muholafat» - kelishmovchilik, teskarilashish, qarama-qarshilik, ziddiyat) – rasmiy siyosatga, hukmron qarashlarga mos bo‘lmagan nuqtai nazar, alohida siyosiy yo‘l, demokratiyaning muhim belgisi. Muholifat uch xil bo‘lishi mumkin: a) parlament doirasida; b) undan tashqarida; yohud v) siyosiy partiyalar ichida. Ma’rifat – Ma’rifatning lug‘aviy ma’nosi bilish, tanish, bilim demakdir. Boshqacha aytganda ma’rifat bilmoq, kishilarning ong-bilimini, madaniyatini oshirishga qaratilgan ta’lim-tarbiya jarayonidir. Ma’rifat so‘zining ko‘pchilikdagi ma’nosi maorifdir. Ma’rifat atama sifatida – tabiat, jamiyat va inson mohiyati haqidagi turli-tuman bilimlar, ma’lumotlar majmuasini bildiradi. E’tiqod – Dunyoqarash. Biror dinga e’tiqod qilish – uni haq deb bilib, uni ta’limotini tan olish. Tasavvuf – islomdagi diniy-falsafiy oqim. 8 asrda arab mamlakatlarida paydo bo‘lgan. Bu ta’limot o‘sha davrda savdogarlar va kosiblarning manfaatini ko‘zlagan. Tasavvufning asosiy mohiyati inson va uning Xudoga munosabatidir, ya’ni solihning Xudo vasliga etishishidir. Komillik – insonning kamolotga erishuv jarayonidagi barkamolligi darajasini ifodalovchi tushuncha. Komillikning har bir davrga xos mezonlari mavjud. Nodonga nisbatan oqil, loqaydga nisbatan sergak, baxilga nisbatan saxiy, tanbalga nisbatan serg‘ayrat, qo‘rqoqqa nisbatan botirlik kabi xislatlar o‘ziga xos o‘lchov vositasini o‘taydi. Qadriyat – umumbashariy, umuminsoniy, milliy, mintaqaviy, shaxsiy, diniy turlarga bo‘linadi. Aksiologiya – (yun. «axio» - qadriyat va «logos» - fan, ta’limot) – qadriyatshunoslik; qadriyatlar haqidagi fan. Milliylik – muayyan xalqqa xos bo‘lgan, uni boshqalardan farqini ko‘rsatuvchi xususiyatlar majmui. Milliylik millatning tarixi, qadriyatlari, an’analari, madaniyati, yashash tarzida yaqqol namoyon bo‘ladi. Ma’naviyat – (arab. – ma’nolar majmui) – kishilarning falsafiy, huquqiy, ilmiy, badiiy, axloqiy, diniy tasavvurlari va tushunchalari majmui. Umuminsoniy qadriyat – barcha xalqlar uchun ijobiy ahamiyat kasb etuvchi, moddiy va ma’naviy manfaat, mezonlar majmui. Milliy qadriyat – millat uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan etnik jihat va xususiyatlar bilan bog‘liq qadriyat shakli. Umumbashariy – butun dune, barcha davlatlar va xalqlarning ishtirokisiz echish mumkin bo‘lmagan muammolarga aytiladi. Ozodlik – barcha demokratik erkinliklarga erishishning, haq-huquqlari kafolatlangan va ta’minlangan jamiyatning bosh sharti. Obod Vatan – fuqarolari erkin, ozod, yaratuvchilik faoliyati bilan band bo‘lgan, xavfsizligi ta’minlangan farovon hayot qurish makoni. Fuqarolik jamiyati – iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy hayot sohasiga to‘g‘ri keladigan tushunchadir. Fuqarolik jamiyatining ijtimoiy-siyosiy sohasi ko‘lamiga ijtimoiy-siyosiy tashkilotlar va harakatlar, fuqarolarning turli shakldagi faoliyati, o‘zini o‘zi boshqarish organlari, nodavlat ommaviy axborot vositalari ham mansubdir. Ehtiyoj – inson talablari asosida paydo bo‘ladigan tabiiy xususiyat; jonli mavjudot hayot kechirishining yaqqol shart-sharoitlarga, uning shularga bog‘liq ekanligini ifoda etuvchi holat. Integratsiya – milliy iqtisodiyotlarning sifat jihatidan yangi sharoitlarga ega bo‘lishi va, mamlakat taraqqiyoti imkoniyatlarini kengaytirish maqsadida, ixtiyoriy ravishda birlashishi, bir-birlariga o‘zaro ta’sir etishi jarayoni. Vatanparvarlik – Vatanga nisbatan sadoqat, unga xizmat qilish, yurt tinchligini asrash, Vatan ravnaqi uchun faol bo‘lishga undaydigan ijtimoiy, ma’naviy-axloqiy fazilat. Demokratik institutlar – jamiyatning demokratik tuzumini barpo etishga xizmat qiluvchi omil bo‘lib, unga quyidagilar kiradi. 1) Siyosiy partiyalar va ijtimoiy harakatlar. 2) YUridik maqomga ega bo‘lgan muxolifat. 3) Mulkchilik instituti. SHarqona demokratiya - urf-odat, qadriyatlarga asoslangan o‘ziga xos demokratiya. Siyosiy demokratiya - jamiyat siyosiy tizimini xalqqa yaqinlashtirish, siyosiy adolatsizliklarning oldini olish. Ijtimoiy demokratiya - bugungi davr demokratiyani islohotlar jarayoniga aylantirish. Irqchilik – odamlar o‘rtasidagi ijtimoiy tengsizlik, bosqinchilik, zo‘ravonlik va urushlarni kishilarning turli irqlariga mansubligi bilan oqlashga xizmat qiluvchi g‘ayrimilliy ta’limot. Irqchilar insonlarning ijtimoiy mohiyatini ularning biologik – irqiy (ko‘zi, sochi va terisining rangi, bosh va yuz tuzilishi kabi tashqi, ikkinchi darajali jismoniy) belgilar bilan bog‘lab, ularni oliy va quyi, bekamu-ko‘st va noraso irqlarga ajratadilar. Aqidaparastlik – muayyan sharoitda, biron-bir g‘oya yoki tamoyilga qat’iy ishonch va uni mutlaqlashtirish asosida shakllangan qoida va tartiblarni, boshqa sharoit, holat, vaziyatni hisobga olmagan holda, ko‘r-ko‘rona qo‘llashga urinish. Bu atama faqat salbiy ma’noda qo‘llanib, muayyan olim yoxud oqim tomonidan bayon etilgan qonun va qoidalar ta’sir doirasini sun’iy ravishda kengaytirishga urinishni anglatadi. Fanatizm – Biron g‘oyaga, shaxsga uning mazmunini, mohiyatini chuqur anglamasdan johillarga ishonish va unga ergashishdir va u hayotda turli sohalarda uchraydi. Manqurt – «Manqurt» o‘z eli, tarixi, qon-qarindoshini, hatto o‘zi tuqqan onasini ham unutgan, o‘z kelajagini tasavvur eta olmaydigan kishilar va xalqlarning majoziy obrazi. U xalqlarning manqurtlarga aylanishida bosh aybdor davlat va mafkuraga to‘la bo‘ysundirilgan jamiyatdir degan xulosaga keladi. Masalan, CHingiz Aytmatovning «Asrga tatigulik kun» romanida «Manqurt» afsonasidagi shaxs obrazi. Tafakkur – (arab. – fikrlash, aqliy bilish) – predmet va hodisalarning umumiy, muhim xususiyatlari aniqlaydigan, ular o‘rtasidagi ichki, zaruriy aloqalar, ya’ni qonuniy bog‘lanishlarni aks etadigan bilishning ratsional bosqichi. Vatan tuyg‘usi – Vatan tuyg‘usi bo‘lgan kishidagina vatanparvarlik jo‘sh uradi. Prezidentimiz Islom Karimov aytganidek: «Vatanga muhabbat hissi odamning qalbida tabiiy ravishda tug‘iladi. YA’ni, inson o‘zligini anglagani, nasl-nasabini bilgani sari yuragida Vatanga muhabbat tuyg‘usini ildiz otib, yuksala boradi. Bu ildiz qanchalik chuqur bo‘lsa, tug‘ilib o‘sgan yurtga muhabbat ham shu qadar cheksiz bo‘ladi». Targ‘ibot-tashviqot – insonni biror xarakatga rag‘batlantirish va kishida biror narsaga shavq uyg‘otishga yo‘naltirish. Pragmativ – o‘z amaliy faoliyatida ko‘proq foyda olishni o‘ylaydigan va shunga ko‘proq foyda olishni o‘ylaydigan va shunga ko‘proq ahamiyat berish zarur deb bilguvchi shaxs. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI Rahbariy adabiyotlar: 1.Karimov I.A. Asarlar to‘plami. 1-19 jildlar. – Toshkent, “O‘zbekiston”, 1996-2011. 2.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning BMT Mingyillik rivojlanish maqsadlariga bag‘ishlangan Sammiti yalpi majlisidagi nutqi // Xalq so‘zi, 2010 yil 22 sentyabr. 3.Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruza // Xalq so‘zi, 2010 yil 13 noyabr 4.Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: “O‘zbekiston”, 2011. – 440 b. Normativ-huquqiy hujjatlar: 1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T. O‘zbekiston. 2015 2. O‘zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik konsepsiyasi. – T.: 1997 3. Uzbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» 1997. 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "Milliy istiqdol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar" fani bo‘yicha ta’lim dasturlarini yaratish va respublika ta’lim tizimiga joriy etish to‘g‘risida 1 yanvar 2001 yil Farmoni 5. Davlat tili haqida (yangi tahriri). O‘zbekiston Respublikasining Qonuni. – T.: O‘zbekiston, 1997. – 22 b.
1. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushunchalar va tamoyillar T.:YAngi asr avlodi, 2001. 2. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushunchalar, tamoyillar va atamalar (qisqacha izohli tajribaviy lug‘at).. T.:YAngi asr avlodi, 2002. 3. Milliy istiqlol g‘oyasi. –T.: Akademiya, 2005. 4. Milliy g‘oya nazariy manbalar. Xrestomatiya. T.: «Akademiya», 2007. 5. Milliy g‘oya targ‘ibot texnologiyalari va atamalar lug‘ati. T.: «Akademiya», 2007 6. Millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik – taraqqiyot omili. T.: Fan va texnologialar, 2003. 7. Musaev F. Demokratik davlat qurishning falsafiy-huquqiy asoslari.T.: O‘zbekiston 2007 8.Mustaqillik mafkurasi va O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurishning iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy negizlari. –T. : Universitet, 2001. 9. Mustaqillik izohli ilmiy-ommabop lug‘at. –T.: SHarq nashriyot- matbaa kompaniyasi, 2006. 10.Nazarov Q.. G‘oyalar falsafasi. T., Akademiya, 2011. 11. Ortiqov N. Ma’naviyat: Milliy va umuminsoniy qadriyatlar.- T.: Fan. 1994 12.Ochildiev A. Milliy g‘oya va millatlararo munosabatlar.-T.: O‘zbekiston, 2004. 13.Ochildiev A. Globallashuv va mafkuraviy jarayonlar. T.: Muharrir, 2009. 14.To‘raev B., Ramatov J. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy xususiyatlari, falsafiy va tarixiy ildizlari. T. , «Ijod dunyosi», 2002. 15. To‘raev SH. Demokratik jarayonlar va milliy g‘oya. T.: Ma’naviyat, 2008. 16.Falsafa qomusiy lug‘at. T. : O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati. SHarq. 2004. 17.Qahharova SH. Global ma’naviyat – globallashuvning g‘oyaviy asosi.T., Tafakkur, 2009. 18.G‘oya va mafkura. – T., «Ijod dunyosi» nashr uyi, 2002 yil. 19.Diniy ekstremizm va fundamentalizm: tarixi, moxiyati, bugungi xavfi. – T., G‘ofur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1999 yil. 20.Taraqqiyotning o‘zbek modeli. – T., «Ijod dunyosi» nashr uyi. 2002 yil. 21.Bunyodkor g‘oyalar. – T., «Ijod dunyosi» nashr uyi, 2002 yil. 22.Bugungi dunyoning mafkuraviy manzarasi. – T., «Ijod dunyosi» nashr uyi, 2002 yil. 23Tarix, mustaqillik, milliy g‘oya.-T., “Akademiya, 2001 y” 24.Muxammadieva O.YOshlarning ijtimoiy-ma’naviy qiyofasini shakllantiruvchi omillar. Ijtimoiy fikr. Inson huquqlari. // Jurnal. №4. B.130-137.2008 yil 25. Mamashokirov S., Tog‘aev SH. Erkin va farovon hayot qurilishining g‘oyaviy-mafkuraviy masalalari. –T.: Ma’naviyat, 2007. Elektron ta’lim resurslari:
Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|