Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi

To‘rtinchidan, mamlakat, eksport salohiyatini oshirish, uning xalqaro mehnat taqsimotida teng huquqli va o‘zaro manfaatli shartlar asosida ishtirok etishi, iqtisodiyotimizning jahon iqtisodiy tizimiga keng ko‘lamda integratsiyalashuvini yanada kuchaytirish. Bu – Vatanimizning dunyo bozoridagi o‘rni va nufuzini, fuqarolarimizning o‘z yurti iqtisodiy salohiyati va qudrati bilan faxrlanish tuyQusini yuksaltirish demakdir.

Mamlakatning eksport salohiyatini oshirish bevosita jahon bozorida xaridorgir, raqobatga bardosh bera oladigan mahsulotlar ishlab chiqarish bilan boQliq. O‘tmishdan qolgan oQir meros – bu iqtisodiyotimizning asosan xom ashyo etkazib berishga mo‘ljallangani va sanoat korxonalari texnologiyasining qoloqligi, ularning serharakat sifatsiz ishlab chiqarish vositalari bilan jihozlanganidir. Bunday texnologiyasi eski korxonalar mahsuloti jahon bozorida raqobatga bardosh bera olmaydi. SHu bois mamlakatimiz hozircha chetga ko‘proq xom ashyo chiqarishga majbur bo‘lmoqda.

O‘zbekistonda olib borilayotgan iqtisodiy siyosatda uning eksport salohiyatini oshirishga alohida e’tibor berilmoqda. Mahsulot sifati va narxining ma’qulligi bilangina jahon bozoridagi mavqeni mustahkamlab olish, doimiy sheriklar va xaridorlar topish mumkin. SHundan keyingina xalqaro mehnat taqsimotida teng huquqli ishtirok eta olamiz. Lekin mamlakatimiz eksport salohiyatini oshirish uchun nafaqat an’anaviy mahsulotlar hajmini ko‘paytirishimiz, balki ilgari O‘zbekistonda ishlab chiqarilmagan mahsulotlarni o‘zlashtirib, eksport qilishga erishmoq lozim. Bizda esa bunday imkoniyat yuksakligini qisqa muddatda avtomobilsozlik sanoati vujudga kelgani, avtomobillarimizni xorijga sotayotganimiz va shunga o‘xshash boshqa misollar ko‘rsatib turibdi.

Beshinchidan, iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlarni izchil davom ettirish.

Bu – boy tabiiy zaxiralarimiz, intellektual hamda ilmiy – texnikaviy salohiyatimizdan to‘liq va samarali foydalanish, iqtisodiyotda mukammal texnologik jarayonni o‘z ichiga oladigan, tayyor mahsulot ishlab chiqaradigan, mineral va qishloq xo‘jaligi xomashyosini sifatli qayta ishlaydigan quvvatlar etakchi o‘rin tutishini ta’minlash, xizmat ko‘rsatish sohalarini rivojlantirish, ularning iqtisodiyotdagi o‘rnini kuchaytirish, qishloqda yangi ish o‘rinlarini yaratish demakdir.

O‘zbekiston iqtisodiyotida tarkibiy o‘zgarishlar bir necha yo‘nalishda amalga oshirilmoqda:

1. Iqtisodiyotning mulkchilik asoslari rivojlantirilyapti. Turli mulk shakllari vujudga keltirildi va takomillashtirilmoqda. YUqorida bu haqda gapirilgan edi.

2. Tayyor mahsulot ishlab chiqaradigan korxonalar tarmog‘i kengaytirilmoqda, yangilari qurilmoqda.

3. Kichik va o‘rta biznes korxonalari tizimi shakllantirildi va jadal rivojlantirilmoqda.

4. Bozor infratuzilmasi vujudga keldi. Tadbirkorlarga va aholiga rang-barang iqtisodiy, moliyaviy, axborot-reklama, huquqiy va ilgari o‘zimizda bo‘lmagan boshqa xizmat turlari ko‘rsatilmoqda. Bu tarmoq ham kengayib, o‘sib, shakl va mazmunini boyitmoqda.

5. O‘zbekistonning geografik o‘rni, geopolitik xususiyatlari transport va kommunikatsiya masalalariga jiddiy e’tibor qaratishni talab etmoqda. Mazkur masalaga iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlarning muhim va nisbatan mustaqil qismi deb qarash lozim.

Jahon mamlakatlari bilan kafolatli aloqa, savdo-sotiqni, iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish uchun bir necha yo‘nalishlarda transport aloqa tizimi barpo etilmoqda.

Iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, ayniqsa qishloqqa sanoatni olib borish, birinchi galda, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlashga mo‘ljallangan o‘rta va kichik korxonalar tarmog‘ini rivojlantirish davlatimiz iqtisodiy siyosatida ustuvor ahamiyat kasb etmoqda.

Ijtimoiy sohada. Jamiyat hayotining barcha jabhalarida tub o‘zgarishlar amalga oshirilayotgan, bozor munosabatlari ustuvor bo‘lib borayotgan hozirgi sharoitda kuchli ijtimoiy siyosat yuritish taraqqiyotimizning asosiy tamoyillaridan biri bo‘lib qolaveradi. Bu esa Milliy g‘oyaning ijtimoiy sohadagi tamoyillarini belgilaydi, ularning amalga oshishiga xizmat qiladi.

Kuchli ijtimoiy siyosat deganda, xalq to‘Qrisida – har bir ijtimoiy guruh, qatlam, tabaqa, har bir fuqaro, yoshu keksa, erkagu ayol – barcha-barcha yurtdoshlarimiz to‘Qrisida Qamxo‘rlik qilish, islohotlarni, iqtisodiy tadbirlarni xalq manfaatlarini ko‘zlagan holda o‘tkazish, xalq ta’limi, soQliqni saqlash, madaniyat, ilm-fan sohalariga e’tiborni susaytirmaslik tushuniladi. Prezident Islom Karimovning islohotlar islohotlar uchun emas, xalq uchun, uning turmush farovonligi o‘sishi, munosib hayot kechirishi uchun, degan xulosasi kuchli ijtimoiy siyosat o‘tkazishning ma’no-mazmunini tashkil etadi. Bu — davlatimiz siyosatining insonparvarlik mohiyatidan kelib chiqadi.

YAngi jamiyatni barpo etish jarayonida ijtimoiy yo‘naltirilgan kuchli siyosatni davom ettirishga qaratilgan quyidagi tadbirlar o‘tkaziladi.

Birinchidan, xalq moddiy farovonligini bosqichma-bosqich va izchil oshirib borishni ta’minlash, yurtdoshlarimizning munosib hayot kechirishi va kamol topishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish, aholini, eng avvalo, uning yordamga muhtoj qatlamlari – bolalar, qariyalar, nogironlar, o‘quvchi yoshlarni ijtimoiy muhofazalashning aniq yo‘naltirilgan mexanizmini yanada takomillashtirish.

Ikkinchidan, xalqimiz uchun muqaddas qo‘rg‘on va ma’naviyat beshigi bo‘lgan oila, onalar va ayollarimizning jamiyatdagi o‘rni va mavqeini oshirish sohasida olib borilayotgan ishlarni izchil davom ettirish.

Oila har qanday jamiyatning ham asosini tashkil etadi. U qancha mustahkam, farovon va ilg‘or bo‘lsa, jamiyat shunchalik barqaror va taraqqiyparvar bo‘ladi. Jamiyatda amalga oshiriladigan yirik loyihalar, tub o‘zgarishlar agar ular oila asoslarini ham mustahkamlasa, takomillashtirsa yoki jilla qursa, unga salbiy ta’sir ko‘rsatmasa muvaffaqiyatga erishadi.

Uchinchidan, fuqarolarning huquqiy tengligi va qonun ustuvorligini, jamiyat manfaatlari va aholi xavfsizligini yanada samarali kafolatlovchi davlat tuzilmalari faoliyatini takomillashtirish.

To‘rtinchidan, kelajagi buyuk davlatni soQlom mafkurali, ma’naviy barkamol avlod barpo eta olishini nazarda tutib, komil insonni tarbiyalash borasidagi ishlarni istiqbolda ham davlat siyosati darajasida kuchaytirib borish va umumxalq harakatiga aylantirish.

Jamiyatimiz o‘z oldiga qo‘ygan oliy maqsad – kelajagi buyuk O‘zbekistonni, ozod, obod Vatanni yaratish va umuman, islohotlarning taqdiri oxir-oqibatda bugun shakllanayotgan avlodning dunyoqarashiga, ijtimoiy mo‘ljallariga, zamonaviy ilm-fan va kasblarni egallashiga, amaliy tashkilotchiligiga bevosita bog‘liq.

SHu bois aqlan etuk, ruhan tetik va sog‘lom, erkin va tanqidiy fikrlovchi, ayni paytda ijtimoiy mas’uliyatni to‘g‘ri his etadigan, muayyan hunar-kasbni egallagan barkamol avlodni tarbiyalash O‘zbekistonda yangi jamiyat barpo etishning tarkibiy qismiga, asosiy shart-sharoitiga va maqsadiga aylandi. Mana shunday murakkab vazifani uddalash uchun ta’lim sohasi tubdan isloh qilinmoqda. Bu islohatlar Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida amalga oshirilmoqda. Bunday dasturning andozasi jahonda biror bir mamlakatda yo‘q. Uning asosida yurtimizda amalda ta’limning yangi modeli joriy etilmoqda. SHuning uchun ham unga butun jahonda qiziqish katta. Milliy dasturning to‘liq amalga oshirilishi yigit va qizlarning kasbiy, iqtisodiy va ma’naviy jihatdan tezroq mustaqil bo‘lib olishiga, aniq maqsadni ko‘zlab, hayotdan o‘z o‘rnini topib olishiga imkon yaratadi.

Kadrlar tayyorlash milliy dasturini bajarish bo‘yicha qilinayotgan tashkiliy ishlar, soQlom va barkamol avlodni tarbiyalash borasidagi barcha ishlar Vatanimizning kelajakda jahon maydonida mustahkam va nufuzli o‘rinni egallashidan, biz, bugungi va kelgusi avlod vakillari ota-bobolarimizdan meros mana shu muborak zaminda kelajagi buyuk davlat, ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishga qodir ekanimizdan dalolat beradi.

Ma’naviy sohada. Ma’naviy qadriyatlarimizni ilm-fan va taraqqiyot yutuqlari bilan boyitib borish, o‘zligimizni chuqurroq anglash, milliy g‘oya va istiqlol mafkurasi tamoyillarini xalqimizning qalbi va ongiga singdirish, muqaddas dinimiz va tariximizni soxtalashtirish, ulardan siyosiy maqsadlarda foydalanishlarga yo‘l qo‘ymaslik – bu boradagi asosiy vazifalarimizdir. Ushbu vazifalar Milliy g‘oyaning ma’naviy sohada namoyon bo‘lishining asosiy tamoyillarini belgilaydi.

YAngi jamiyatni barpo etish jarayonida, eng avvalo, ma’naviy qadriyatlarni to‘g‘ri baholay olishni, soxta qadriyatlardan yoki tarixan eskirgan, o‘zidagi bunyodkorlik va ijobiy salohiyatni sarflab bo‘lgan qadriyatlardan haqiqiy hayotbaxsh qadriyatni ajrata olishni o‘rganish lozim. Biror bir qadriyatga baho berilar ekan, uning mamlakatimiz mustaqil taraqqiyotining siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, e’tiqodiy va axloqiy asoslarini qay darajada mustahkamlay olishi, xalqimizning umumjahon ijtimoiy taraqqiyotining faol sub’ektiga aylanishiga xizmat qila olishi bosh mezon bo‘lishi kerak.

Milliy qadriyatlarga, jumladan madaniy merosga ilmiy asosda to‘g‘ri yondashishning asosiy tamoyillariga xos mezonlar — insonparvarlik, vatanparvarlik, xalqchillik va taraqqiyparvarlikdir. Bu mezonlarning har birida milliylik va umuminsoniylik mujjassamlashgan. Ular mohiyatan umuminsoniy xarakterga ega bo‘lsa-da, har bir tarixiy davrda muayyan xalqlarning ehtiyojlarini yuzaga chiqaradi va ularni qondirishga xizmat qiladi. SHu bois ularning zamirida mujassam bo‘lgan umuminsoniylik mohiyati, milliy ehtiyojlarni muayyan milliy shaklda ifodalab va o‘z mazmunini ularga moslashtirgan holda yuzaga chiqadi. Mazkur mezonlarga nafaqat milliylik va umuminsoniylik, balki tarixiylik ham xos. YA’ni ular shaklan va mazmunan qotib qolgan andozalar mos holda emas, balki davr talablariga, jamiyat oldida turgan yangi vazifalarga mutanosib tarzda boyib, takomillashib boradi.

Mazkur tamoyillar milliy g‘oyamizning tarkibiy unsurlaridir. Zero, Milliy g‘oya butun jamiyat, butun millat, butun o‘zbekistonliklar uchun xizmat qiladi. Milliy qadriyatlarimizni baholaganda, ularning milliy g‘oyaga nechog‘lik mos ekanini nazarda tutamiz. Lekin biz baholash jarayonida faqat alohida bir inson, muayyan ijtimoiy guruh, biror bir etnos, manfaatni emas, balki umuminsoniy jamiyatimiz, barcha o‘zbekistonliklar manfaatini nazarda tutamiz. SHu bois, yuqorida zikr etilgan mezon va tamoyildan foydalanib, madaniy merosimizni va bugun ayrim yot mafkuraviy poligonlar tomonidan targ‘ib etilayotgan ba’zi g‘oyalarni tahlil etsak, ularda insonning erkin rivojiga, o‘z orzu-intilishlariga mos holda yashashiga, xalqimizning psixologiyasi, maqsad-muddaolari, Vatan manfaatlari va zamonaviy taraqqiyot talablariga mos kelmaydigan unsurlarni, g‘oyalarni yaxshi payqab olamiz.

YAngi jamiyatni barpo etishda ma’naviy sohada quyidagi vazifalarni bajarishimiz lozim:

Birinchidan, yurtdoshlarimizni ma’naviy yangilanish va islohotlar jarayonining faol ishtirokchisiga aylantirish. Ularning kuch va salohiyatini ijtimoiy hamkorlik va millatlararo totuvlik, diniy baQrikenglik kabi ezgu maqsadlarga xizmat qildirish.

Bu – ma’naviyatning kuch-qudratidan ezgu maqsadlar yo‘lida samarali foydalanish, ijtimoiy munosabatlarni insoniylik g‘oyalari asosida rivojlantirish demakdir.

Ikkinchidan, turli qarash va fikrga ega bo‘lgan ijtimoiy qatlamlar, siyosiy kuch va harakatlarning o‘ziga xos orzu-intilishlarini uyg‘unlashtiruvchi g‘oyalar – Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligi – barcha yurtdoshlarimiz uchun muqaddas maqsadga aylanishiga erishish. Bu – ko‘ppartiyaviylik va plyuralizm tamoyillariga amalda rioya qilgan holda milliy hamjihatlikni yanada mustahkamlash demakdir.

Uchinchidan, ota-bobolarimiz dinining gumanistik mohiyatini keng jamoatchilikka tushuntirish borasidagi ishlarni davom ettirish. Toki, bu din xalqimizning ming yillik tarixi, bugungi ma’naviy hayotimizning ham asosi, muxtasar aytganda, Olloh doimo qalbimizda, yuragimizda ekani yurtdoshlarimiz ongiga singib borsin.

SHu ma’noda, buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshbandning «Diling – Ollohda, qo‘ling – mehnatda bo‘lsin» degan hikmati biz uchun muhim hayotiy tamoyil bo‘lib qolaveradi.

To‘rtinchidan, Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish borasidagi ishlarni izchil davom ettirish, ta’lim-tarbiya tizimini zamon talablari asosida muttasil takomillashtirib borish.

Bu – davlatimiz qudrati, mamlakatimiz kelajagi bilimli, dono va ma’naviy barkamol kadrlarga boQliq ekanini chuqur anglagan holda faoliyat yuritish demakdir.

Kadrlar tayyorlash milliy dasturining hayotga tatbiq etilishi inson omilini faollashtirishga, uni zamon talablariga mos ravishda rivojlantirishga imkon beradi. SHu bois mazkur dasturni bajarishni izchil davom ettirish, uni yanada takomillashtirish ta’lim jarayonini jahon xalqlari tajribasi va yutuqlarini hisobga olib boyitib borish O‘zbekistonda yangi jamiyat qurishning ustuvor vazifalaridan biri bo‘lib hisoblanadi.

Beshinchidan, O‘zbekistonda yashayotgan barcha millat va elatlarning qadriyatlari, tili, madaniyati, diniy e’tiqodi, urf-odat va an’analarini hurmat qilish, ularni asrab-avaylash va rivojlantirishga ko‘maklashish.

Bu – ko‘p millatli mamlakatimiz fuqarolari orasida, ularning milliy va diniy mansubligidan qat’i nazar, hamjihatlik va birodarlik tuyQularini kuchaytirish, «SHu aziz Vatan – barchamizniki» Qoyasining amalga oshishini ta’minlash demakdir.

Umumiy maqsad – Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligini mustahkamlash istagi – umumiy taqdir va kelajak, O‘zbekistonda yashaydigan barcha xalqlarni yanada hamjihat va jips bo‘lishga, o‘zlarini bir butun xalq – o‘zbekistonlik deb, O‘zbekiston uchun o‘zini mas’ul deb his qilishga, taraqqiyotda yanada yuksak poQonaga ko‘tarilishga da’vat etadi. Bugungi hayotiy, zarurat shuni taqazo etmoqda. «SHu aziz Vatan – barchamizniki» g‘oyasi amalda ana shu umummilliy g‘oyaning xususiy ko‘rinishlaridan biridir. U mamlakatimiz xalqlarini, millatidan, dinidan, tilidan qat’i nazar, Vatan ravnaqi yo‘lida, yangi jamiyat barpo etish yo‘lida birlashtiradigan milliy konsolidatsiyani kuchaytiradigan qudratga ega omildir.

«Biz qanday jamiyat barpo etmoqdamiz» degan savolga, yuqorida bildirilgan fikrlarni umumlashtirib, shunday javob berish mumkin:

1. Biz barpo etayotgan jamiyatning moddiy-iqtisodiy negizini ko‘p mulkchilikka tayangan, ijtimoiy yo‘naltirilgan, ichki muvozanatga erishgan bozor munosabatlari tashkil etadi.

2. U, siyosiy tuzumiga ko‘ra, ko‘p partiyaviylikka, fikrlar xilma- xilligiga tayangan, qonunning hamma uchun bir xilda ekani va ustuvorligi ta’minlangan demokratik, huquqiy davlat bo‘ladi.

3. Ijtimoiy munosabatlar xarakteriga, davlat va ijtimoiy institutlar, jamoat tashkilotlarining o‘zaro ta’siriga ko‘ra, fuqarolik jamiyati quriladi. Unda barcha ijtimoiy guruhlar, qatlamlar o‘rtasida ijtimoiy hamkorlik, barcha millatlar va elatlar o‘rtasida tinch-totuvlik, umummilliy mushtaraklik yanada mustahkamlanadi.

4. Ma’naviy xususiyatlariga ko‘ra, bu jamiyat o‘zida milliylikni umuminsoniylik bilan uyQunlashtirgan, barcha ilQor yangiliklarga, yutuqlarga ochiq, milliy mahdudlik, millatchilik yoki milliy nomukammallik tuyQularidan xoli, erkin fikrlovchi va ijtimoiy mas’ul fuqarolarning erkin jamiyati bo‘ladi.

5.  Demak, biz bozor iqtisodiyotiga, qonun ustuvorligiga, ijtimoiy hamkorlikka, milliylik va umuminsoniylik tamoyillarining uyQunligiga asoslangan demokratik, yangiliklarga ochiq, ma’rifatli fuqaroviy jamiyat barpo etmoqdamiz.

Taraqqiyotning o‘zbek modeli. Milliy g‘oyaning hayotbaxshligi taraqqiyotning o‘zbek modelini amalga oshirishda yaqqol namoyon bo‘ladi. O‘zbekiston — ulkan imkoniyatlar mamlakati. Bu zaminda tabiiy boyliklar, unumdor er, qudratli iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy, insoniy va ma’naviy salohiyat mavjud. Eng muhimi, bu diyorda mehnatsevar va iste’dodli xalq yashaydi.

O‘zbekiston – o‘ziga xos mustaqil taraqqiyot yo‘lini tanlab olgan davlat. Bu yo‘l jahonda o‘zbek modeli deb tan olingan rivojlanish yo‘lidir. Uning ratsional maQzi jamiyatni inqilobiy tarzda emas, balki evolyusion – tadrijiy ravishda isloh etishni nazarda tutadi.

O‘zbek modelining asoschisi Islom Karimov rahbarligida amalga oshirilayotgan taraqqiyot yo‘lining ko‘pchilik boshqa milliy modellardan farq qiladigan xususiyati shundaki, u faqat iqtisodiy rivojlanish emas, balki keng ma’nodagi milliy tiklanish va ijtimoiy taraqqiyot modelidir. SHu sababdan, u iqtisodiyot bilan bir qatorda davlat qurilishi, ijtimoiy soha va ma’naviyatni, jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab oladi.

O‘zbek modeli tushunchasi, avvalo, O‘zbekistonning mustaqil milliy taraqqiyoti qanday bo‘lishi lozimligini asoslaydigan, uni muayyan maqsadlarga yo‘naltiradigan eng umumiy nazariy xulosalar va mo‘ljallar bilan davlatning belgilangan maqsadlarga erishishga qaratilgan amaliy siyosatining mushtarakligini anglatadi (davlat siyosati deganda hokimiyatning har uchala bo‘Qini faoliyati nazarda tutilmoqda).

Demak, ushbu taraqqiyot modeli o‘zining nazariy va amaliy jihatlariga ega. Uning nazariy jihati mamlakatning yuzaga chiqqan salohiyat va imkoniyatlari, ishlab chiqaruvchi kuchlari rivoji, infratuzilmasi, yurtimizning tabiiy boyliklari, demografik vaziyati, aholining ongi, bilimi, kasbiy salohiyati kabi omillarni hisobga olgan holda rivojlanish konsepsiyasini, oddiy til bilan aytganda, bizning o‘zimizga xos va o‘zimizga mos yo‘limizni asoslaydi. U bir necha nisbatan mustaqil yo‘nalishlardan iborat: iqtisodiy siyosat tamoyillari va makroiqtisodiy nazariya; davlat qurilishi va jamiyatni demokratiyalash tamoyillari; mulkdorlar sinfini shakllantirish va ijtimoiy stratifikatsiyani (jamiyatning ijtimoiy, tabaqaviy tuzilmasi) takomillashtirish tamoyillari; milliy g‘oya, milliy mafkura konsepsiyasi va ma’naviy-madaniy rivojlanish masalalari; tashqi siyosiy, iqtisodiy va madaniy aloqalar tamoyillari va hokazo.

Modelning amaliy tomoni ham bir necha yo‘nalishlarga ega:

• 
  islohotlarning huquqiy bazasini yaratish va mustahkamlashga qaratilgan siyosat;
  
• 
  davlatning nazariy xulosalarni, mo‘ljallarni amalga oshirish yuzasidan tashkilotchilik ishlari va aniq ijro mexanizmini o‘zida aks ettirgan farmonlar, qarorlar, maqsadli dasturlarni (shu jumladan investitsiya dasturlarini) qabul qilishi;
  
• 
  amaldagi investitsiya siyosati, soliq siyosati, moliya-kredit siyosati, iqtisodiy-tarkibiy siyosat, fond bozorini, qimmatli qoQozlar bozorini shakllantirish va rivojlantirish, iste’mol bozoriga ta’sir ko‘rsatish va hokazo;
  
• 
  farmonlar va hukumat qarorlari mohiyatini odamlarga to‘g‘ri etkazish, ularni birlashtirish, ularda eski tuzum inersiyasini engishga qodir irodani shakllantirish borasida tarQibiy-tashviqiy va tarbiyaviy ishlarni yo‘lga qo‘yish.
  

Xo‘sh, o‘zbek modelining asosiy ustuvor xususiyatlari nimalardan iborat? O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, nafaqat iqtisodiy taraqqiyot masalalarini, balki milliy davlatchilik asoslarini, milliy qadriyatlarini, xalqning o‘zligi va g‘ururini qayta tiklashi, rivojlantirishi, jamiyatning ijtimoiy-sinfiy tuzilmasini tubdan yangilashi va mustaqillik g‘oyalarini amalga oshirish uchun mutlaqo yangicha fikrlab, yangicha ish yuritadigan kadrlarni tarbiyalash kabi masalalarni ham hal etishi lozim edi.

Germaniya, SHvetsiya, YAponiya, Janubiy Koreya, Fransiya, Xitoy kabi mamlakatlarning taraqqiyot modellari ko‘proq iqtisodiy modellar edi. Ular siyosiy, ijtimoiy va madaniy hayotni tubdan yangilashni nazarda tutgan emas. Ushbu mamlakatlarning birortasida, iqtisodiy islohotlar davrida, milliy davlatchilikni, madaniy merosni va ona tilini tiklash singari masalalar ham dolzarb bo‘lmagan (faqat Janubiy Koreyada davlat qurilishi muhim ahamiyat kasb etgan).

SHunday qilib, o‘zbek modeli iqtisodiy munosabatlarni isloh qilish bilan birga, davlat qurilishi, jamiyatni demokratiyalashtirish, mulkdorlar sinfini va xususan, o‘rta sinfni shakllantirish, ijtimoiy-sinfiy tuzilmani takomillashtirish va kadrlar tayyorlash, madaniy meros va ma’naviyat bilan boQliq jihatlari singari bir qator keng qamrovli hayot sohalarini qamrab oladi. Bu uning o‘ziga xos ustuvor xususiyatlaridan biridir.

Mafkuraviy tarbiya – inson, ijtimoiy guruh, millat, jamiyat dunyoqarashini shakllantirishga, ularni muayyan maqsadlarni ifodalaydigan g‘oyaviy bilimlar bilan qurollantirishga yo‘naltirilgan jarayon.

Har qanday mafkuraviy tarbiyaning maqsadi- jamiyatning har bir a’zosi va ular timsolida har bir ijtimoiy qatlam, guruhning tarbiyaviy darajasini ta’minlashdir. Bu pirovard natijada o‘sha jamiyat rivojiga turtki beruvchi ilg‘or g‘oyalarning harbir fuqaro tomonidan ongli ravishda o‘zlashtirilishini, unnig tafakkur va fikrlash tarziga aylantirilishini ta’minlaydi. SHu ma’noda, milliy istiqlol mafkurasi O‘zbekistonda yashab, ijod qilayotgan har bir fuqaro ongi va shuurida asriy milliy qadriyatlarimiz,xalqimizningbugungi va kelgusidagimanfaatlarini ifodalovchi eng sog‘lom g‘oyalar va fikrlartarzidao‘z ifodasini topishi lozim. Bu jihat mafkuraviy tarbiyaning bosh xussuiyatlaridan biridir.

Jamiyatdagi har bir ijtimoiy kuch yoki aholi qatlamlari o‘z manfaat va maqsad intilishlarini ifoda etuvchi g‘oyalar tizimini yaratgach, boshqa guruhlarni ham o‘z g‘oyalar ta’siriga tortishga, o‘z tarafdorlari safini kengaytirishga harakat qiladi.

G‘oyalar adolatli va haqqoniy bo‘lib, ko‘pchilikning talab , ehtiyojlariga mos kelsa,bu sohadagi tarbiya vositalari ta’sirchan, tarbiyachilar esa faol va fidoiy bo‘lsa ko‘zlangan maqsadga erishiladi.

Jamiyat, xalq xali o‘z manfaatlarini anglab etmagan, o‘z mafkurasini shakllantirib, maqsadlari sari safarbar bo‘lmagan hollarda begona va zararli g‘oyalar ta’siriga tushish ehtimoli ortib boradi. Bu esa g‘oyaviy tarbiyani yo‘lga qo‘yish, sog‘lom mafkura tamoyillarini aholi qalbi va ongiga muttasil singdirishni dolzarb vazifaga aylantiradi.

O‘zbekiston sharoitida Mafkuraviy tarbiyaning asosiy vazifasi - Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etish yo‘lidagiasriy orzu istaklari, maqsadlarini, milliy istiqlol mafkurasining mohiyatini keng jamoatchilikka tushuntirish, va ayniqsa, yoshlar ongigasingdirishdan iboratdir. Mafkuraviy tarbiya jamiyatda, avvalombor, oila, maktabgachayoshdagibolalar muassasalari, maktablar, litsey,kollejlar, oliy o‘quv yurtlari, ommaviy axborpot vositalari,jamoat tashkilotlarining birgalikdagifaoliyatini taqazo qiladi.

Uzluksiz ta’lim tizimi mafkuraviy tarbiyani olib boruvchi asosiy bo‘g‘indir, zero mafkuraviy maqsadlarni kishilar, ayniqsa yoshlar ongiga singdirishvazifasi, asosan ta’lim tizimi orqaliamalga oshiriladi.

Mafkuraviy tizim – mafkuraviy ishlarniboshqarish,jamiyatning turli ijtimoiy institutlari: oila, maktabgacha tarbiya muassasalari, umumiy ta’lim maktablari, o‘rta maxsus vaoliy o‘quv yurtlari, mehnatjamoalari, mahalla kengashlari,jamoat tashkilotlari, madaniy ma’rifiy uyushmalartarbiyaviy imkoniyatlarini muvofiqlatirish, tartibga solish, ularni yagona maqsad tomon yo‘naltirish omilari ( ish vaqti va ishdan keyingibo‘sh vaqt) va vositalari (fan, adabiyot, san’at, matbuot,radio, tv., kino, musiqa va h.k.), uslublari (tushuntirish, ishontirish, majbur qilish) vausullarinnig ( alohida,jamoaviy, ommaviy) yaxlit bir butun uyushmasi.SHuningdek, mafkuraviytizim mafkuraviy ta’sir yo‘nalishlari (aqliy, axloqiy, huquqiy)va uning asosiy sohalari (mehnat, jismoniy, estetik, ekologik, jinsiy vah.k.) ham o‘ziga qamrab oladi.Mafkuraviy tizim bir butun yaxlit uyushmabo‘lib, doimiy o‘zgarib turadi. Ushbu tizim samaradorligiga mafkuraviy ta’sir jarayonining uzluksizligi, tabaqalashganligiga, kompleks yondoshuvga bog‘liq.

Mafkuraviy ishlar ta’sirchanligi, hozirjavobligini oshirishdaaholi turli tabaqalarining o‘ziga xos milliy, psixologik, regional, kasb kor, yoshlik xususiyatlarini inobatga olish ham muhim ahamiyatga ega.

Mafkuraviy ta’sir - Mafkuraviyjarayonninng eng muhim strukturaviy komponentlaridan biridir. Mafkuraviy ta’sir ikki asosiy – to‘g‘ri,bevosita va o‘zaro aloqadorlikka asoslangan bilvosita shakllar yordamida amalga oshiriladi.Mafkuraviy ta’sir samaradorligi mafkuraviy ta’sir ob’ekti va sub’ektiga bog‘liqbo‘ladi. CHunonchi, mafkuraviy ta’sir samaradorligimafkraviy ta’sir o‘tkazilishilozimbo‘lgan kishilarning (ob’ekt) ma’lumot darajasi, madaniy saviyasiga bog‘liq bo‘lsa, o‘z navbatida mafkuraviy ta’sir o‘tkazayotgan idoralar, tarbiyaviy muassasalar, targ‘ibot va tashviqotchilar(sub’ekt) amalga oshirayotgan mafkuraviy tadbirlar mazmuni va shakliga, mafkura xodimlarining professional mahoratiga bog‘liqbo‘ladi.Mafkuraviy ta’sir o‘tkazilishilozimbo‘lgan kishilarningma’lumot darajasi, madaniy, axloqiy,huquqiy, siyosiy saviyasi qanchabaland bo‘lsa, mafkuraviy ta’sir samaradorligi shunchayuqoribo‘ladi. O‘z navbatida, mafkuraviy ta’sir samaradorligi uning ob’ekti bilan sub’ekti orasidagi o‘zaro aloqadorlik mexanizmining mustahkamligigabog‘liq. Bunday o‘zaro aloqadorlik mexanizmining mazmunida bir- biriga o‘rgatish, bir- biridan o‘rganish, bir- biriga utoz, bir- biriga shogird prinsipi yotmog‘i darkor. Bunday holatdahar bir kishiMafkuraviy ta’sir dorirasiga tushadi va o‘sha ta’sir asosida faoliyat ko‘rsataboshlaydi.

Isonga g‘oyaviy ta’sir ko‘rsatish omillari: (vaqt omili, ish vaqti, bo‘sh vaqt)

G‘oyaviy ta’sir yo‘nalishlari: aqliy, axloqiy,mehnat, estetik,jismoniy

G‘oyaviy ta’sir shakllari: individual, jamoaviy, ommaviy

G‘oyaviy ta’sir uslublari: tushuntirish, ishontirish.

Milliy g‘oyani amalga oshiruvchi sub’ektlar: oila, mahalla, jamiyat, OAV, Armiya , demokratik harakatlar.

Mafkuraviy jarayonlarni muvofiqlashtirish: G‘oyaviy ta’sir; ma’naviy,ma’rifiy, g‘oyaviy tarbiya; Sotsial institutlarning mafkuraviy tarbiya sub’ektlari:

Mafkkuraviy ta’sir tamoyillari; uzluksizlik, tizimlilik, kompleks yondoshuv, ta’sirchanlik, hozirjavoblik, konkretlik.

Oila, maktabgacha tarbiya muassasalari, uzviy ta’lim maktablari, o‘rta maxsus va OO‘YUlari, mehnatjamoalari, jamoat tashkilotlari, madaniy ma’rifiy uyushmalar.

Milliy g‘oyani amalga oshirishda uzluksiz ta’lim tizimi va turlari: Maktabgacha ta’lim, umummiy o‘rta ta’lim, o‘rta maxsus, kasb hunar ta’limi, Oliy ta’lim, Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim, Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash, maktabdan tashqari ta’lim.

Tarbiya nima? Agar «tarbiya» tushunchasining tub ma’nosiga e’tibor beradigan bo‘lsak, bu - insonning o‘zi va o‘z xulqi haqidagi tasavvurining to‘g‘ri va xolis bo‘lishini ta’minlovchi murakkab jarayondir. YA’ni, tarbiyalangan odam tarbiyasiz odamdan shunisi bilan farq qiladiki, birinchisi u o‘zining kim ekanini anglaydi, o‘zini afsuski, o‘z amallari nafaqat o‘zgalarga, xattoki, o‘ziga ham ziyon, befoyda, bema’ni ekanini bilmaydi. SHundan kelib chiqib, har qanday tarbiyaning bosh mezoni tarbiyalanuvchida o‘zi va o‘z fazilatlari haqida to‘g‘ri tasavvurlarni shakllantirishdan iborat deyish mumkin.

Har bir davrning o‘ziga xos tarbiyaviy usul va vositalari bo‘ladi. Qadim zamonlardan tarbiya yosh avlodning keksa avlod tajribalarini o‘zlashtirish shakllaridan biri sifatida qarab kelgan. Tarbiya asosan mehnat faoliyati (ovchilik, chorvachilik, dehqonchilik va shu kabi) jarayonida, turli urf-odatlar, marosimlar o‘tkazish vaqtida amalga oshirilgan. U asosan jismonan baquvvat bo‘lishga qaratilgan. Psixolog D. Elkonin bolalar o‘yini tarixini tahlil qalib, taraqqiyotning ma’lum davriga qadar umuman bolalar o‘yini kategoriyasining o‘zi bo‘lmaganini isbot qilgan. Lekin o‘sha paytlarda kattalarning bolalarga ta’siri bevosita bo‘lib, tarbiya jarayoni hozirgidan farqli sharoitlarda kechgan. Mehnat faoliyatining ko‘pqirrali bo‘lgani va murakkablashib borishi bois kattalar bilan bolalar o‘rtasidagi munosabatlarda ro‘y bergan o‘zgarishlar tufayli o‘ziga xos bolalar jamiyati paydo bo‘lgan va bu jamiyat a’zolari kattalar tajribasini o‘zlashtirishning turli-tuman yo‘llarini topib, o‘z hayoti va faoliyatini takomillashtirib borgan. Bu birinchi navbatda kasb-hunar turlarning ko‘payishi va takomillashib borishi bilan ham bog‘liq bo‘lgan.

G‘oyaviy tarbiyaning mohiyati. SHaxs tarbiyasining muhim yo‘nalishi – bu g‘oyaviy tarbiyadir. Bu – inson ongi va tushunchalari tizimida hayot haqidagi falsafiy, siyosiy, huquqiy, diniy, estetik, axloqiy, badiiy, kasbiy qarashlarni maqsadli shakllantirish jarayonidir. Har qanday tarbiya jarayoni oxir-oqibat, o‘z maqsad va mohiyatiga ko‘ra g‘oyaviy tarbiyadir. CHunki oilani olamizmi, bolalar bog‘chasinimi, mahalla, maktab, kollej, litsey, universitet yoki akademiyani olamizmi hammasida beriladigan ta’lim va tarbiya jarayonlari talaba yoki tinglovchilar dunyoqarashini kengaytirish, ularning ongini ilmiy asoslangan bilimlar bilan boyitish hamda jamiyat uchun, uning ravnaqi uchun kerak bo‘lgan sifatlarni kamol toptirishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Bu ishlar bolaning dunyo haqidagi, olamning rivojlanish qonuniyatlari, insoniy munosabatlar borasidagi o‘ziga xosliklar, axloq tamoyillari, go‘zallik haqidagi tushunchalarini kengaytirishga xizmat qiladi. Bu tom ma’noda mafkuraviy tarbiyaning asosi, poydevoridir. SHuning uchun mafkurasiz inson, mafkurasiz guruh, millat, xalq, jamiyat bo‘lishi mumkin emas.

Bir jamiyat, ijtimoiy guruh (masalan, siyosiy partiya, ijtimoiy harakat) mafkurasini boshqa bir ijtimoiy guruhga majburan singdirish noto‘g‘ri. CHunki mafkura muayyan ijtimoiy guruh a’zolariga xos o‘zlaridagi mavjud ehtiyojlar, tilak, orzu, umidlar hamda manfaatlar asosida o‘sha guruhning qarashlari, tasavvurlari dunyosi hamda g‘oyalarining mahsulidir. Bas, shunday ekan, o‘zgalar manfaatini ko‘zlovchi mafkurani xalq ongiga zo‘rlab singdirib bo‘lmaydi.

G‘oyaviy tarbiyaning maqsadi. Har qanday mafkuraviy tarbiyaning maqsadi - jamiyatning har bir a’zosi va ular timsolida har bir ijtimoiy qatlam, guruhning tarbiyaviy darajasini ta’minlashdir. Bu pirovard natijada o‘sha jamiyat rivojiga turtki beruvchi ilg‘or g‘oyalarning har bir fuqaro tomonidan ongli ravishda o‘zlashtirilishini, uning tafakkur va fikrlash tarziga aylantirilishini ta’minlaydi. SHu ma’noda, milliy istiqlol mafkurasi O‘zbekistonda yashab, ijod qilayotgan har bir fuqaro bugungi va kelgusidagi manfaatlarini ifodalovchi eng sog‘lom topishi lozim. Bu jihat mafkuraviy tarbiyaning bosh xususiyatlaridan biridir.

Mafkuraviy tarbiya eng avvalo yuksak e’tiqod iymon, Vatan va xalq oldidagi mas’uliyat, vatanparvarlik, fidoiylik kabi fazilatlarda namoyon bo‘ladi.

YOshlarni g‘oyaviy tarbiyalash. Sog‘lom g‘oyalar tarbiyasi yuksak dunyoqarash va e’tiqod tarbiyasini anglatadi.

Dunyoqarash–tartibga solingan, yaxlit ongli tizimga aylantirilgan bilim, tasavvur va g‘oyalar majmui bo‘lib, u shaxsni jamiyatda o‘zligini saqlagan holda munosib o‘rin egallashga chorlaydi.

Mustaqillik yillarida shakllanayotgan yangicha dunyoqarash yoshlarda Vatanga sadoqatni, milliy qadriyat va an’analarga muhabbatni, o‘z yaqinlariga mehribonlikni tanlagan yo‘li- kasbi, maslagi va e’tiqodiga sodiqlikni nazarda tutadi. YAngicha fikrlash va yangicha tafakkur aynan mustaqillik mafkurasi ruhida tarbiya topib, sayqal topgan milliy ong, dunyoqarash va e’tiqod mahsulidir.

Bunda quyidagilar muhim rol o‘ynaydi:

Muloqot madaniyati –insonga xos ma’naviy ehtiyoj bo‘lib, undagi umumiy madaniy saviyaning muhim ko‘rsatgichidir. Inson o‘zining his-tuyg‘ulari, ichki kechinmalari, o‘y-fikrlarini bevosita muloqot jarayonida namoyon qiladi. Mafkuraviy tarbiyaning eng ta’sirchan vositalaridan biri ham muloqot hisoblanadi.

Milliy istiqlol g‘oyasi O‘zbekiston xalqining tub manfaatlari, asriy orzu-umidlari, ezgu niyatlari, buyuk maqsadlarini ifoda etib, xalqning o‘z maqsad-muddaolariga erishish uchun ma’naviy–ruщiy quvvat bo‘ladigan poydevordir. Bu jarayon jamiyat a’zolarining tub manfaatlarini ko‘zda tutadi, binobarin, har bir fuqaroni milliy istiqlol g‘oyasi ruhida tarbiyalash shu yurtning farzandlari uchun muqaddas burchdir.

ijtimoiy–siyosiy, ma’naviy–ma’rifiy muhit. YOshlarda sog‘lom e’tiqod va yuksak dunyoqarashning shakllanishi uchun ma’lum muhit ham zarur. O‘zbekistonda bu borada ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq milliy qadriyatlarimizni tiklash, tariximizni xolis va chuqur o‘rganish, buyuk ajdodlarimiz xotirasini yod etish boy ilmiy-adabiy merosini o‘rganish, xalq ma’naviyatini yuksaltirish milliy siyosatimizning ustivor yo‘naltirishlaridan biriga aylanadi. ijtimoiy va siyosiy institutlar davlat va nodavlat tashkilotlari, siyosiy partiyalar, iqtidorli yoshlarni qo‘llab -quvvatlovchi jamg‘armalarning tashkil etilishi o‘ziga, xos ijtimoiy muhitni shakllantirdi. Bu esa o‘z navbatida yoshlarning buyuk kelajak bunyodkori bo‘lib voyaga etishda muhim o‘rin tutmoqda.

siyosiy ong va huquqiy madaniyatning o‘sishida siyosiy partiyalarning o‘rni va ahamiyati katta. Ular o‘z faoliyati bilan fikrlar xilma-xilligi va qarashlar rang-barangligiga asoslangan demokratik jamiyat barpo etish g‘oyasining amalga oshishiga xizmat qiladi.

O‘zbekistondagi har bir partiya o‘z dasturiy maqsadlarini ro‘yobga chiqarish uchun huquqiy asos va qonuniy kafolatlarga ega. Fuqarolar uchun qaysi siyosiy partiyaning qarashlariga qo‘shilish yoki qo‘shilmaslik ixtiyoriy bo‘lib, bunday erkinlik yoshlarni fikrlashga o‘zicha mustaqil yo‘l tanlashga xizmat qiladi. Har bir partiyaning o‘z dasturiy g‘oyalarini zayotga tatbiq etish jarayonida milliy istiqlol mafkurasining asosiy tamoyillariga amal qilishi hayotning bosh mezonidir. CHunki xalq manfaatlari, istiqlol g‘oyalari, qaysi siyosiy va mafkuraviy kuchga mansubligidan qat’i nazar, barcha yurtdoshlarimiz uchun muqaddasdir. Bu aslida tom ma’nodagi siyosiy madaniyatning begisidir.

Fuqarolarning huquqiy madaniyatini yuksaltirish chinakam demokratik fuqarolik jamiyati qurishning muhim omili. Bu o‘rinda shuni ta’kidlash joizki, shaxsning xuquqiy ongi yuksak, bilimi etarli bo‘lishi, lekin unda xuquqiy madaniyat etishmasligi, u fuqaro sifatida o‘z xalqi va Vatani oldiga burch va mas’uliyatini teran anglamasligi mumkin. SHuning uchun ham fuqarolar, ayniqsa, yoshlarda huquqiy madaniyatni yuksaltirish mafkuraviy tarbiyaning muhim shartidir.

Huquqiy madaniyatni shakllantirish omillari quyidagilardir:

- huquqiy madaniyatiga oid ommabop adabiyotlar.

- ta’lim muassasalarida huquqiy madaniyatga oid maxsus o‘quv kurslari.

- ijtimoiy muloqotning huquqiy tamoyillari mavzuiga oid tadbirlar.

- mustaqillikning inson manfaatlariga qaratilgan huquqiy asoslarini keng xalq ommasi orasida targ‘ib etish va boshqalar.

Odatiy an’anaviy fikrlash tarzidan yangicha, ilg‘or fikrlashga o‘tish mafkuraviy yangilanishlar jarayonining muhim xususiyatidir. Ta’kidlash lozimki, inson o‘zi uchun odatiy bo‘lib qolgan fikrlash tarzidan osonlikcha voz kecholmaydi, chunki eskicha fikrlash bir qarashda qulay bo‘lib ko‘rinadi. Buni arifmetikadagi mantiq bilan algebradagi mantiq qoidasiga qiyoslash mumkin. Arifmetikani o‘zlashtirgan bola algebradagi ayniyat, teoremalarni ruhan qiynalib qabul qilgani kabi, inson tafakkuri ham ijtimoiy hayot o‘zgarishlarini birdan qabul qilolmaydi. Lekin yangi davr, yangicha islohotlar, demokratiya, bozor munosabatlari aynan tafakkur va fikrdagi o‘zgarishlarni taqozo etadi va bu rivojlanishining taraqqiyotning asosiy shartidir. SHuning uchun milliy istiqlol g‘oyasi asosiy tushuncha va tamoyillarining keng omma qalbi va ongiga singishi birdaniga, tez va bir tekisda ro‘y bermaydi. Bu-murakkab, bosqichma-bosqich amalga oshadigan jaryon bo‘lib, bu jarayonda, boshqa ijtimoiy qatlam vakillaridan farqi o‘laroq yoshlar tashabbuskorlik ko‘rsatishi va dunyoqarashi va e’tiqodi bilan boshqalarga ta’sir ko‘rsatishi kerak.

Muloqot madaniyati –insonga xos ma’naviy ehtiyoj bo‘lib, undagi umumiy madaniy saviyaning muhim ko‘rsatgichidir. Inson o‘zining his-tuyg‘ulari, ichki kechinmalari, o‘y-fikrlarini bevosita muloqot jarayonida namoyon qiladi. Mafkuraviy tarbiyaning eng ta’sirchan vositalaridan biri ham muloqot hisoblanadi. CHunki inson qalbida ongida shakllanadigan dunyoqarash, e’tiqod, iymon, vijdon, mas’uliyat kabi fazilatlar tarbiyasida radio-televidenie, gazeta-jurnallar, badiiy hamda ilmiy adabiyotning o‘rnini e’tirof etgan holda, shuni aytish mumkinki, yuzma-yuz kechadigan fikr almashuv, insonning yuzi va ko‘ziga qarab turib aytiladigan bama’ni so‘z va hissiyotlarning o‘rni beqiyos. SHuning uchun ham ota-ona bir gapni aytish lozim bo‘lsa, bolasining yuzini o‘ziga qaratib olib, zarur yuz qiyofasi va ko‘zidagi samimiyat bilan fikrini uqtira boshlaydi. Va bunday muloqot samarali bo‘ladi.

Hayotni erkinlashtirish milliy istiqlol g‘oyasini xalqimiz qalbi va ongiga singdirishning muhim shartidir. Milliy istiqlol g‘oyasi siyosiy voqelikni uyg‘unlashtirib, turli shaxslar, ijtimoiy guruhlar ehtiyojlarini mutanosiblashtiradi, ularni mavjud imkoniyatlar asosida bir-biri bilan yaqinlashtiradi va shu ma’noda demokratik qadriyatlarning nufuzini oshiradi. Kishilar ongini mahalliychilik, urug‘- aymoqchilik, mahdudlik kabi ijtimoiy illatlar asoratidan poklash, yot g‘oyalarga nisbatan mafkuraviy immunitetni shakllantirish, mafkuraviy kurashda to‘g‘ri yo‘l tanlash va jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashish milliy g‘oyaning xalqimizning qalbi va ongiga teran singdirilishi Bilan bog‘liq. Milliy istiqlol g‘oyasini amalga oshirish kuchli jamiyat sari borish konsepsiyasiga asoslanadi va undan kelib chiqib, siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy hayotning barcha sohalarini erkinlashtirishda manfaatlar uyg‘unligini ta’minlovchi omil bo‘lib xizmat qiladi.

YUqoridagilardan kelib chiqadigan xulosa shuki, milliy mafkuraning didaktik mazmunini yaratishda va boyitishda dunyoviylik va ratsionalizm tamoyillariga qat’iy amal qilib, milliy mafkurani, tarbiya jarayonini real hayotiy talablar, zaruratlar bilan bog‘lash kerak.

Milliy mafkura qanchalik hayotga, odamlar turmushiga, dard va tashvishlariga, orzu-umidlariga yaqin bo‘lsa, safsatabozlikda, nasihatgo‘ylikdan xoli bo‘lsa, alohida shaxs kamolotini ham, butun jamiyat taraqqiyotini ham rag‘batlantira olsa, shunchalik O‘zbekistonning kelajagi buyuk, o‘zi ozod va obod bo‘ladi.

Biz jahonning ilg‘or, taraqqiy etgan xalqlari qatoriga qo‘shilmoqchimiz. Lekin g‘arb mamlakatlariga har bir masalada taqlid qilolmaymiz, ulardagi ayrim urflar esa bizning milliy ongimizga (mentalitetimizga) ancha yot. Masalan, g‘arbga xos odamlarning bir-biridan, hatto bolalarning o‘z ota-onasidan begonalashishi, inson faoliyatining har qanday ko‘rinishi zamirida maqsadga muvofiqlik, amaliy o‘zaro foydalilik (yoshlar, bolalar bundan mustasno) bizga unchalik ma’qul emas. Biz xalqimizga xos bo‘lgan eng oliy xislatni, ona tilimizda «odamgarchilik» deb ataladigan xislatni saqlab qolishimiz shart.

Quyida milliy istiqlol g‘oyasi nuqtai nazaridan mafkuraning ana shu xususiyatlarining mohiyati va mazmuni bilan qisqacha tanishamiz. (Mafkuraing ijtimoiy vazifalari)

1. Odamlarni muayyan g‘oyaga ishontirish. Mafkura g‘oyalar sistemasi sifatida biron bir g‘oyani targ‘ib etish, kishilarni shu g‘oyaning to‘g‘ri hayotiy va ilg‘or ekanligiga ishontirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi.

Demokratik jamiyatda amal qiladigan plyuralizm (fikrlar, qarashlar rang-barangligi) kishilarga o‘z hayotiy manfaatlari, maqsad va intilishlarini aks ettiradigan ilg‘or g‘oyani tanlash, himoya qilish va rivojlantirish imkonini beradi.

Milliy istiqlol g‘oyasining shakllanishini tahlil qilish jamiyatda biron bir g‘oyaning to‘g‘ri, ilmiy va hayotiyligiga ishonch hosil qilish o‘z-o‘zidan ro‘y bermasligini ko‘rsatadi. Mafkuraga ishonch uyg‘otish, unda aks etgan g‘oyalar ta’sirida odamlarni safarbar etish funsiyasi muayyan shaxslarning faoliyati orqali ro‘yobga chiqadi. CHunki, ishontirmoq- kishilarning ruhi, kayfiyati, hissiy kechinmalari, kalbi va shuuriga ta’sir qilmoqdir. Bu vazifani amalga oshiruvchi kishilardan yuksak, insoniy fazilatlar, shu g‘oya yo‘lida fidoyillik, bilim, malaka, nutq mahorati va boshqalar talab etiladi.

Keng xalq ommasini biron bir g‘oyaning ilg‘or va insonparvar ekanligiga ishontirmoq uchun, avvalo mazkur g‘oya xalq hayotiga yaqin, bevosita daxldor bo‘lishi, ikkinchidan, uni odamlar ongiga etkazishning eng qulay vosita va usullarini aniqlab olish kerak bo‘ladi.

Bundan davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlari, maqsad va vazifalarini mafkuraviy jihatdan asoslash, ayniqsa, muhimdir.

Zamon ruhi, xalq psixologiyasi, ehtiyoj va talablari mafkuramizda har tomonlama aks etishi, bugungi hayotning eng dolzarb muammolari, uning strategik maqsadlari bilan o‘zviy bog‘lanishi zarur. Ana shundagina porloq kelajakka intilish va qat’iy ishonch muqarrar ravishda katta ijtimoiy yuksalishga turtki beradi. Fan va texnika taraqqiyoti borasida erishilgan yutuqlar bilan birga mafkuramizning jonli, ehtirosli va jozibador g‘oyasi insonlar qalbini larzaga keltiradi, ularni faol harakatga undaydi, yaxshi va saodatli kunlarga ishonch hissini uyg‘otadi.

Insoniyat tarixda chuqur iz qoldirgan buyuk davlat arbablari, harbiy sarkadalar keng ommani ishontirshi yuksak marralar sari rag‘batlantirish qobiliyatiga ega bo‘lgan mohir notiq bo‘lganlar. Ular g‘oyaning ishonchli va hayotiy bo‘lishi uchun, u avvalo, ilmiy-nazariy asosga ega bo‘lishi, hayotiy dalillarga tayanishi lozim ekanligini yaxshi bilganlar. Mafkuraviy kurash-jamiyatning ongli va faol qatlamining biron bir g‘oyani himoya qilish, qaror toptirish yo‘lidagi kurashi ekanini anglab etganlar. Ana shunday kishilar etakchilik qiladigan insonparvar va demokratik jamiyat g‘oyaga qarshi g‘oya bilan, jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashadi. Bu kurash oxir-oqibatda ezgulikning razolat ustidan, yaxshilikning yomonlik ustidan qozonajak g‘alabasi bilan intiho topadi.

Mustaqillik g‘oyasining o‘zagi bo‘lgan-tanlagan taraqqiyot yo‘limizning to‘g‘ri adolatli va haqqoniy, u mana shu zaminda istiqomat qiladigan har bir insonning hayotiy manfaatlariga mos tushishiga keng ommani ishontirish, kishilarni ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etish yo‘lidagi bunyodkorlik ishlariga safarbar etish milliy istiqlol mafkurasining asosiy maqsadlaridan biridir.

Odamlarga mustaqillik yillarida erishilgan yutuqlarni hayotiy faktlar orqali sodda va lo‘nda qilib tushuntirish, istibdod asoratlarini tarixiy dalillar asosida fosh etish milliy istiqlol g‘oyasini kishilar ongiga singdirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu g‘oyaning asosiy tushuncha va tamoyillarini xalqimiz, ayniqsa, yoshlar o‘rtasida keng targ‘ib etish birinchi navbatda rahbar qadrlar, ziyolilar, ommaviy axborot vositalari xodimlarining muhim vazifasi, fuqarolik burchidir. Milliy istiqlol g‘oyasiga sadoqat, kasbiy mahorat, keng ommani ishontirish va safarbar etish qobiliyati-kadrlar tanlash va joy-joyiga qo‘yishda asosiy mezon bo‘lmog‘i lozim. Milliy mafkura masalalariga loqaydlik ayrim rahbar kadrlar o‘rtasida umummilliy, manfaatlarimizga butunlay yot g‘oyalarning, korrupsiya, qarindosh-urug‘chilik singari illatlarning kuchayishiga olib keladi.

Mafkuraviy targ‘ibot ishlarining muvaffaqiyatini belgilaydigan shunday hayotiy qonuniyat bor: boshqalarni bir g‘oyaga ishontirmoq uchun, avvalo unga o‘zing yurakdan ishonishing, boshqalarni yondirmoq uchun o‘zing yonishing, boshqalarni g‘aflat uyqusidan uyg‘otmoq uchun o‘zing uyg‘oq va bedor bo‘lishning shart! Milliy g‘oyaning xalqparvar, taraqqiyparvar ekanligiga bo‘lgan ishonch kundalik hayot sinovlaridan o‘tsagina so‘z va ish birligiga erishilsagina bu g‘oya mustahkam e’tiqodga aylanadi. E’tiqod ustuvor erda chinakam insoniy hayot bo‘ladi: e’tiqod uchun, ilg‘or g‘oya tantanasi uchun kurash jarayonida inson shaxsi shakllanadi: u bunyodkor kuchga aylanadi.

G‘oya asosida kishilarni uyushtirish. Jamiyat faqat o‘z shahsiy manfaatini ko‘zlaydigan odamlar yig‘indisidan iborat emas. Umumiy manfaatlarni teran anglash kishilarning jamiyat bo‘lib uyushishlariga, ijtimoiy talab va normalarni e’tirof etib, ularga amal qilishlariga sabab bo‘ladi. Bu , ayniqsa, hozirgi o‘tish davrida nihoyatda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ana shu sababdan ham jamiyat a’zolarini umumiy maqsad va manfaatlar yo‘lida birlashtirish mafkuraning asosiy vazifalaridan biridir.

O‘zining Vatan deb atalish ulug‘ bir oilaga mansubligini his etish tuyg‘usi o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi, balki muttasil va izchil g‘oyaviy tarbiya samarasi o‘laroq, yuzaga keladi. Oiladagi totuvlik, ahillik, mehr-shafqat xislatlari uzluksiz ravishda turli shakllarda olib boriladigan axloqiy tarbiyaning mahsuli bo‘lgani kabi, jamiyatning g‘oyat xilma-xil qatlamlarini umumiy manfaatlar atrofida jipslashtirish, odamlar o‘rtasida hamjihatlik, totuvlik, o‘zaro yordam xislatlarini shakllantirish ham izchil mafkuraviy tarbiya vositasida amalga oshiriladi. SHu ma’noda aytish mumkinki, milliy istiqlol g‘oyasi kishilar ongiga teran singishi bilan ular umumiy maqsad sari intiluvchi maslakdoshlarga aylanadilar.

G‘oyani amalga oshirish uchun safarbar etish. Mafkuraning bunyodkorlik funksiyalaridan biri ilg‘or g‘oyani amalga oshirish uchun kishilarni safarbar etishdir.

Mafkurada ifoda etilgan g‘oya va maqsad jamiyatdagi ko‘plab partiyalar, ijtimoiy harakat va tashkilotlarning faoliyat dasturiga asos bo‘ladi, ijtimoiy rivojlanishga kuchli turtki beradi.

U jamiyatda ro‘y beradigan tub o‘zgarishlarga zamin yaratadi, unga keng xalq ommasini ma’naviy-ruhiy jihatdan tayyorlaydi, so‘ngra bunyodkorlik ishlariga safarbar etadi.

Jahon tarixida bunga misollar juda ko‘p. Bunyodkor mafkuraning safarbar etuvchi roli tub ijtimoiy-iqtisodiy yuksalishlarda jamiyat hayotidagi ma’naviy o‘zgarishlarda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Buni xalqlarning chet el bosqichlariga qarshi kurashida, turli bunyodkorlik ishlarida, chunonchi hashar yo‘li bilan suv inshootlari, ko‘priklar, yo‘llar, shahar va qishloqlar qurishdagi umumiy safarbarlik ishlarida ko‘rish mumkin.

Mafkura ijtimoiy ongning tarkibiy qismi sifatidan ijtimoiy o‘zgarishlarga faol munosabatda bo‘ladi, ularni yo ma’qullab qo‘llab-quvvatlaydi, yoki inkor etadi. Binobarin, mafkura o‘z mohiyatiga ko‘ra ijtimoiy o‘zgarishlarga befarq bo‘la olmaydi.

Jamiyatdagi turli sotsial guruhlar, sinflar, qatlamlar mafkura asosida siyosiy-ijtimoiy jarayonlarga o‘z munosabatlarini belgilaydilar. Biroq mafkuraning safarbar etuvchilik xususiyati sotsial o‘zgarishlar jarayonida doim ham ko‘zga aniq tashlanavermaydi, balki, tub ijtimoiy o‘zgarishlar davrida yaqqolroq namoyon bo‘ladi. Masalan, mamlakat mustaqilligi va yaxlitligiga tahdid soladigan mafkuraviy xavf-xatarlar kuchaygan paytlarda kishilarni Vatan istiqloli, ravnaqi yo‘lida jipslashtirish va safarbar etishda milliy mafkura muhim rol o‘ynaydi.

Siyosiy kurashlar davrida aholining juda oz qismini va tor doiradagi manfaatlarni ko‘zlovchi, buzg‘unchilikni maqsad qilib olgan mafkuralar ham dunyoga kelishi mumkin. Bunday mafkuraga ega bo‘lgan guruhlar bilan aholining asosiy qismini tashkil etuvchi guruh va sinflar o‘rtasida mafkuraviy masalalarda turli ixtiloflar kelib chiqadi. Zero, Prezidentimiz ta’kidlagani kabi: «Xalq-o‘zining ming yillik an’ana va tajribalari, so‘nmas xotirasi va buyuk tuyg‘ulari bilan yashab kelayotgan qudratli kuch YOlg‘onga, aldovga duch kelgan paytda uning asriy qadriyatlari, doimo uyg‘oq vijdoni tilga kiradi, nohaqlikka, qabihlikka qarshi kurashga da’vat etadi».

Mafkuraning safarbar etuvchilik funksiyasi, ayniqsa, mafkuraviy kurashlar jarayonida to‘laroq namoyon bo‘ladi. Zero, mafkuraviy ziddiyatlar keskinlashgan davrda maqsadga erishishning qo‘pol vositalari, xususan bosqinchilik, terror, qo‘poruvchilik, inqilobiy usullar ishga solinishi mumkin. Bu –mafkuraviy kurashning o‘ta qo‘pol va g‘ayriinsoniy usullari bo‘lib ularga, qarshi turishda sobiqadamlik, bardosh, sabot va faolik talab qilinadi.

Bu jarayonda bunyodkorlik g‘oyalari bilan qurollangan keng xalq ommasining ideallari, manfaatlarini o‘zida mujassamlashtiruvchi mafkuragina insonparvarlik, taraqqiyparvarlik tamoyillari asosida mamlakat, xalq taqdirida ijobiy ahamiyatga ega bo‘ladi, kishilarni ezgu ishlarga da’vat etadi.

Kishilarni ma’naviy-ruhiy jahatdan qo‘llab-quvvatlash. Mafkura milliy taraqqiyotning eng og‘ir murakkab davrida, ayniqsa, bir ijtimoiy-siyosiy tuzumdan yangisiga o‘tish jarayonida keng xalq ommasini ma’naviy –ruhiy jihatdan qo‘llab-quvvatlaydi, ularda kelajakka ishonch tuyg‘ularini uyg‘otishga xizmat qiladi. Ana shu sababdan ham chinakam milliy mafkura bo‘lgan istiqlol g‘oyasi istiqbolga umid bilanqarashga da’vat etadi. Unda xalq fantaziyasi, orzu-umidlarining qay darajada aks etishi ham muhim ahamiyatga ega. CHunki, to‘q, farovon va baxtli hayot qurish, ijtimoiy adolatni qaror toptirish, millatlararo totuvlik, tinchlik, do‘stlik er yuzasidan barcha xalqlarning azaliy orzusidir. Demak, milliy istiqlol mafkurasining hayotiyligi, ta’sirchanligi xalq orzu-umidlarini nechog‘li to‘la va yorqin aks ettirishi, ularni ro‘yobga chiqarishning yo‘llari va vositalarini qay darajada to‘g‘ri belgilashga bog‘liqdir.

Zero, jamiyat a’zolari milliy istiqlol mafkurasida o‘z hayotiy manfaatlari, orzu-umidlari ifodasini ko‘rsagina odamlarni ruhan bardam, uyg‘oq va faol qila oladigan kuchga aylanadi.

G‘oyaviy tarbiyalash. Jamiyatdagi mavjud g‘oyalarga faol munosabat, faol hayotiy pozitsiyani tarbiyalash mafkuraning yana bir muhim maqsadidir. g‘oyaviy tarbiya axloqiy, siyosiy, huquqiy tarbiyaning asosini tashkil etadi. Har qanday axloqiy, siyosiy, huquqiy tarbiya muayyan g‘oyani himoya qilish, targ‘ib etish va rivojlantirishga qaratilgan bo‘ladi. Xususan, yovuzlik, behayolik, shafqatsizlikni targ‘ib etish orqali yoshlarni axloqiy jihatdan buzishga qaratilgan badiiy filmlarda jamiyat barqarorligiga raxna solishdan iborat mafkuraviy maqsad yashiringandir. «Ongi shakllanib ulgurmagan aksariyat yosh tomoshabinlar bunday filmlardan ko‘pincha turli yovuzlik, yirtqichlik, shafqatsizliklarni o‘rganadi, xolos. Natijada ularning diydasi qotadi, qalbidan toshbag‘irlik, zo‘ravonlik, axloqsizlik kabi illatlar joy olganini o‘zi ham sezmay qoladi. Hatto shunday tomosha va filmlarning qahramonlariga ko‘r-ko‘rona taqlid qilishni talqinlar ta’sirida qo‘l urayotgan ishi qanday ayanchli oqibatlarga olib kelishini tushunib etmaydi».

Binobarin g‘oyalar oshkora yoki yashirin, bevosita yoki bilvosita, to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki ramziy shakllarda targ‘ib etilishi mumkin. Inson faoliyati aniq bir g‘oyaviy maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lib, bu niyat ko‘pincha ko‘zga tashlanmaydi, g‘oyaviy tarbiyaning asosiy maqsadi kishilarda hushyorlik, sezgirlik hissini shakllantirish, yot va zararli g‘oyalarga qarshilik ko‘rsatish qobiliyatini shakllantirishdan iboratdir.

6.G‘oyaviy immunitetni shakllantirish. G‘oyaviy tarbiya jarayonida kishilarda yot va zararli g‘oyalarga qarshi kurashish uchun mafkuraviy immunitetni shakllantirishga alohida e’tibor beriladi. Bu uzoq davom etadigan jarayondir.

Mafkuraviy immunitetni shakllantirish kishilar ongiga bir xil g‘oyani zo‘r berib tiqishtirish emas, balki odamlarda oq-qorani ajratish, zararli g‘oyalarga qarshi hushyor va ogoh bo‘lish xususiyalarini tarbiyalash demakdir.

Manfaatlar bor erda muqarrar ravishda g‘arazli, nopok g‘oyaviy niyatlarni amalga oshirish uchun intilishlar ham bo‘ladi. YOshlarda rol o‘ynaydi. g‘oyaviy immunitetni shakllantirish -g‘oyaviy-tarbiyaviy ish samaradorligining muhim mezoni hisoblanadi.

Harakat dasturi ekanligi. Mafkura jamiyatda ijtimoiy- siyosiy harakatning o‘ziga xos dasturilamali bo‘lib xizmat qiladi. CHunki u bugungi kun muammolarini hal etish uchun odamlarni jipslashtirish va safarbar etish zaruriyatidan vujudga kelsa-da, ayni vaqtda uzoq istiqbolni ko‘zlaydi. Tarixiy davr o‘zgarishi bilan milliy mafkurani yanada takomillashtirish yangi mazmun bilan boyitish zaruriyati vujudga keladi.

Milliy mafkura jamiyatdagi barcha sotsial qatlamlar va guruhlarning umumiy harakat dasturi, ularni faollikka da’vat etuvchi vosita hisoblanadi. Mafkuraviy maqsad-g‘oyaviy faoliyatni amalga oshirishdan kutiladigan ideal natijadir.

Milliy istiqlol g‘oyasini fuqarolar ongini singdirishning quyidagi shakllari hozirgi paytda yaxshi natija bermoqda.

• 
  Oila, mahalla, ta’lim-tarbiya muassasalarida talaba yoshlarni, fuqarrlarni Duneqarashini rivojlantirishga, ongliligini oshirishga, Vatan ravnaqi uchun kerak bo‘lgan sifatlarni kamol toptirishga yo‘naltirish.
  
• 
  Fan va ilmiy muassasalar hamda ularda yaratilayotgan darslik, o‘quv qo‘llanma, uslubiy tavsiyanoma va ko‘rsatmalar orqali;
  
• 
  Madaniy ma’rifiy muassasalar tomonidan olib borilayotgan ommaviy tadbirlar;
  
• 
  Adabiyot va san’at asarlari orqali hamda ularning teatrlashtirilgan ko‘rinishlari, shuningdek, hujjatli filmlar;
  
• 
  Hadis ilmida komillikka intilish g‘oyalarining bugungi hayotimizdagi talqini miosllari;
  
• 
  Sport musobaqalarini tashkil etish orqali;
  
• 
  Ommaviy axborot vositalaridagi eshittirishlar;
  
• 
  Nodavlat tashkilotlarining ma’rifiy faoliyati, ma’rifiy ko‘rsatuv va boshqalar.
  

Milliy istiqlol g‘oyasini fuqarolar ongiga singdirish vositalarini quyidagicha ifodalash mumkin:

• 
  Ta’lim dargohidagi yoshlarga ularning yoshiga qarab, milliy istiqlol g‘oyasini singdirish o‘quv dasturini yaratish;
  
• 
  Milliy istiqlol g‘oyasini teran aks ettiruvchi o‘quv dasturlari, darslik, ko‘rgazmali qurollar;
  
• 
  Bugungi taraqqiyotni olijanob umidlarimizni aks ettiradigan adabiyot, kino, musiqa, san’at asarlari, muzey, me’moriy obidalar;
  
• 
  g‘oyaviy ta’lim tarbiyada informatsion texnikalar (EHM, masofaviy ta’lim, Internet kabilar);
  
• 
  ilmiy ko‘rgazmalilik;
  
• 
  Milliy istiqlol g‘oyasi mAqsad va vazifalari asosidagi bahs. munozara, davra suhbati, saxna ko‘rinishlari tashkil etish;
  
• 
  OAV yordamida axborotlar oqimini muntazam ravishda kuzatib, tahlil qilib bori shva kerakli joylarda ularning jamiyatimiz taraqqiyotiga ta’siri haqida chiqishlar qilish.
  

“Mafkuraviy tarbiya” tushunchasi, uning mazmuni va namoyon bo‘lish xususiyatlari. Mafkuraviy tarbiyaning yo‘nalishlari va ijtimoiy funksiyalari. Ta’lim-tarbiya tizimida milliy g‘oyani rivojlantirish imkoniyatlari. Ijtimoiy institutlarning an’anaviy, individual jamoaviy mafkuraviy funksiyalari: Milliy g‘oyani rivojlantirishda ommaviy va siyosiy tashkilotlarning, oila, mahalla, nodavlat-notijorat tashkilotlarning rolini oshirishning ahamiyati. Milliy g‘oya va mafkurani targ‘ib-tashviq qilishda mutaxassislar roli va mas’uliyati. Milliy g‘oyani ommaga transformatsiya qilishda kadrlar korpusini shakllantirish, ularning salohiyatini rivojlantirishda "O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim to‘g‘risidagi Qonuni" va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"da belgilangan vazifalarni amalga oshirish masalalari.
Adabiyotlar:

1.Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushunchalar, tamoyillar va atamalar (qisqacha izohli tajribaviy lug‘at).. T.:YAngi asr avlodi, 2002.

2. Milliy istiqlol g‘oyasi. –T.: Akademiya, 2005.

3. Milliy g‘oya nazariy manbalar. Xrestomatiya. T.: «Akademiya», 2007.

4. Milliy g‘oya targ‘ibot texnologiyalari va atamalar lug‘ati. T.: «Akademiya», 2007

5. Millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik – taraqqiyot omili. T.: Fan va texnologialar, 2003.

6. Musaev F. Demokratik davlat qurishning falsafiy-huquqiy asoslari.T.: O‘zbekiston 2007

7. Mustaqillik mafkurasi va O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurishning iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy negizlari. –T. : Universitet, 2001.

SEMINARLAR UCHUN MATERIALLAR

1-mavzu.“Milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar” fanining predmeti, maqsadi va vazifalari xususiyatlari. .“Milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar” fanining tarixiy ildizlari, shakllanish bosqichlari.

Mavzuning maqsadi: Milliy g‘oya fanining predmeti, maqsadi, vazifalari hamda jamiyat taraqqiyotida tutgan o‘rni to‘g‘risida to‘liq tushuncha xosil qilish

Talaba bilishi lozim:

1. 
   Milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar» fanining yuzaga kelish shart-sharoitlari va zarurati.
   
2. 
   «Milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar» fanining predmeti va asosiy tushunchalari.
   
3. 
   «Milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar» maqsad va vazifalari.
   

«Milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar» fanining ijtimoiy-gumanitar va boshqa fanlar bilan bog‘liqligi.

Motivatsiya: Milliy g‘oyaning jamiyat hayotidagi o‘rni, insoniyat taraqqiyotida turli xil g‘oyalarning va mafkuralar turlarining yaratilishi, ularning asoslari qaerdaligini bilishdan iborat.

Fanlararo va fan ichidagi bog’liqlik: ma’naviyat asoslari, milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar,psixologiya hamda dinshunoslikning 6,7-mavzulari bilan bog‘liq.

“Insert usuli”

Insert – samarali o‘qish va fikrlash uchun belgilashning inter faol tizimi xisoblanib, mustaqil o‘qib o‘rganishda yordam beradi. Bunda ma’ruza mavzulari,kitob va boshqa materiallar oldindan talabaga vazifa qilib beriladi.Uni o‘qib chiqib, «V; +; -; ?» belgilariorqali o‘z fikrini ifodalaydi.

Matnni belgilash tizimi (v) –men bilgan narsani tasdiqlaydi. (+) – yangi ma’lumot. (-) –men bilgan narsaga zid.

(?) –meni o‘ylantirdi. Bu borada menga qo‘shimcha ma’lumot zarur.

	Insert jadvali
Tushunchalar	V	+	-	?
Mafkura
Mafkuraviy bo‘shliq
G‘oya
Milliy o‘zlik
G‘oya xususiyatlari

Nazorat savollari:

1.G‘oya va mafkura tushunchasining mohiyati, mazmuni, namoyon bo‘lish shakllari va rivojlanish xususiyatlarito‘g‘risida nimalarni bilasiz?

2. Ideologiyaning tadqiqot ob’ekti va predmetini ayting.

3. Milliy ideologiyaning mazmun-mohiyati.

4.Turli xil g‘oya va mafkuralarning tarixiy va nazariy asoslari.

Foydalanilgan adabiyotlar

1.O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –T.: «O‘zbekiston», 2015.

2.Karimov I.A. “YUksak ma’naviyat - engilmas kuch”. - T.: Ma’naviyat. 2008.

3.Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.6. T.: «O‘zbekiston», 1997. 125-135, 149-162-betlar.

4.Karimov I.A. Barkamol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. T.6. T.: «O‘zbekiston», 1997. 324-346-betlar.

5.Karimov I.A. Jamiyat mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin. T.7. T.: «O‘zbekiston», 1999. 84-102-betlar.

6.Karimov I.A. «Milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar: asosiy tushuncha va tamoyillar» risolasiga so‘z boshi. T.9. T.: «O‘zbekiston», 2001. 220-224-betlar.

7.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Milliy g‘oya targ‘iboti va ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish to‘g‘risida»gi qarori. «Xalq so‘zi» gazetasi. 2006 yil 26 avgust.

8.Abilov U. O‘zbekiston taraqqiyotining optimistik ruxi (Ma’naviy- mafkuraviy, g‘oyaviy asoslari) -T.:“Istiqlol”, 2003.

9.Milliy istiqlol g‘oyasini xalqimiz ongiga singdirish omillari va vositalari. -T.: 2002.

10.O‘zbekiston: siyosiy islohotlar strategiyasi, erishilgan natijalar va istiqbollar. -T.: “Akademiya”, 2010.

11.O‘zbekistonda davlat qurilishi sohasidagi islohotlar va huquqiy siyosat: rivojlanish bosqichlari, erishilgan natijalar va istiqbollar. - T.:“Akademiya”, 2010.

2-mavzu.Milliy g‘oya, ijtimoiy taraqqiyot va mafkuraviy jarayonlarning o‘zaro bog‘liqligi
Mavzuning maqsadi: Milliy g‘oya, ijtimoiy taraqqiyot va mafkuraviy jarayonlarning o‘zaro bog‘liqligini tushuntirib berishdan iborat

Talaba bilishi lozim:

1. Milliy g‘oya mohiyatida xalq manfaatining ifodalanishi.

2. G‘oyaviy-mafkuraviy meros va unda vorisiylikning namoyon bo‘lishi.

3.G‘oyaviy-mafkuraviy jarayonlarning ijtimoiy ong shakllaridagi in’ikosi

4.O‘zbekistonning mustaqil taraqqiyoti jarayonida yangi g‘oyalarning takomillashuv jarayoni

Motivatsiya:Jamiyat taraqqiyotida nima uchun g‘oyasiz yashab bo‘lmasligini anglash.

Fanlararo va fan ichidagi bog’liqlik: ma’naviyat asoslari, pedagogika , psixologiya kabi fanlar bilan bog‘liq.
O‘quv topshiriq:

«Nima uchun?» texnikasidan foydalanib savolning javoblarini jadval-sxemalariga yozib to‘ldirish.

«Nima uchun?» «Nima uchun?» «Nima uchun?»


“Нима учун одамларни мафкура атрофида бирлаштириш керак?”

«Nima uchun?» «Nima uchun?»

O‘quv topshiriq

Asoslang.

Amir Temur faoliyatida milliy

g‘oyaning aks etishi

Milliy oriyatni yuksak qadrlash		CHet el bosqichlarga nafrat
Milliy davlatchilik g‘oyasiga sadoqat		Milliy g‘urur
Ozodlikka tashnalik, uni yuksak qadrlash		Milliy qadriyatlarni e’zozlash
Iymon-e’tiqodlilik		Millatning shon-shavkati uchun qayg‘urish

Adolat
«Blits-so‘rov» savollari savol-javob vaqtida to‘ldiriladi.

№	Savollar	Javoblar
1.	Milliy g‘oya nima?
2.	Milliy mafkura nima?
3.	Milliy istiqlol mafkurasining asosiy g‘oyalarini ayting?
4.	Milliy istiqlol mafkurasining bosh g‘oyasini ayting?
5.	Milliy istiqlol mafkurasining jamiyat taraqqiyotiga ta’siri?
6.	Jamiyatni islox etishni besh tamoyilini ayting?
7.	Taraqqiyotning O‘zbek modelini asosiy maqsadi nimada?
8.	Taraqqiyotning O‘zbek modelini asosiy vazifasi nimada?