Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek Fonu Bu kitap Türk Dilinde Konuşan Ülkelerin politikasına Destek
Yüklə 144 Kb. Pdf görüntüsü
|
azad, ehtiraslı, intəhası dəqiqliklə süjetin ana xəttinə otuzdurulmuş bədiyə istedadı baş qaldırır. Bir çox manasçı etiraf edir ki, vaxtaşırı eposun təkamüllü hadisələrinin şahidi olur, özləri vaqiələrdə iştirak edir, sonra isə uzun saatlar boyu görüntülərdən öz başına gələnlər kimi danışa bilirlər. Bir dəfə əlimə kosmonavt A.Serebrovun məqaləsi keçdi. O da belə vaqiə söyləyirdi – uçuşuna bir xeyli qalmış kosmik fəza ilə əlaqədar cəlbedici fantastik yuxular görübmüş. Əfsuslar ki, yuxuların peyğəmbər dilinin açılması hələ bəşəriyyətin idrakından çox uzaqdır. “Manas” dastanı bu gün qırğız millətinin birlik və mənəvi dirçəliş, mədəniyyət, milli ləyaqət və özünüdərk rəmzinə çevrilmişdir. 1995-ci il “Manas”ın minilliyinin ümumdünya səviyyəsində qeyd edilməsi ili elan olundu, eposun yubileyi isə beynəlxalq əhəmiyyət kəsb etdi. Bu sözdə təcəssüm tapmış qəhrəmanlıq xalq abidəsini tam dolğunluğu ilə dirçəltmək üçün neçə yüz il gərək olacaq. Yeri gəlmişkə, indiyəcən eposun digər dillərə dəqiq tərcüməsi yoxdur, rus dilinə ən uğurlu təcümə isə Semyon Lipkin tərəfindən eposun kiçik «Манас Великодушный» kitabçasına sığışdırılmış süjetinin nəsrlə müxtəsər nəqlidir. “Manas” o zirvədir ki, xalqımız ora neçə Gertsen T.T. “Manas” dastanına illüstrasiya “Manas” minilliklərdir, qalxır. Hərgah millətin ruhunu dirçəltmək niyyətimiz varsa, o təqdirdə, bu xalq yaradıcılığı zirvəsini əsrlər boyu qoruyub saxlamalıyıq. Rəsul Həmzətovun fikrinə azacıq dəyişiklik verib demək olar: “Əgər sabah “Manas” eposu olmasa, qırğız milləti artıq bu gün ölməlidir”. “Manas”ın dili – əxlaqı paklığın və əbədiyyətin dilidir. Nə qədər ki, hər qırğızın qəlbində Manas üçün guşə var – ona ölüm yoxdur. Qoy Manasın ruhu sizə pasiban dursun! Talas vilayətində qədim gümbzəin yaxınlığında Səxavətli Manasa abudə qoyulmuşdur. İndən belə o hamı üçün müqəddəs sanılır və zaman keçdikcə, zənn edirəm, ziyarətgaha çevriləcək. Təbir caizsə, sitayiş və ruhun paklığa çıxarılması üçün özünəməxsus Məkkə olacaq. Son dövrlərdə, Bübü Məryəm Musa qızınım oncildliyini mütaliə edərkən, bir daha əminlik hasil etdim ki, bizim üçün “Manas” dastanı bədii əsər məfhumundan daha böyük dəyər kəsb edir. Bu mənəvi müqəddəs məfhum daima hərəkətdədir. O, tükənməz enerji paylaşır. Son kitab isə, sadəcə, millətin genetik kodunun açmasıdır. Buna bizim qüvvəmiz kifayət edəcəkmi? Artıq bu, zaman və iradə gücü məsələsidir. Hətta ölkənin gələcəyi məsələsi... 41 42 Natiqlik barədə Qırğız xalqı üçün kəlmə – nitqdən daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Bütün iki min illik tarixi boyu əcdadlarımız şüuri və təhtəlşüuri söz yaratmağa qulluq etmişlər. Söz millətin, xalqın tarixini qoruyub saxlamışdır. Kəlmələrlə mərhumların ruhlarını oyadır, azar-bezara lövh oxuyur, naxoşları sağaldır, müharibələri dayandırır, sevgili cananın qəlbini ələ alırdılar. Xalq arasında hesab olunurdu ki, söz güclü qüdrətə malikdir. Qırğızlar ruhi manifest kimi kəlmənin əcaib sehrli qüvvəsinə inanırdılar. Hələ bineyi-qədimdə yazımız olmayanda, sözün qüvvəsi camaat arasında o dərəcədə yüksək dəyərləndirilirdi ki, hətta atalar sözü də qoşulmuşdu: “İgidin ağzından çıxan kəlamı ölməkdənsə, özü həlak olsun”. Digər bir atalar sözü də bundan az məna kəsb etmir: “Gəzəndə büdrəyən, durar, sözündə büdrəyən, qalxa bilməz”; “Birinci sözü demək, müharibəni ilk başlamaqdan çətindir”. Axıcı dilə malik insanları qırğızlar çeçen adlandırırdılar. Söz deyişmələrində çeçenlər anında bədahətən iti söz və müdrik cavab axtarıb tapmağı bacarmalı idilər. Çeçenlər cəmiyyətdə mühüm diplomatik funksiya daşıyırdılar. Böyük və kiçik münaqişələrdə məhz çeçenlər diplomat qabiliyyətinə malik oluban düşmənçilik edən tərəfləri barışdırırdılar. Çeçenlər aramla, sərrast, əsaslandırılmış dəlillərlə, dəqiq, obrazlı, şəraitdən çıxış edərək improvizə ilə danışır, heç vaxt kobud ifadə işlətmir, məcazi mənalar üçün geniş surətdə Ezop dilini tətbiq edirdilər. Qırğızlar həmişə dildən pərgarlıqları ilə fərqlənmiş və bu tövr sözünü sərrast deməyi bacaran adamları da yüksək qiymətləndirmişlər. Xalq arasında belə rəy var ki, səlis nitq insana sərrast düşüncə, mülahizə və dünyagörüşünün düzgün inikasını təlqin edir. Səlis danışıq qabiliyyətinə əsasən, insanın zehni səviyyəsi barədə fikir yürüdür, fikrini rəvan ifadə etmək qabiliyyətini daxili mədəniyyətə bərabər tuturlar. Qırğız xalqının içindən bu günün özündə də fikrini obrazlı və hazırcavablıqla ifadə etməyi, əsrlərdən keçib gəlmiş atalar sözünü, yaxud zərbül- məsəli yerində misal gətirməyi bacaran söz ustaları çıxır. Bu insanlar ətrafdakıların xüsusi ehtiramını və cəmiyyətdə yüksək nüfuz qazanmışlar. Yalnız təfəkkürün dərinliyi insana kamallı mülahizələr yürütməyə imkan yaradır – bu məqamda xalq bineyi-qədimdən mövqeyində dəyişməzdir. Hələ orta əsrlər məxəzləri qırğızların müdrik kəlama ehmal münasibətini xatırladır. Məşhur rus şərqşünası V.V.Radlov qırğız xalqının natiqlik sənətinin yüksək inkişafını xüsusi qeyd edirdi. Bu xüsusiyyət türkoloq alimlər Ç.Vəlixanov, V.M.Jirmunski tərəfindən də vurğulanmışdır. “Manas” qəhrəmanlıq eposunda həmçinin qeyd olunmuşdur ki, yaxşı natiqin dilindən hətta sadə nitq dinləyicilər tərəfindən nəğmə kimi dinlənilir. Səxavətli Manasın məsləkdaşları arasında dastansöyləyənlərin – istedadlı natiqlər Bayjiqit və Ajibayın adları çəkilir. Xalq nağılları çox vaxt qəhrəmanlarının natiqlik vergisi üzərində qurulur. Aldar Kose, Akılqaraçaç və b. kimi məşhur nağıl personajlarının adlarını xatırlamaq kifayətdir. Deyə bilərik ki, XVII-XIX əsrlər qırğız xalqının natiqlik və şairlik sənətinin zirvəsi olmuşdur. Xalq yaddaşı şifahi nitq sənətkarlığının parlaq nümayəndələrinin adlarını özündə həkk etmişdir: Tilekmat ake, Moyt ake, Sart ake, Kalıqul, Arstanbəy, Moldo Niyaz, Moldo Qılıç, Nurmoldo, Qalmırza və b. Hesab olunur ki, dildən pərgarlıq erkən uşaqlıqda özünü göstərir. Məs., belə maraqlı bir hekayət mövcuddur. Qədim əyyamlarda bir müdrik araba ilə yol gedirmiş və yolunun üstündə gildən şəhər yapan uşağa ürcah olur. Müdrik uşağa üz tutur: “Oğlum, bəlkə mənə yol verəsən?” Tifil müdriyə baxıb cavab verir: “Ata, sənin yolunun üstündə şəhər salınır. Şəhər arabaya yol verə bilər? Bəlkə araba şəhərin başına dolansın?” Müdrik iti cavabdan elə heyrətlənir ki, arabadan düşüb heyranlığını ona göstərmək istəyir: “Oğul, belə cavansan, amma yaşına rəğmən müdrik fikir yürüdürsən!” Uşaq çiyinlərini qısır: “Nəyə təəccüblənirisiniz? Hətta 44 Yüklə 144 Kb. Dostları ilə paylaş:
|