Türk halk edebiyatı prof, pertev naili boratav

yazılı  kaynakların  verdiği  bilgilerden,  dolayısıyle  öğreni­
yoruz  ki,  artık  XVI'ncı  yüzyıl  sonlarından  başlayarak  med­
dah  hikâyeleri  gerçekçi-günlük  hayatla  ilgili  konuları  iş­
leme  eğilimini  kazanmağa  yüz  tutmuşlardır.  Üçüncü  Mu- 
rad  şair  Cenânî’ye,  kendisine  anlatılacak  yepyeni  hikâye­
leri  bir  araya  toplayan  bir  kitap  yazmasını  buyurmuştu. 
Cenânî'nin  kitabındaki  hikâyelerin  birçoğu  meddah  hikâ­
yelerinin  gerçekçi  yönünü  yansıtıyor; 
konularını  günlük 
halk  hayatından  almışlardı  (bk.  F.  Köprülü, 
Meddahlar, 
«Türkiyat  Mecmuası»,  I,  1925,  s.  21  -28).  Gene  bu  çağın, 
adı  bize  kadar  gelmiş  meddahlarından  biri,  Bursalı  Mus­
tafa  Baba'dır;  o  da  üçüncü  Murad’ın  sarayına  girmiştir.
XVII'nci  yüzyıl  meddahları  ve  meddahlığı  üzerine  bil­
gilerimiz  daha  çoktur.  Evliyâ  Çelebi,  İstanbul'da,  Erzu­
rum'da,  Malatya'da,  Bursa'da,  kahvelerde,  mesirelerde  ve 
«büyüklersin  konaklarında  sanatlarını  icra  eden  meddah- 
kıssahânlardan  birçoğunun  adlarını  sayıyor:  Bursa'dan  Şe­
rif  Çelebi,  Kurbânı  Ali'si,  Mahmud,  Kara  Firuz,  Tireli  Ali, 
Erzurum'dan  Kasap  Kurt,  v.b.;  İstanbul’daki  meddahların 
sayısını  80  olarak  gösteriyor;  geçit  resmine 
«ellerinde 
çevkân  ( =   değnek),  bellerinde  mecmualar»  olduğu  halde 
katılmışlar.  Evliya’nın  bu  kaydı  ve  başka  bir  yerde  verdiği 
bilgiler,  meddahların  hiç  olmazsa  bir  bölüğünün,  ya  da 
kimi  konularda,  hikâyelerini  kitaplardan  okuduklarını,  ya 
da  kitaplardan  belleklerine  yardımcı  gereç olarak  yararlan­
dıklarını  gösterir.  Son  çağa  kadar,  sözlü  meddah  gele­
neğinde,  hikâyecinin  hikâyesini  bağlarken  söylediği  şu 
kalıplaşmış  sözler:  «Bu  kıssadır, 
bir  mecmua  kenarına 
kaydolunmuş,  biz  de  gördük  söyledik...»,  bu  olguyu  doğ­
rular.  Gene  XVII’nci  yüzyılda  yaşamış  olup  başka  kay­
naklardan  adlarını  öğrendiğimiz  kıssahân  ve  meddahlar 
var:  ManisalI  Derviş  Kâmiiî, 
Nûhzâde  Mustafa  Çelebi, 
Pertevî  Ahmed  Çelebi.  Maraşlı  Ahmed  Ramazân,  İstanbul-
76

---

lu  Hamdi  v.b.  gibi.  Ama  bu  yüzyılın  en  ünlü  meddahı  Tıflî 
Çelebi'dir.  IV'üncü  Murad'ın  hikâyeciliğini  yapmıştır.  Tıflî’- 
nin  anlattığını  kestirdiğimiz  hikâyelerden  bazıları  yazıya 
geçip  bize  kadar  erişmiştir:  Latâ'ifnâme,  Hançerli  Hanım, 
Sansar  Mustafa,  Kanlı  Bektaş.  Bunlardan 
Latâ'ifnâme, 
Hançerli  Hanım'ın  adların  değiştirilmesiyle  meydana  gel­
miş  bir  «variante»ıdır.  Bu  dört  metni  «Tıflî  hikâyeleri  çem­
beri»  adı  altında,  gösterebiliriz. 
Hepsinin  anlatı  şeması 
aşağı  yukarı  aynıdır:  Hikâyenin  erkek  kahramanı  azılı  bir 
kadının  işlettiği  batakhaneye  düşer;  birçok  tehlikeler  at­
lattıktan  sonra,  bir  arkadaşının  yardımı  ile.  Padişahın  da 
olan-biteni  öğrenip  araya  girmesi  sayesinde,  kurtarılır;  ba­
takhanenin  sahibi  cezalandırılır.  Latâ’ifname’de  temel  ey- 
temin  içine  yer  yer  başka  hikâyeler  de  çerçevelenmiştir. 
Bu  serideki  hikâyelerin  kitaba  geçmeden  sözlü  olarak  anla­
tıldığı  ve  bunları  ilk  «yaratıp»  anlatanın  Tıflî  olduğu,  bize 
ulaşmış  metinlerden  açık  olarak  anlaşılıyor;  hemen  hepsi­
nin  sonunda  Padişah  meddah  Tıflî’ye  macerayı  başından 
sonuna  kadar  anlatmasını  emreder;  Hançerli  Hanım  hikâ­
yesinde,  batakhane  sahibi  kadın,  kendi  meddahına,  ceza­
landırmayı  düşündüğü  delikanlı  ile  genç  kızın,  o  ana  kadar 
başlarından  geçenlerle  bundan  sonra  başlarına  gelecek­
leri  bir  hikâye  biçiminde  anlattırır;  tıpkı  Hamlet’in,  gez­
ginci  tiyatroculara  üvey  babasıyle  anasının  karşısında, 
onların  maceralarını  oyun  biçimine  koydurup  oynatması 
gibi...  Gene  IV'üncü  Murad  çağında  düzenlendiklerini  ke­
sin  olarak  kestirdiğimiz  iki  hikâye  (Çevri  Çelebi  ve  Tay- 
yarzâde)  aynı  anlatı  şeması  içinde  kurulmuşlardır.
F.  Köprülü  (bk.  a.g.  makale,  s.  35)  XVIII'inci  yüzyıl 
meddahlarından 
Kırımlı  diye  lâkaplanmış 
Derviş  Meh- 
med’in  adını  vermiştir.  Bu  yüzyıl  İstanbul  meddahlarının 
hikâyelerinden  57  tanesinin  fihristi  ile,  hikâyecinin  bel­
leğine  yardımcı  olmak  amacıyle  yapılmış  özetlerini  kap­
77

---

sayan  bir  yazmayı  Metin  And,  Geleneksel  türk  tiyatrosu 
(Ankara  1989,  s.  74-76)  nda  incelemiştir;  o  yazmada  bazı, 
özetlerden  sonra  kendisi  de  meddah  olan  yazar  hikâye­
yi  kimden  öğrendiğini  bildiriyor;  kimi  hikâyelerin  hangi 
kahvelerde  anlatıldığı  da  kaydedilmiştir.  Böylece  o  çağ 
İstanbul  meddahları  ile  hikâye  anlatılan  yerler  üzerine 
yeni  bilgiler  edinmiş  oluyoruz,  bu  eser  sayesinde.
XIX’uncu  yüzyıldan  pek  çok  meddah  adı  biliyoruz; 
bunların  listesi  F.  Köprülü'nün  ve  Metin  And'ın  adları  ge­
çen  İncelemelerinde  verilmiştir.  Bu  meddahların  bir  bölü­
ğü  aynı  zamanda  Karagöz  ve  Orta  oyunu  sanatçıları  idi. 
Kız  Ahmed  bu  çağın 
en  ünlü  meddahlarından 
biriydi. 
Onun  Tıflî  ile  Sultan  Murad’ı  sahneye  çıkaran  bir  hikâye 
anlattığını,  İstanbul’a  gelmiş  bir  Fransız'ın  yazdığı  kitap­
tan  öğreniyoruz  (bk.  M.  And,  a.g.e.,  s.  133-134).  Bu  bel­
ge,  ilk  düzenleyicisinin  Tıftî  olduğunu  kestirdiğimiz  hikâ­
yeleri,  yakın  çağlara  kadar  meddahların  anlattıkları  ve 
onların  yazmalara,  daha  sonra  da  basmalara,  bu  sözlü 
anlatılardan  geçtiği  olgusuna  yeni  bir  tanıktır.
XX'nci  yüzyılın  başlarında  yetişmiş  olan  meddahlar­
dan  Aşkî  ve  Surûrî  bu  sanatın  ünlü  adları  olarak,  İstanbul­
luların  anılarında  yaşarlar.  Surûrî  1930  yıllarına  kadar 
İstanbul  kahvelerinde  hikâye  anlatırdı.
XIX’uncu  yüzyılın  sonları,  XX'nci 
yüzyılın 
başları 
meddahların  hikâyelerinden  bazı  metinleri.  G.  Jacob,  F. 
Giese,  I.  Kunos,  Th.  Menzel,  H.  Paulus  gibi  batılı  araş­
tırıcılar  yayınlamışlardır.  Karagözcülüğün 
son  temsilci­
lerinden  Küçük  Ali  de  meddah  hikâyelerinden  üç  metni 
ses  şeridine  vermiştir,  (bk.  Metin  And,  a.g.e.,  s.  68,  73)
Soru  3 2 :   M eddah  hikâyeciliği  günümüzde  yaşı­
yor  mu?
Büyük  şehirlerin  halk  anlatı  geleneği  olarak  meddah-
78

---