Türk halk edebiyatı prof, pertev naili boratav

9)  din  etnolojisi-, 
10)  ruhbilimlik  etnoloji  ve  hekimlik, 
11)  kültür  değişmeleri;  uygulamalı  etnoloji;  göçler.  —   Bu 
bölümlerin  hepsinde,  «geri  kalmış»  milletlerle  Batı  uy­
garlığına  erişmiş  («gelişmiş»)  milletlerin,  yazılı  tarihleri 
olan  ve  olmayan  toplumların  kültürleriyle  ilgili  türlü  ko­
nular  bir  arada  tartışıldı.
Bu  «konular  kümelenmesinde  de  görüldüğü  gibi,  et­
noloji  ( =   budunbilim)  ile  halkbilimine,  konuları  olan  in­
san  topluluklarını  bir  önyargı,  ya  da  bir  değer  yargısı  ile 
birbirinden  ayırd  etme  eğiliminde  bir  anlam  yüklemeden, 
sadece  konularındaki  özellikleri  göz  önünde  tutmak  zoru­
nu  ve  bir  bilim  yöntemi  gerekçesiyle  aralarındaki  ifişki- 
leri  tamamiyle  başka  bir  açıdan  görerek,  her  birine  dü­
şen  payı  belirtmek  en 
doğru  yol
  olacaktır.
Bu  görüşe  uyarak,  etnoloji  ile  halkbilimini,  ilişkileri 
içinde,  şöyle  tanım lıyabiliriz:
a)  Etnoloji  deyimi  belli  bir  «bilim  konuları  ve  yön­
temleri  b irliğ in i  adlandırır.  Onun,  yukarıda  örnek  ola­
rak  verilen  11  bölümdeki  konuların  hepsine  ortak  bilim 
ilkesi,  ırk,  coğrafya,  din,  dil  öğelerinin  belirlendirdiği  kül­
tür  birlikleri  meydana  getiren  insan  topluluklarının  (boy, 
budun;  köy  ve  bölge  toplulukları...)  türlü  kurullarını  ve 
yaşam  görüntülerini  «synchronique»  ( =   belli  bir  zaman 
içinde  ve  olguları  bütünüyle  ele  alan)  bir  yöntemle  in­
celemektir.
b)  Ama,  bu  bölümlerden,  örneğin  «tarihlik  etnoloji 
ve  halk  gelenekleri»  başlığı  altında  toplanan  konular  an­
cak  «halkbilimi»  diye  adlandırdığımız  bilim  dalı  içinde 
etnolojinin  genel  -  ortak  kurallarından  başka,  halkbilimi­
nin  kendine  özgü  yöntemleriyle  incelenebilir.
Bu  konuların  başlıca  özelliği  ise,  içinde  oluştukları 
toplumluk  ortamın  kültür  ikiliği  aşamasında  bulunması­
dır :  «yüksek»  sınıfın  tekelinde  edebiyat,  sanat,  v.b.  kurul­
8

---

larına  paralel  olarak  halk  sanatı,  halk  edebiyatı  v.b.;  ki­
tap  ve  okulların  öğretileri  olan  din  kurallarının  yanın­
da  —   kimi  onlarla  çelişki  halinde  —   inanışlar;  devletin 
yasalarına  karşılık,  geleneklere  bağlı  töreler;  endüstri  dü­
zeninin  seri  hâlinde  üretim  ve  tüketim  araçlarına  karşılık, 
bölgelere  özgü  âlet,  kap,  kacak,  giyim,  kuşam...  v.b.  — 
Bu  çeşit  toplumların  bir  özelliği  de  yazılı  tarihleri  olu­
şundan  gelir;  bu  nedenlerle  de,  onların  kültürlerinin  in­
celenmesinde  «synchronique»  yöntem  yetersiz  kalır;  ya­
zılı  belgelerden  yararlanma, 
araştırmaların 
«diachroni- 
que»  (geçmişteki  gelişmeleri  izleyen)  bir  yöntemle  ta ­
mamlanması  gerekli  olur.
Bir  bakıma  halkbilimcisi,  araçları  daha  zengin,  baş­
ka  bir  deyimle  daha  uzmanlaşmış,  buna  karşılık  genelle­
melere  ve  kuramlara  gitmekten  çekinen  bir  etnolog  tutu- 
mundadır.
c)  Kültür  ikilikleri  göstermeyen  toplumları 
incele­
yen  her  etnolog  da,  incelediği  toplumun  ya  da  toplum  ol­
gularının  ( =   konuların)  özel  niteliklerine  göre  başka  bir 
türlü  «uzmanlaşma»  zorunluğundadır;  belli  bir  toplumun 
dinlik  inanışları  üzerinde  araştırmalar  yapıyorsa  din  ta ­
rihçisinin  bilgi  gereçlerinden  yararlanması, 
incelediği 
toplum,  örneğin  Sibirya’daki  Yakutlar  ise,  onları-n  yurt­
larının  coğrafyası,  konuştukları  dil,  v.b.  üzerinde  gerekli 
bilgilerle  pusatlanmış  olması,  budun  -  bilim  ( =   etnoloji) 
araştırma  yöntemlerini  türk  -  bilim  (türkoloji)  araçlarıy- 
le  güçlendirmiş  olması  gerekir.
Çağımızda,  madde  bilimlerinde  olsun,  toplum  bilim­
lerinde  olsun,  derinlemesine  ve  genişlemesine  araştırma­
larım  bir  zorunluk  olması 
sonucunda,  uzmanlık
  kollarının 
sayısı  da  gittikçe  artıyor.  Eskiden  bilim  adamı,  çalışma 
odasına,  bir  laboratuvara,  bir  kitaplığa  kapanıp  tek  ba­
şına  bir  ömür  boyu  süren  çalışmalarının  ürünlerini  ya- 
yınlarıyle  dünyaya  bildirmekle  görevli  kişi  diye  düşünü-
9

---

1ürdü;  bugün  verimli  ve  yararlı  bilim  çalışmaları,  iş  or­
taklarından  her  birinin  geniş  bir  araştırma  konusunu  bir 
yanından  tutup  didiklediği  imeceli  bir  iş  olmaya  yöneli­
yor.  Madde  bilimlerinde  bu  dönüşüm  daha  hızla  gelişiyor; 
insanlık  ve  toplumluk  bilimler  de  aynı  yolu  tutmak  zo­
rundadırlar.  Çağımızın  uygarlık  gelişmelerine  ayak  uy­
durup  insanlığa  ve  içinde  yaşadığı  topluma  yararlı  ol­
mak  dileyen  her  bilim  adamı  ergeç  bu  yolu  tutacaktır.
Soru  3   :  N eden  folklor  yerine  halkbilimi  adt 
uyğun  görülmüştür?
Yukarıda  belirttiğimiz  gibi  çağımızda  artık  halkbili­
mini  etnolojiden  ayrı  bir  bilim  değil  de.  özel  yöntemleriyle 
onun  araştırma  araçlarını  zenginleştiren  bir  uzmanlık  da­
lı  olarak  anlama  eğilimi  üstün  çıkıyor.  Ama,  gene  de,  söz 
konumuz  olan  bilime  vaktiyle  folklore  adını  takmış  bu- 
Junan  ülke  (İngiltere)  ile  İngilizce  konuşan  ülkelerdeki 
(Birleşik  Amerika  Devletleri,  v.b.) 
bilim  adamları,  bu 
genel  anlayışa  katılmakla  beraber,  bu  deyimden  vazgeç­
mek  de  istemiyorlar.  Ortak  yazı  dilleri  almanca,  ya  da 
almanca  ile  akraba 
bir  dil  olan,  ülkelerde 
(Almanya, 
Avusturya,  İsviçre’nin  bir  bölümü,  Hollanda,  Belçika'nın 
felemenkçe  konuşulan  bölgesi  v.b.)  folklore'un  bir  çevi­
risi  olan  Volkskunde  kelimesini  benimsiyorlar.
Bu  ülkelerin  dışında  kalan  kimi  memleketlerde,  ör­
neğin  Fransa’da,  folklore  deyiminin  kullanılmasında  bir 
sakınca  belirmiştir  son  zamanlarda.  Bunun  nedenlerinin 
kaynağı,  folklore  kelimesinden,  giderek,  onunla  adlandı­
rılan  biHmden  çok,  o  bilimin  konusu  olan  çeşitli  olguların 
anlaşılır  olmasına  çıkar;  tıpkı^tarih  kelimesinden  hem  bir 
milletin  geçmişi,  hem  de  bu  ;geçmişin  çeşitli  olgularını 
inceleyen  bilim 
anlaşıldığı  gibi. 
Folklore 
kelimesinin.
10

---