Türk halk edebiyatı prof, pertev naili boratav

halkbiliminin  konularını  belirleyen  bu  anlamı,  git  gide, 
halk  geleneklerinden  esinlenen  yaratma  ve  gösterilerin 
de  aynı  deyimle  tanımlanmasına  yol  açıyor;  bilim  konusu 
olan  olgularla  onların  taklitlerini 
(yani, 
halkbiliminin 
konusu  olmayacak,  olmaması  gereken  yapmacık,  yalancı 
yaratmaları)  birbirine  karıştırma,  böylece  bilim  araştır­
malarını  yanlış  yola 
saptırma  tehlikesi  beliriyor. 
Bizim 
memleketimizde  halkbiliminin  daha  emekleme  döneminde 
olduğu  düşünülürse,  bu  tehlikeden  korunma  çarelerinin 
aranmasının  bizim  için  daha  önemli  bir  sorun  olduğu  an­
laşılır.
Şu  da  bir  gerçektir  ki,  halkbiliminin  nitelikleri  içinde 
en  önemlisi,  onun,  belli  bir  ülkede  yaşayan  «halk»a  özgü 
kültür  yaratmalarını,  gelenekleri,  ayrıntılarıyle  ve  derinli­
ğine  incelemeyi  üzerine  almış  olmasıdır.  Halkbilimi,  bu­
nunla  da  kalmayıp  bir  ülkenin  bölgelerini  ve  bunların  için­
de  de  küçük  toplum  birliklerini,  onların  dil,  ağız,  din,  mez­
hep  ayrımlarını,  onlardaki  üretim  ve  tüketim  özelliklerin­
den  gelme  farklı  töreleri,  törenleri,  çeşitli  kültür  ürünle­
rini  inceler.  Bu  olgudan  kalkılıp,  bilim  disiplini  olarak  «mil­
lî  halkbilimleri»,  «yerli  halkbilimleri»  olabileceği  gibi  bir 
sonuca  varılabilir.  Gerçekte  ise  «millî  bir  halkbilimi»  il­
kesi  değil,  «halkbiliminin  millî  ve  yerli  olguları»  söz  ko­
nusu  olmalıdır.
Bütün  bu  nedenlerle,  örneğin  Fransa'da,  eski  bireyci 
ve  «ulusçu  -  yerlici»  yöntemi  artık  tutmayan  halkbilim­
cileri,  folklore  kelimesinin  dönüştüğü  bilim - dışı  anlam­
lardaki  sakıncayı  da  hesaba  katarak,  bir  bilim  deyimi  ola­
rak  fransız  folkloru  yerine  —   fransızcada  İngilizce  folk­
lore  kelimesinin  tam  karşılığını  veremedikleri  için  —   tran­
sız  etnolojisi  deyimini  yeğliyorlar.
İşte  bu  nedenler  bizi  de  folklor  kelimesi  yerine  bir 
başka  deyim  aramaya  iteliyor.  Bizim  dilimizde  halkbilimi 
sözü  İngilizce  folklore’un,  almanca  Volkskunde’nin  tam
11

---

karşılığı  olarak,  yukarda  tanımlamayı  denediğimiz  bilimi 
adlandırmaya  elverişli  bir  deyim  olarak  yerleşebilir  ka­
nısındayız.
Soru  4   :  H alkbilim i  ne  değildir?  Onun  başka 
bilim lerle  ilişkileri  nasıldır?
Halkbiliminin  etnoloji  (budun  -  bilim)  içindeki  yeri­
ni  gösterdik.  Onun,  başka  bilimlerle  ortaklaşa  incelediği 
birtakım  konular  olacağı,  yukarda  1  inci  soruyu  cevap­
landırırken  sıralamış  olduğumuz  konular  ile  değindiği­
miz  bilimlere  bir  göz  atınca  yekten  anlaşılır.  Ama,  halk­
bilimi,  sade  yöntemleri  değil,  amaçları  da  başka  olduğu 
için,  onlardan  bağımsız  bir  bilim  disiplinidir.  Birkaç  ör­
nekle  onun  bu  niteliğini  de  belirtelim.
■Halkbilimi,  bir  bakıma  bir  toplumun  tarihini  inceler; 
ama  tarih  değildir.  O,  tarih  belgelerinden,  kendi  konu­
suna  giren  olayları,  kurulları,  v.b.  incelemek  için  yarar­
lanır.  Ama,  onu  ilgilendiren  açıklamalar  tarihin  ilgisini 
aşar.  Tarihin  amacı,  görevi  bir  olayı  gerçekte  nasıl  geç­
mişse  öylece  öğrenmek  ve  bildirmektir;  o,  olayı  gerçeğe 
uymayan  öğelerinden  arıttığı  ölçüde  görevini  başarmış­
tır.  Halkbilimi  için  bir  olayın  gerçekteki  biçimi  ne  olursa 
olsun,  gerçeğe  uyan  veya  uymayan  bütün  yönleri  önem­
lidir :  gerçeğin  gerçek  -  dışına  doğru  oluşması;  ya  da 
gerçek  dışından  kalkılarak  gerçeğe  ulaşma;  her  iki  yön­
de  olayların  dönüşümünü  izleyerek  onların  toplum  ya  da 
bireyler  için,  her  aşamada  değişen  anlamlarını  belirtmek; 
toplumun  ya  da  bireylerin  bu  dönüşümlerdeki  etki  pay­
larını  meydana  koymak...  İşte  aynı  bir  konuda  tarihçi  ile 
halkbilimcisini  ayırd  eden  yöntem  ve  görev  niteliklerin­
den  birkaçı.  Efsanelerin,  tarihçiyi  tedirgin  eden,  elinden 
geldiğince  yolu  üstünden  kovmayı  iş  edindiği  bu  ürün­
12

---

lerin  her  ayrı  anlatma  çeşidi  halkbilimcisi  için  ayrı  de­
ğer  taşır.
Edebiyat  tarihçisi  de  bir  yapıtın  en  «doğru  nüsha»sı- 
nı,  yani  yazarın  kendisince  beğenilen  en  son  biçimiyle 
imzasını  atıp  okuyucularına  sunduğu  metni  meydana  koy­
maya  çabalar;  ona  göre  incelemelere  ve  yazar  üzerinde 
yargılara  temel  olacak  bu  nüshadır.  Halkbiliminin  konu­
suna  giren  söz  sanatı  ürünü  ise  (bir  türkü,  bir  masal  v.b.) 
doğduğu  andan  başlayarak,  yayıldığı  çağlara,  çevrelere, 
yayıcısının  çeşitli  ruh  hâletleriyle,  dinleyici  -  yayıcı  iliş­
kilerine  v.b.  sayısız  şartlara  göre  değişik  biçimlerinin  her- 
biriyle  ayrı  değer  taşır;  halkbilimcisinin  işi  bu  yapıtların 
çağlar  boyunca  geçirdikleri  değişimleri  ve  bunlarla  top­
lum  arasındaki  ilişkileri  izlemek, 
anlamlandırmaktır;  o, 
bunların  gelişimleri  izinden  giderek  konuların  bütünüyle, 
ya  da  onların  örgülerini  meydana  getiren  motiflerin,  bir 
bölgeden  başkas+na,  ülkeden  ülkeye,  ulustan  ulusa  ge­
çişlerini,  böylece  de  dünyamızın  biribirinden  uzak  köşe­
lerindeki  insan  topluluklarının  alış  verişlerini  aydınlatma 
çabasında  bir  katkıda  bulunacaktır.
Bir  başka  örneği  dilbilimi 
(linguistique) 
üzerinde 
verelim.  Halkbiliminin  incelediği  olgular  dil  aracılığı  ile 
ifadelerini  bulurlar.  Örneğin  bir  masal,  masalcının,  de­
mek  ki  masalın  yurdu  olan  belli  bir  yerin  diliyle  anlatıl­
mıştır.  Bir  bölgenin  masallarını,  türkülerini,  v.b.  derle­
mekle,  oranın  dilinin  incelenmesi  için  gerekli  gereçler  de 
elde  edilmiş  olur.  Yalnız  sözlü  edebiyat  değil,  maddî  kül­
tür  araştırmaları  da 
dilbiliminin  yararlanacağı  bilgiler 
sa ğ la r:  örneğin  bir  çadır  inceleyicisi,  sadece  fotoğraf,  re­
sim,  plan  edinmekle  yetinmez,  çadırın  her  parçasının,  her 
aracının  adlarını  da  öğrenir.  Çanak,  çömlek,  kap-kacak 
ve  türlü  zenaatlerin  yaptığı  şeylerle  âletler  için  de  durum 
böyledir.  Halkbilimi  konularının  büyük  bölümünün  «ge­
lenekler»  olduğu  düşünülürse,  onun  ele  geçirip  uzmanla­
13

---