Türk halk edebiyatı prof, pertev naili boratav

rının  yararına  sunduğu  dil  gereçlerinin,  dilin  tarihinin  in­
celenmesindeki  önemi  anlaşılır.  Öte  yandan  da  halkbilim­
cisinin,  derlediklerini  gereğince  anlayabilmesi  için,  dilbi­
liminin  öğretilerinden  yararlanmasını  bilmesi,  yani  incele­
diği  toplumun  dilinin  inceliklerini  kavrayacak  kadar  hazır­
lıklı  olması  gereklidir.  İki  bilim  dalı  arasında  böyle  sıkı  bir 
ilişki  olmakla  beraber,  dilbiliminin  görevi  dilin  gelişimini, 
halkbilimininki  ise  o  dille  anlatılmış  olguların  gelişimini  in­
celemektir;  yöntemleri  gibi  konuları  ve  amaçları  da  baş­
kadır.
Üçüncü  bir  örneği  sosyoloji  ( =   toplumbilim)  ile  ve­
rirsek,  halkbiliminin  bu  bilimle  ilişkilerinin  çok  daha  sıkı 
olduğu  görülür;  o  kadar  ki  sınırlarını  kesin  olarak  çizmek 
çok  kez  güç  olur.  Bu  sorunu  aydınlatmak  için  kısa  yol, 
sanırım  ki  ethnologie  ve  sociolog-e  ( =   budun  -  bilim  ve 
toplum  -  bilim)  deyimlerini  meydana  getiren  kelimelerin 
anlamlarına  başvurmak  olacaktır:  ethnologie,  kavim  ( =  
budun)  lerin,  sociologie  de  toplumların 
bilimi  olduğuna 
göre,  insan  toplumlarmı  soyut  olarak  toplum  (aile,  klan, 
boy,  soy  tipleri,  evlilik  v.b.  kurullar...)  kavramının  içinde 
incelemekle,  adı  belli  bir  toplum  (Türk,  Fransız,  Avşarlı, 
Türkmen,  Saçıkaralı,  Yörük,  Tahtacı,  Bolu  bölgesi  halkı 
v.b.)  anlamında  konu  edinmek,  iki  bilimin  yöntem  ve  ko­
nuları  arasındaki  farkları  belirtir;  toplumbilim,  insan  top­
luluklarının  türlü  kurullarını,  törelerini,  kültür  yaratmala­
rını,  yalnız  toplum  olgusu  açısından  araştıran,  etnoloji  - 
halkbilimi  ise  bir  bölge,  bir  dil,  bir  din  birliği  içinde  belir­
lenmiş  bir  topluluğun  gelenek  ve  göreneklerini,  kurullarını 
inceleyen  birer  bilim  dalıdır.  Toplumbilimci,  halkbiliminin 
verilerinden,  dünyanın  belli  bir  yerinden,  belli  bir  toplum­
dan  elde  edilmiş  gereçler  olarak  — onları  başka  gereçle­
re  de  katarak  ve  onlarla  karşılaştırarak—  genel  anlamda 
toplumların  gelişim  sorunlarını,  kurulların  ve  kültür  olgu­
larının  dönüşüm  çeşitlerini  açıklamak  için  yararlanır.  Hafk-
14

---

bilimcisi  de,  incelediği  bir  toplumu,  onun  çeşitli  dirim  gö­
rüntülerini.  genel  olarak  insan  toplumlarının  gelişim  aşa­
maları  içinde  yerine  yerleştirmek  ve  böylece  araştırmala­
rını  yanılmadan 
yöneltebilmek  için  gerekli 
ön -bilgileri 
toplumbilimin  verileriyle  kazanmış  olur.  Görülüyor  ki.  öte­
ki  bilimlerde  olduğu  gibi,  toplumbilimin  de  halkbilimini 
aşan  (genel  kurallara,  yasalamalara 
gitmek, 
toplum- 
luk  olgulardan  bir  seçme  yapmadan,  toplumu  bir  bütün 
olarak  almak  v.b.  gibi)  yöntemleri  ve  konuları  bulunduğu 
gibi,  halkbiliminin  de,  toplumbilimin  derinliğine  erişme­
yeceği,  ayrıntılarıyle  gözden  geçiremeyeceği 
birtakım 
özel  konuları  ve  yönleri  incelemeye  yararlı  araçları  var­
dır.
Yukarıda  (soru  1)  sıralayıp  geçtiğimiz  öteki  bilimlerle 
halkbiliminin  ilişkileri  de  ayrı  ayrı  belirtilebilir;  ama  bu, 
o  bilimlerin  birer  birer  tanımlarına  girişmek  olacaktır  ve 
bizim  şu  küçük  kitabımızın  çerçevesini  aşacaktır;  yukar- 
daki  birkaç  örnekle  yetinelim.
Soru  5  :  H alkbilim inde  uzm anlaşm a  v e   başka 
bilim lerle  işbirliği nasıl  olmalıdır?
Çağımızın  bilim  çalışmalarında  çok  rastlanan  bir  ol­
gudur :  bir  bilim  dalında  uzmanlaşmaya  onun  dışından 
bilim  adamları  gelebilir;  birçok  bilimlerin  kavşak  yerinde 
olan  halkbiliminde  de  bu  çok  görülür;  dilbiliminde,  ede­
biyat  ve  sanat  tarihlerinde,  müzik  biliminde  yetiştikten 
sonra,  ilk  disiplinlerinde 
en  çok  ilgilendikleri  konuları, 
alanları  seçip  halkbiliminin  disiplini  içinde  o  konularda 
uzmanlaşmış  pek  çok  bilim  adamları  vardır.  Hele  yakın 
zamanlara  kadar  halkbiliminin  üniversitelere  girmemiş, 
bugün  bile  pek  az  sayıda  üniversitede  bağımsız  bir  öğre­
tim  kolu  olduğu  düşünülürse  bu  durum  daha  iyi  anlaşılır.
15

---

Bir  başka  gerçek  de  şudur:  çağımızda  — aşağı  yukarı 
her  bilimde  olduğu  gibi—   halk  biliminde  de  alanın  tümü­
nü  kavrayan,  kendini  onun  bütün  konularında  yetkili  uz­
man  sayan  kişi  düşünmek  yersiz  olur.  Halkbilimi  de  öğ­
reti  süresinin  alt  basamaklarımda  genel  bilgiler  veren,  ba­
samaklardan  yukarı  doğru  çıkıldıkça  uzmanlaşmayı  gerek­
tiren  bir  disiplindir.  Konuları  da  uzmanlaşmaya  doğru  gi­
dildikçe,  şu  ya  da  bu  alanda  daha  yetkili  bilim  adamları 
arasında  paylaşılır.  Hele  halk  müziği  gibi  kimi  konular, 
daha  alt  basamaklarda  bile  ayrı  bir  yetişme  gerektirir.  Bu­
nun  içindir  ki  halkbilimi  öğreniminin  üniversite  seviyesin­
de  bile  (onun  genel  yöntemlerine  ve  konularına  toplu  bir 
bakış  sağtayacak  bir  öğretiyi  üzerine  alan  bir  «merkez» 
den  başka)  çeşitli  fakülteler  ve  enstitüler  arasında  payla­
şılması,  bilimin  yararına  bir  örgütlenme  olarak  düşünü­
lebilir.
Soru  6   :  T ürk  halkbilim inin  geçm işi  nedir?
XIX’uncu  yüzyılın 
sonlarından  bu 
yana  ancak,  bir 
araştırma  ve  inceleme  alanı  olarak,  türk  halkbiliminden 
söz  edilebilir.  Daha  önceleri,  kimi  bilginler  ya  da  yazarlar, 
farkına  varmadan  türk  halkbilimine  katkıda  bulunmuşlar­
dır.  Bunların  en  eskisi  Kaşgarlı  Mahmut'un  büyük  yapıtı, 
Divân-ı  lugât-it-Türk  (Xl'inci  yüzyıl),  atalar  sözü,  halk  şiiri 
inanışlar,  töreler  ve  törenler,  v.b.  konularda  Ana<^ş>lu-ön- 
cesi  türk  halk  kültürünün  incelenmesinde  başvurulacak 
önemli  bir  kaynaktır.  Osmanlı  çağında  XVII'nci  yüzyılın 
ünlü  Evliya  Çelebisi  anılmaya  değer;  onun  Seyahatnâ/nesi, 
halk  yaşamının  türlü  görüntüleri  üzerine  bilgilerle,  halk  ef­
saneleri,  evliya  menkabeherl  v.b.  gibi  halkbiliminin  önemli 
konuları  için  zengin  belgelerle  doludur.
Tanzimat'tan  sonra,  dili  sadeleştirmek,  edebiyata  hal-
16

---