Türk halk edebiyatı prof, pertev naili boratav

kin  arap  harfleriyle,  1928’den  sonra  da  lâtin  harfleriyle) 
yayınlanması  dönemidir.
Sayısını  15  kadar  kestirdiğimiz  eski  hikâyelerden  bü­
yük  bir  bölüğünün  İstanbul’da  kitapçılık  ve  yayın  işlerinde 
uzmanlaşmış,  İran - AzerbaycanlI  aslından  kimselerin  ya­
yınladığı  taşbasmalar  olduğunu  biliyoruz;  bu  kitapçılar­
dan  bazıları  (İ-kbal  ve  Maarif  yayınevleri  gibi)  işlerini  daho 
sonraki  dönemlerde  geliştirip  genişletmişlerdir.  Halk  hi­
kâyelerine  «acem  hikâyeleri»  denmesinin  nedeni  de  bu- 
dur.  İran  ve  Kafkas Azerbaycanlarında  halk  hikâyeciliği ge­
leneğinin  çok  güçlü  oluşu  ile  onların  ilk  baskılarının,  o 
ülkelerden  gelip  İstanbul’a  yerleşmiş  kimselerce  yapıl­
mış  olması  her  halde  birbirinden  bağımsız  olgular  değil­
dir;  hikâyelerden  hiç  olmazsa  bazılarını  bu  Azerbaycan 
asıllı  kitapçıların  Türkiye’de  ilk  kez  yazıya  geçirtip  yay­
mış  oldukları  düşünülebilir.
Taşbasmalardan  matbaa  harfleriyle  yapılmış  baskıla­
ra  geçilirken,  hikâyelerin  dilini,  üslûbunu  «düzeltme»  yo­
lunda  aydın  zümreden  gelme  etkiler  de  tesbit  ediliyor. 
Bu  kitapların  yeni  yayınlarında  çok  emeği  geçen  Süley­
man  Tevfik'in  verdiği  bilgilere  göre  Kerem  ile  As!ı  hikâ­
yesini  ilk  düzelten,  ünlü  gazeteci-yazar  Ahmed  Râsirr,  ol­
muştur.
Çok  daha  yakın  tarihlerde  (harf  devriminden  bu  ya­
na)  halk  hikâyelerini  «modernleştirme»  biçiminde  düzelt­
melerde  uzmanlaşmış  yayınevleri  ve  onların  özel  yazar­
ları  da  türedi:  Bozkurt,  Emniyet,  Yusuf  Ziya  Balçık  ya­
yınevleri  v.b.  ile  Selâmi  Münir  Yurdatap,  Muharrem  Zeki 
Korgunal,  M.U.  (Murat  Uraz)  gibi  yazarlar  bu  arada  sayı­
labilir.
66

---

Soru  2 7 :   Günümüz  âşıklarının  şiirlerini  yaym a­
larında  halk  hikâyesi ğeleneğinin  etki­
si var mıdır?
Sözlü  sonat  gösterilerinde  âşıklar,  kendi  şiirlerini  ça­
lıp  çağırırken  de,  her  şiirin  hangi  vesile  ile  düzülmüş 
ya  da  ilk  kez  hangi  önemli  olay  üzerine  söylenmiş  oldu­
ğunu  düz  sözle  anlatan  bir  giriş  yaparlar.  Çok  kez  âşık, 
bu  girişte  kendinden  üçüncü  şahıs  olarak  söz  eder  ve 
şiiri  söylemeye  sıra  gelince  «aldı  bakalım  Âşık...»  diye 
kendi  adını  verir.  Bu  söyleyiş  geleneği,  günümüz  âşıkla­
rının  şiirlerini  yayınlamalarında  da  sürdürülmektedir;  ki­
tapta  âşık  şiirlerini  birbiri  ardına  dizmekle  yetinmiyor; 
kendi  yaşamından  alınmış  bir  macerayı,  bir  olayı,  ya  da 
şiirin  yaratılmasına  vesile  olmuş  herhangi  bir  karşılaşma­
yı  kısaca  anlatıp  şiirini  bu  küçük  hikâye  çerçevesinin  içi­
ne  yerleştiriyor.  (Bk.  İhsânî, 
Güllüşahın  ardında  Ağalı 
Dünya  I  ve  II,  İstanbul  1965;  Kul  Ahmet  ile Şah  Zeynep,  An­
kara,  tarihsiz;  Bülbüller:  Âşık  Döne  Sultan  ile  Cevlâni, 
Ankara  1958;  Ardanuçlu  Ef kârî’nin  Artvin'de  yayınlanmış, 
ve  başka  âşıklarla 
karş'laşmalarında 
söylediği  şiirler, 
Artvin,  tarihsiz;  Ali  İzzet  Özkan,  Ali  İzzet  Ağlıyor,  İstan­
bul  1965).
Ali  İzzet  Özkan’i!-:  adı  geçen  kitabından  bir  örnek: 
«Yine  Ali  İzzet,  Adana'da  sazı  elinde  gezerken,  çok 
dertli,  dermansız  olduğundan, 
kendi  evine  gönderdiği 
mektupta  şunu  yazdı:
Aldı  Ali  İzzet
Ağlasana  ne  duruyon  gözlerim 
Vatan  garip,  eller  garip,  ben  garip,  v.d.  (s.  24) 
«Ormanda  bir  Tahtacı  gelini  yaş  ağaçlan  kesip  hizar 
ile  biçerken,  Ali  İzzet'in  geline  yazdığı  şiiri:
Aldı  Ali  İzzet
Tahtacı  güzeli,  orman  gelini!
Çek  hizarını,  dağlar  şenindir,  v.d.  (s.  40)
67

---

Soru  2 8 :   Halk  hikâyeleri  nasıl  oluşur?  Belli ya­
ratıcıları  var  mıdır?
Araştırma  ve  incelemeler,  halk  hikâyelerinin  oluşum­
larında  aşağıdaki  yolları  izlediklerini  meydana  çıkarmış­
t ı r
a) 
Hikâyelerin  yaratıcıları  bellidir;  bunlar  kimlikle­
rini  kesinlikle  bildiğimiz  ünlü  âşıklardır;  yakın  çağlarda 
yaşadıkları  için  hem  hayatlarının,  hem  de  söz  konusu 
olan  yaratma  işlemlerinin  ayrıntılarına  değgin  yeter  bilgi 
edinmek  mümkün  olmuştur,  İçlerinde  Azerbaycan  aslın­
dan  gelmekle  beraber  Doğu-Anadolu’da  (özellikle  Kars 
bölgesinde)  tanınanlar  bulunduğu  gibi,  ünleri  yalnız  Ana­
dolu’ya  sınırlanmış  olanlar  da  vardır:  Dikmetaşlı  Dede 
Kasım,  Poshoflu  Fakîrî,  Gökçeli  Alesker,  Kağızmanlı  Se- 
zâî,  Erivanlı  Necef,  Çıldırlı  Şenlik, 
Sarıkamışlı  Bektaş 
Zemînî,  Ardanuçlu  Efkârî,  Arpaçaylı  Mehmed  Kasım  Hic- 
rânî,  Tutaklı  Çağlayan,  Tutaklı  Divânî,  Poshoflu  Müdâmî, 
Şarkışlalı  Ali  İzzet.
Doğu-Anadolu'da  bu  âşıklar 
bir  bölük  hikâyelerin 
«m usannifleri  diye  adlanıyorlar;  yani,  o  hikâyelerin  bü- 
tüniyle  onların  yaratması  olduğu  kabul  ediliyor.  Bu  hi­
kâyelerden  bazılarının  metinleri  yayınlanmıştır  ama  pek 
çoğu  yayınlanmamışta,  hatta  derlenmemiştir;  Sarıkamış- 
lı  Âşık  Bektaş’ın  Şair  Zemînî  adlı  hikâyesi  ile  Şarkışlalı 
Ali  İzzet’in  bir  hikâyesi,  âşıkların  kendi  hayat  macerala­
rını  hikâye  biçimine  sokmalarına  örneklerdir:  birincisi, 
Kars  ve  Sarıkamış  Rus  işgalinde  bulunduğu  dönemde  hi- 
kâyecinin  Rusya  içlerine  sürgün  edilmesini  anlatır.  İkin­
cisi,  âşıkın  kendi  hayatının  bir  dönemine  değgindir;  oku­
ma  yazması  olan  Ali  İzzet,  metni  kendisi  yazmıştır;  yani 
bu  son  örnekte  herhangi  bir  yazar  («autobiographe»)  iş­
lemi  ile  karşı-karşıyayız;  şu  farkla  ki,  kendi  hikâyesini 
yazmış  olmakla  beraber,  Ali  İzzet,  sözlü  hikâye  geleneği­
68

---