Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qovutun hazırlanması
Qovutun hazırlanması T ədqiqatçı Ə.Axundov “Azərbaycan folklor antologiyası”nda yazır ki, “bu bayram hər il kiçik çillənin 10- da keçirilir. Xıdır Nəbi bayramını həm müsəlmanlar, həm də erm ənilər qeyd edirlər” [2, s.251]… Bununla bağlı araşdırma apardıqda məlum oldu ki, “naxçıvanlıların bir çox inamları bu bayramla bağlıdır (söhbət vaxtilə II Yekaterinanın 14 noyabr 1779-cu ild əki göstərişi ilə Kırımdan köçürdüyü “erm ənilər”dən gedir. Onlar Don çayı üzərində Naxçıvan şəhəri salırlar. Hazırda bu şəhər Rostova aiddir – G.Y.). Hesab edirl ər ki, kim bu gündə quzu əti yesə, güclü və sağlam olacaq. H əmin gün müalicəvi bitkilər və güllər toplayaraq onların d əmləməsini içənlərin bütün xəstəliklərdən azad olacaqlarına da inanırdılar. Bu dəmləmə ilə üzünü yuyan isə mütləq cavanlaşacaq. 170 Naxçıvanlılar Xıdırəlləzi müqəddəs Georq kilsəsinin h əyətində aprelin 23-dən 30-a qədər bayram edirdilər. Naxçıvan bayramı İosif Arqutinskinin xoşuna gəlmirdi, lakin onun bu bayramı ləğv etmək cəhdləri uğursuzluğa düçar olurdu...” [215]. Bu da o dem əkdir ki, Kırımdan erməni adı ilə köçürül ənlər əslində, Eduard Vartanovun da yazdığı kimi, “hay” deyildirl ər. Yəni burada söhbət qıpçaq-ermənilərdən gedir. Etnik cəhətdən hay olmayan bu qıpçaqlar, əslində dini baxımdan erməni idilər... Hayastan adlandırılan tarixi Azərbaycan torpaqlarında yaşayan yezidi kürdlər də fevral ayında Xıdır Aylas bayramı keçirirlər. Yezidi kürdü olan Amo Şaroyana görə, haylarda Xıdır Nəbi rolunu Müqəddəs Sarkis oynayır. Bu da o deməkdir ki, Rostov ermənilərinin keçirdiyi Xıdırəlləz bayramı həm də onların hay olmadıqlarından xəbər verir... Yezidi kürdlərə görə, fevralın 13-də mələklər müqəddəsin gəlişinə hazırlaşırlar. 14, 15, 16 fevral oruc tutulur. 17- si isə bayramdır. Səhər tezdən məzarlıqlara və bir- birinin evinə gedilir. Xıdır Aylas günü küsənlər barışır, hər yerdə sevgi, əmin-amanlıq hökm sürür [216]. Xıdır Nəbi bayramı kürdlər arasında dekabrın ikinci yarısında – 13-20-si arası keçirilir. İnama görə, bu gün arzular v ə xəyallar mələyi olan Xıdır Nəbi öz ağ atında el-el, oba-oba g əzir. Həmin gün çimmək və paltar yumaq onun yoluna dəniz çıxartmaq, baş daramaq – meşə çıxartmaq, sabundan istifadə buzlu yollar, iyn ə ilə nə isə tikmək tikanllı çöllərə salmaq və onun yolunu keçilm əz etməklə çətinləşdirmək deməkdir. Cümə axşamından cüməyə keçən gecə Xıdırıdn gələcəyinə inananlar qapılarını bağlamazdılar. Bu günə qədər onlar evlərində apardıqları təmizlik işlərindən sonra divarlarda ev əhlinin 171 şəklini çəkərdilər. Hər ailə Xıdırı evinə dəvət etmək üçün iri qabda unu “xodanemale” dedikl əri ən hörmətli yerə qoyardı ki, Xıdırın atının ayağının izi qalsın və ya atının quyruğundan bir tük qoparıb qabın üstünə qoysun. Beləcə Xıdırın gəlib- g əlmədiyini öyrənirdilər. Gənc qızlar bulağa suya gedər və çalışardılar ki, hamıdan tez çatsınlar. Birinci çatan qıza daha çox xoşbəxtlik nəsib olacağına inanırdılar. Gətirilən su müq əddəs sayıldığından ailə üzvləri onunla həm əl-üzlərini yuyur, h əm də içirdilər. Çərşənbə axşamı “Xatirə günü” adlanır. “Azari” (“Kədər”) adlanan həmin gün, bizdə Ölü ç ərşənbəsində olduğu kimi, “yasdan çıxartmaq məqsədi ilə” öt ən ildə evində yası düşmüş ailələri ziyarət edir, şeyxlər və pirl ər dua oxuyur, ailə üzvlərinin dərdinə şərik olaraq onları yasdan çıxardırlar. Ev yiyəsi isə gələnlərə ehsan süfrəsi açır. Bundan sonra h əmin evin sakinləri artıq toyda, bayramda iştirak edə bilər. L.M əmmədə görə, Xıdır Nəbi bayramında cümə axşamı g ənc qızlar və oğlanlar ayrı-ayrılıqda duzlu kömbə bişirib gecə yatmazdan qabaq yey ərdilər ki, gələcək nişanlılarını görə bilsinl ər. Əgər yuxuda kimsə suyu özü tapırsa, deməli, gələcək h əyat yoldaşını da özü axtarıb tapmalıdır... Yuxuda su tapmamaq is ə gəncin gələcək həyatında birinin olub- olmayacağını sual altında qoyurdu. Həmin gecə hamı əylənir, g ənclər və yeniyetmələr mahnı oxuya-oxuya evləri gəzir, pay toplayır, yellənçəkdə yellənirlər [217]. D.Sufyanova Kırım tatarlarının milli bayramı olan Xıdırlezin kuralay (may) ayının ilk həftəsinin cüməsində keçirildiyini və tarla işləri, sürülərin yaylaqlara sürülməsi ilə bağlı olduğunu, Kırımdakı xristian ermənilərin və yunanların 1774-cü il sürgünündən əvvəl hamının bir yerdə keçirdiyini 172 yazır. Müəllif söz arası “yunanların dindən başqa tatarlardan heç nə ilə fərqlənmədiyini” və bu günü müqəddəs Georgi günü kimi keçirdiklərini də vurğulayır [218]. Eyni sözləri Kırımdan Rostova köçürül ən ermənilər haqqında da demək olar...Kırım tatarları meydanda tonqal qalayar, üstündən tullanar, evlərdə su dolu qabın içinə otlar, güllər qoyardılar.Məzarlıqlar da unudulmaz, qəbir üstünə gedilərdi. Ağsaqqallar təpədən “kalakay” adlandırılan çörək diyirləyərdilər. Əgər çörək üzü üstə düşsə, ilin məhsuldar, arxası üstə düşsə, qıtlıq olacağı düşünülərdü... Sonra hamı şörəyi bölüb yeyər, əylənər, şənlik edər, yellənçəkdə yellənər, davul-zurnanın müşayiətilə yallıya bənzər “xoran” oynayardılar. Türkiy əli tədqiqatçı, jurnalist Seyfəddin Altaylı İqdırda uşaq vaxtı keçirdikləri Xıdır Nəbi bayramını belə xatırlayır: “Fevral ayında kəndimizdə Kiçik Çillə ömrünü başa vurar- vurmaz Bozay, onda da Xıdır-Nəbi əyləncələri başlayırdı. Xıdır-Nəbi, yəni Bozay hələ gələn kimi yumurta çaqqışdırma, aşıq-aşıq və günlərlə davam edən kosa-gəlin tamaşaları icra edilirdi. Biz uşaqlar hamımız kosa-gəlin söhbəti gedəndə qorxudan az qala sarımızı udurduq. Bu boyda qorxsaq da böyükl ərimizin yanına qısılıb kosa və gəlinin oyunlarına tamaşa etməkdən də nəhayətsiz həzz alardıq. Kəndimizdə icra edil ən “kosa-gəlin” tamaşası, Azərbaycandakı “kosa və keçəl” tamaşasından çox fərqli idi, təəssüflər olsun ki, bu dədə-baba tamaşamız indilərdə unudulub deyəsən. Bu fərqliliyi biraz çöz ələmək istəyirəm. Qonur qoyunların yunundan təpilən keçələrin köhn əsindən bir adamın başına papaq olacaq böyüklükdə k əsilir, silindirik hala gətirilir və üst tərəfi tikilirdi. Yaradılan bu iptidai papağın sağına və soluna bilək yoğunluğunda 173 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|