Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIDIR NƏBİ BAYRAMI
çıxardacaqlarını, dan atacaqlarını, yəni dan yeri qızaranacan yatmayacaqlarını söyləyirlər. Əslində çillə çıxartmaq ayini vacib m əqamlardandır. Çünki Kiçik Çillə başa çatan kimi insanlar bu 20 gün ərzində çəkdikləri çilədən (çillədən), yəni əziyyətdən, məhrumiyyətlərdən yaxa qurtarmaq istədiklərindən çill ə çıxartmalı idilər. Bu ayində əsas məqsəd xalqın şər qüvv ələrdən arınması, paklanması idi. Çillə çıxartmaq, dan atmaq üçün növb ələşənlər də vardı. Əgər əvvəllər çillə çıxartmaq yalnız Kiçik Çillədən yaxa qurtarmaq, şər qüvv ələrdən arınmaq anlamına gəlirdisə, sonralar bu ayin bir q ədər yönünü dəyişdi. Artıq insanlar “filan işim düzəlsin, filank əsim səfərdən qayıtsın, filankəs sağalsın, çillə çıxardacam” deyə niyyət tuturlar. Əlbəttə ki, bu işdə əksər ayinl ərdə, adət-ənənələrdə, mərasimlərdə olduğu kimi qadınlar daha f əal olurlar. Çillə çıxarılacaq evdən kişilər uzaqlaşır, qadınlar toplaşır, hərə evindən bir şey gətirir, kişilərin kəsib, soyub qoyduqları qoyundan müxtəlif yeməklər bişirir, rəqs edir, l ətifə söyləyir, mahnı oxuyur, Kiçik Çillənin tez getm əsini, yazın gəlməsini arzulayırlar: Çill ə çıxar, yaz gələr, Örd ək gedər, qaz gələr. Bel ə tərxam igidlər Dünyaya az-az g ələr. A çill ə, çillə, çillə, Qar g əlir pillə-pillə. Ay qağa, mənə alginən Bazardan qaqqa, bill ə. 159 Bu g ələn yaz oleydi, Damağı çağ oleydi. Çıxıb gedeydi çillə Qar-girv ə az oleydi…[29] B əzən oturduğu yerdə yuxulayanlar da olurdu. Onda dig ərləri xəlvətcə yatanların ətəklərini, şallarının uclarını bir- birin ə, ya da üstündə oturduqları döşəkcələrə, dirsəkləndikləri, yanlarını dayadıqları mütəkkələrə tikir, üstlərinə kəfkir, çömçə, s əs-küy yarada biləcək bir şeylər bərkidir, sonra da həmin qadını rəqsə dəvət edirlər: Fatma xanım, dur, oyna, Yatma, xanım, dur, oyna! Yatdığını boynuna almayan qadın tez oynamaq üçün ayağa qalxanda ilişir, aləm bir-birinə dəyir, gülüş, zarafat səsi otağı bürüyür. İnama görə, Kiçik Çilləni sevinc, şadyanalıq, gülüş səslərilə yola salmaq lazım idi. Çünki bu çillənin m əqsədi camaatı ağlatmaq, onlara bədbəxtlik gətirməkdir. Lakin t əngə gəlmiş xalq sınmaq, məhv olmaq yerinə Kiçik Çill əyə gülüşlə cavab verir. O da dözə bilməyib tez eli, obanı t ərk edir [5, s.167]. Əslində Kiçik Çillənin çıxması ilə Boz Ay girir. Boz ayın ilk ç əşənbəsi Yalançı Çərşənbə, ikinci çərşənbəsi Xəbəçi Ç ərşənbə (cıdırçı, küllü, muştuluqçu, müjdəçi də deyirlər), üçüncü ç ərşənbəsi Qara Çərşənbə (Ölü çərşənbəsi də deyirlər), dördüncü, ilin, ayın axırıncı çərşənbəsi isə Axır Çərşənbə adlanır. Axır çərşənbə əksər bölgələrimizdə daha böyük coşqu il ə keçirilir, nəinki Bayramın özü… 160 XIDIR NƏBİ BAYRAMI El ə bu başdan qeyd edək ki, Novruzun böyük coşqu ilə keçirildiyi yerl ərdə Xıdır Nəbi ya keçirilməyib, ya da çox zəif qeyd olunub. O yerd ə ki, Xıdır Nəbi bayramı böyük ruh yüks əkliyi, könül xoşluğu ilə keçirilib, orada Novruza önəm verilm əyib. T ədqiqatçı Ə. Cəfərzadəyə görə, Xıdır Nəbi bayramı “Az ərbaycanımızda… kiçik çillənin qurtardığı son üç gündə, y əni 25-28 fevral günlərində keçirilər və bir növ Novruza hazırlıq xarakteri daşıyarmış” [5, s.162]. B.Abdulla ilə T.Babayev is ə Xıdır Nəbi bayramını Kiçik Çillənin birinci ongünlüyün ə aid edir, bununla bağlı bir “atalar sözü” də misal g ətirirlər: “Xıdır girdi, qış girdi, Xıdır çıxdı, qış çıxdı” [30, s.12]. Lakin m əsələyə məntiqlə yaxınlaşanda görürük ki, qış dekabrın 21-dən 22-ə keçən gecə girir. Kiçik Çillə isə 40 günlük Böyük Çill əni arxada qoyub fevralın 1-dən qırmanqcını əlinə alır. Əgər tədqiqatçıların dediyi kimi, Xıdır Nəbi bayramı fevralın ilk ongünlüyündə keçirilirsə, Xıdırın girməsilə də qış girirs ə, onda yaranan çaşqınlığı kim izah edəcək?! İkincisi, əgər Xıdırın çıxmasıyla qış çıxırsa, bu Xıdır Nəbi bayramı neçə gün davam edir? Xalqın inamına görə üç gün davam edir. Bəs onda qışın ömrü niyə belə az olur?! Maraqlıdır ki, məqalə müəllifləri mart ayı üçün də yazırlar: “ Mart girdi, qış girdi. Mart çıxdı, qış çıxdı” [30, s.14] . 161 Oxucuda t əbii sual doğur: “bu qış neçə dəfə girib çıxır?..” D ədə-babadan eşitmişik ki, “mart çıxdı, dərd çıxdı”, hərçənd ki, “mart” sözünün kökü d ə o qədər qədimlərə getmir…. Ümumiyy ətlə, folklorşünasların, ədəbiyyatçıların məşğul olduqları sahə ilə bağlı özlərinin də bayatı, atalar sözü, şeir qoşa bilmələri məlumdur. Bu qoşulanlara bir az da məntiq əlavə olunsaydı… Əlbəttə ki, onlar xalqın adından verilm əməlidirlər… Ən maraqlısı da budur ki, “Xalq bayramı” məqaləsinin mü əllifləri Xıdır Nəbi ilə Xıdırı bir-birindən ayıraraq yazırlar: “ …Xıdır Nəbi bilavasitə Kiçik Çillənin ilk ongünlüyündə keçiril ən xüsusi mərasimlə bağlı olduğu halda, Xıdır, dediyimiz kimi, yaşıllıqda, bahara bağlıdır…” (?! – G.Y.) [30, s.13] Yen ə də oxucular çaş-baş qalır. Belə çıxır ki, xalq iki Xıdır mərasimi keçirirmiş. Gəlin görək həmin müəlliflər tərtib etdikl əri “Novruz bayramı ensiklopediyası”nda Xıdır Nəbi ilə bağlı nə yazırlar?: “Xıdır Nəbi - … yazın gəlməsi ilə bağlı mövsüm m ərasimi. Kiçik çillənin birinci ongünlüyü “Xıdır N əbi” adlandığı kimi, həmin vaxt keçirilən mərasimin adı da Xıdır Nəbi mərasimidir” (?- G.Y.). Müəlliflər “Kiçik çillənin birinci ongünlüyünd əki” Xıdır Nəbi deyil, “yazın gəlməsi ilə bağlı” Xıdır Nəbi mərasimi haqqında yazırlar: ““Xıdır Nəbi” m ərasiminə, adətən, çillənin ilk günündən hazırlıq başlanır” [30, s.13, 101]. “ Xıdır Nəbi axşamı” ilə bağlı məqaləyə baxaq: “ Xıdır Nəbi axşamı – Kiçik çillənin onuncu günü keçirilən m ərasimin adı. Dədə-babalardan qaydadı ki, hər il qış yarı olanda Böyük çill əynən Kiçik çillə arasında “Xıdır Nəbi” bayramı keçirilir” [30, s.102]. Böyük çillə ilə Kiçik çillə arasında nə qədər vaxt vardı ki? O bitir, bu başlayır. “Xıdır N əbi” (tərtibçilərə görə, bu “Xıdır Nəbi” yazın ilk günündə 162 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|