Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
hörm ətlə yanaşmışlar. Heyvandarlıqla məşğul olan türk boylarının yaşadıqları ərazilər boyu səpələnmiş qoç fiqurları buna örn əkdir. Misalların sayını artırmaq da olar, ancaq bizcə, n əticə o qədər aydındır ki, onun əlavə sübuta ehtiyacı yoxdur. Hunlar əsas təsərrüfat sahələri olan meşəsalma ilə məşğul ikən maralı, buğdanı, balığı… deyil, məhz ağacı, həm də tikintidə əvəzsiz rolu olan, bölgəyə xas şam, küknar ağacını müqəddəs hesab ed əcək, onun “yiyəsi”nə pay verməklə könlünü xoş etm əyə çalışacaq, zirvəsinin göyə, Tanrıya çatdığını düşünərək Göyün üst qatı ilə bağlı ayinlərdə küknarlardan, adi şamlardan istifad ə edəcək, bu adəti, bu hörməti özü ilə getdiyi yerlərə aparacaq, Avropaya apardığı kimi… Ağaca sitayiş adətinin Avropa xalqlarına məhz türklərdən keçdiyini söyləyən t ədqiqatçılardan fərqli olaraq (məsələn, şumeroloq Muazzez İlmiye Çige görə, küknar ağacı bəzəmək adəti hunların Avropaya g əlişi ilə qərb xalqları, o cümlədən də germanlar arasında yayıldı... [86]) biz, əslində bu inamın kökündə şamanizmin durduğunu, şamanizmin də yalnız türk xalqlarına aid olmadığını qeyd edirik. Belə olduğu halda bənzər inamlar animizmin üstünlük t əşkil etdiyi şamanizmin yayıldığı bir çox xalqlarda mövcud ola bil ər. Onların sırasında german xalqları da var. German xalqlarında da bitki kultu geniş yayılmışdır. Onlar taxılın, meyvənin, mal-qaranın artımına kömək edən yaşıllığın işkişafına şərait yaradan ruhlara çox inanır, onların ağaclarda, xüsusilə də həmişəyaşıl ağaclarda yaşadıqlarına inanır, könüllərini xoş etmək, müsbət münasibətlərini qazanmaq m əqsədilə onlara “qurbanlar” verir, budaqlarından yem əli şeylər asırdılar. Sonralar artıq insanlar “qurbanlarını” meşədəki, bağdakı deyil, kəsib evə gətirdikləri ağacların 148 bu daqlarından asırdılar. Bizcə, bunun əsas səbəbi o idi ki, xristianlıqla əlaqəsi olmayan bu adət din xadimləri tərəfindən sıxışdırılırdı. O üzdən də əski inamlarına bağlı insanlar ağacları k əsib evlərində onlara “qurbanlar” vermək məcburiyyətində qalmışdılar. Sonralar küknar ağacından asılmış yeyəcəklər, meyv ələr al-əlvan fiqurlarla əvəz olundu… Şərq xalqlarının bir çoxunun həyatında küknar ağacına sitayişin izlərinə rast gələ bilərik. Məsələn, bayram günləri yaponlar, çinlil ər evin girəcəyini şam, küknar ağacları ilə b əzəyirlər. Bu ağaclar həmişəyaşıl olduqları üçün uzunömürlülük, əbədi həyat rəmzi sayılırlar. Hətta Yantszı çayının aşağı axarında yaşayan qadınlar özlərini bayram axşamları küknar ağacı budaqları ilə bəzəyirlər ki, uzun ömürlü olsunlar. Sibir ərazisində sıx iynəyarpaqlı meşələrin (tayqa) tacı sayılan 20-40 metrlik nəhəng şam ağacları bölgə əhalisinin inamlarının, miflərinin, rəvayətlərinin əsas mövzusudur. C ənubi Sibirdə yaşayan tıva türklərinin təbiət kultu ilə bağlı keçirdikl əri mərasimlərdən birinin də müqəddəs ağac olan şam ağacı (“xam ıyaş”, yaxud “xam dıt”, “xam ağac”) ilə bağlı m ərasim olduğunu yazmışdıq. Qədim türklərin təsəvvürlərində ağac, xüsusilə də, şam ağacı insan həyatı üçün önəm daşıyan bir varlıqdır. Ağac uşaqları doğur, yedirdir (Sibir tayqalarındakı şam ağaclarının yaşıl qozaları suda qaynadılır, iç ərisindəki toxumları yeyilir), onlara həyat bəxş edir. Bizcə, b əzədilmiş küknar ağacının altına uşaqlar üçün hədiyyələrin qoyulması adəti də qədim inamların izlərindən xəbər verir. Xalq arasında şam ağacı ilə bağlı bir çox əfsanə, rəvayət geniş yayılmışdır. Onlardan birində deyilir ki, bir dəfə bir ovçu axşam ovdan qayıdarkən tüfəngini yoxlamaq məqsədilə 149 yaxınlıqdakı şam ağacına atəş açır. Sən demə, bu elə xam-ıyaş, y əni şaman ağac imiş. Qisasdan qorxan ovçu tez balta ilə ağacın gövdəsindən gülləni çıxardır. Bir müddətdən sonra ovçunun özünün, arvadının, uşaqlarının burunları qopmağa, dodaqları eybəcər hala düşməyə başlayır. Onlar xam (şaman) çağırıb bu bəlanın səbəbini soruşanda, xam ovçuya deyir: “S ənin müqəddəs şam ağacına atdığın güllə düz ağac yiyəsinin ağzına dəyib”. Tezliklə, bütün ailə məhv olur. Çünki kəsici iti al əti xam ağaca vurmaq ən böyük günah sayılırdı [170, s.77]. Ancaq bunu küknar ağacı haqqında deyə bilmirik… Maraqlıdır ki, 1993-cü ildə Novosibirsk arxeoloqu Natalya Polosmakın Altayın güneyində Ukok adlanan yüksək dağ yaylasında tapdığı, sonralar “Altay şahzadəsi” adı ilə tanınan mumiyalanmış qadının əlində qara şam çubuğu da vardı. Belə çubuqlar dünyanın yaradılışı aləti, vasitəsi sayılır, ilahi güc ə malik şəxslərin əlində olurdu. Bəziləri “Altay şahzadəsi”nin monqoloid deyil, avropeoid olduğunu əsas g ətirərək onun türk deyil, skif qadın olduğunu irəli sürürlər [183]. T əbii ki, skif də deyərkən, türkləri yox, irandilliləri n əzərdə tuturlar. Lakin artıq elmə məlumdur ki, skiflər əsl türk olmuşlar. Elə həmin tədqiqatçıların “Kıdın”ı (Altay türkləri onu bel ə adlandırırlar – G.Y.) mahir ox atan, at minən döyüşçü olduğu fikri də buna sübutdur. Sibir ərazisindəki qazıntılarda tapılan skif qəbirlərinin, maddi mədəniyyət örnəklərinin avropeoidl ərə məxsus olması uzun illər tədqiqatçılarda onların irandilli olması kimi yanlış fikir formalaşdırmışdı. Alimlərə gör ə, türklər ancaq monqoloid olmalıydı. Elmə o da məlumdur ki, heç d ə bütün türklər monqoloid deyil. Bunu Avropadan şərqə miladdan öncə bir neçə böyük axınla köçən kimerlərin timsalında da görmək olar. Yuxarıda haqqında danışdığımız 150 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|