Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
əlaqəsi yoxdur. Bu təqvimdəki çaşqınlığın əsl sübutu günümüzd ə katoliklərin bu müqəddəs günü 25 dekabrla, pravoslavların əksəriyyətinin, eləcə də erməni-qriqorian kils əsinin 7 yanvarla bağlamalarıdır. T ədqiqatçılara görə, İisus Adəmlə Həvvadan 5508 il sonra b əzi qaynaqlarda ağılda, bəzilərində isə evdə doğulub. “ İisus” yunan dilində “Allah xilas edəcək” deməkdir. Bəzi m ənbələrdə onun ata-anası Vifleyemdə, bəzilərində isə Nazaretd ə yaşayıblar. Tədqiqatçılar isə e. I-II əsrlərində F ələstində Nazaret adlı şəhərin olmadığını önə sürürlər. Eramızın əvvəllərində xristian kilsəsi dini bayramların keçirilm əsi üçün uyğun təqvim axtarışında idi. Əvvəlki t əqvimlərdə günlər, beləliklə də, dini bayramlar yerlərini d əyişdiyindən yeni, sabit təqvimə ehtiyac vardı. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, bel ə bir təqvimi romalı alim-monax Dionisiy IV əsrdə tərtib etdi. Xristian kilsəsinin özü belə bu t əqvimi 742-ci ildən işlətməyə başladı. 1431-ci ildən isə papanın rəsmi yazışmalarında artıq həmin təqvimdən istifadə olunurdu. Miladi t əqvim adlandırılan bu təqvim guya İsa peyğəmbərin doğum ilindən hesablansa da, bu tarixin dəqiqliyi mü əyyən deyil. Dionisiy Romanın əsasının qoyulmasından 753 il hesablayaraq h əmin tarixi “müəyyənləşdirmişdir” [116, s.44]. H ər necə olsa da, əgər biz müsəlmanlar, müqəddəs kitabımız olan “Quran-i Kərim”, peyğəmbərimiz Həzrət-i Muhamm əd İsa peyğəmbəri qəbul ediriksə, istifadə etdiyimiz t əqvimin onun doğum ilindən hesablanmasından da narahat olmamalıyıq. Bir də ki, artıq qeyd etdiyimiz kimi, İsa peyğəmbərin doğum tarixi bəlli deyil, yəni Dionisiyin göst ərdiyi tarix bir çox alimlər tərəfindən dəqiq tarix kimi 142 q əbul edilmir [116, s.45]. Onu da qeyd edək ki, hicri təqvimi d ə dəyişkəndir, sabit deyil. T əqvim stili dəyişdikdən sonra təzə ilin yanvar ayının 7- si köhn ə stillə əski ilin dekabrının 25-i olur. Pravoslav xristian t əqviminə baxsaq, görərik ki, 7 yanvar tarixinə İisus Xristosun doğum günü yazılıb. T əbii ki, məsələnin dolaşmasına təqvimdəki yeni və köhn ə stil məsələsi də öz təsirini göstərir… Məsələn, əvvəllər Novruz bayramı martın 9-da keçirilirdi… Q ədim Misirdə Osirisin doğumu ilə bağlı mərasim yanvarın 6-da keçirilirdi. Bu tarix təsadüfən seçilməmişdi. M əhz həmin gün Nilin suları aşıb daşdıqdan sonra bitkilərin ilk d əfə göyərdiyi, kənd təsərrüfatı işlərinin başlandığı gün sayılırdı. Yanvarın 5-dən 6-na keçən gecə məbədlərdə təntənəli tör ənlər keçirilirdi. Eyni bayram Əfqanıstanda Dusarın, Yunanıstanda isə Dionisin doğumu ilə əlaqədar keçirilirdi. T əsadüfi deyil ki, İsa peyğəmbərin də doğum tarixini məhz h əmin tarixə salmışdılar. Maraqlıdır ki, IV əsrin ortalarına, y əni 353-cü ilə qədər ilk xristian icmaları eyni gündə həm onun vatiz olunmasını, həm doğumunu, həm də Allaha görünməsini qeyd edirdil ər. Lakin 354-cü ildən Romada ilk dəfə olaraq İsa peyğəmbərin doğum gününü dekabrın 25-də qeyd etməyə başladılar. Niyə Roma İmperiyası Xristosun doğum gününü d əyişdi? Əsas səbəb bu idi ki, əhali, o cümlədən də xristian icmalarının nümayəndələri mövcud Mitra kultuna (türklərdə Gündoğan bayramı) daha çox bağlı idi. Hamı tezliklə Günəşin dirilm əsini, insanlara istilik, həyat gətirməsini istəyirdi. Bununla əlaqədar onlar məbədlərdə şamlar yandırır, ayinlər icra edir, şənlənirdilər. İmperator Konstantinlə Yulian Sezar birg ə dekret imzalayaraq Mitranı qadağan etmələrində əsas 143 m əqsəd də məhz xristianları şənliklərlə dolu bayramdan ç əkindirmək idi [116, s.50-51]. Bu vaxtdan erməni-qriqorian kils əsindən başqa bütün xristian kilsələrində (yeni stilə qədər) 25 dekabr Xristosun doğum günü, 6 yanvar isə Allaha göründüyü gün kimi qeyd olunur. Erm əni-qriqorian kilsəsi əvvəlki kimi hər üç hadisəni yanvarın 6-da qeyd edir. Rusiyaya 25 dekabr İsanın doğum günü kimi xristianlıqla bərabər X əsrdə gəlir. Bildiyimiz kimi, Rusiyaya xristianlıq 988-ci ildə Kiyev knyazı Vladimirin əmrilə daxil oldu. Ona qədər xalq falabaxmalarla, şər qüvvələri tüstü ilə qovmaqla, evi, həyəti paklamaqla, t əmizləməklə, ruhları yedirtməklə, əylənməklə m ərasimlər keçirirdi. Kiyev Rusunun qərblə iqtisadi, ticarət əlaqələri sayəsində xristianlıq burada özünə yer etdi. Knyaz drujinası (silahlı dəstəsi) ilə hərbi-tacir təbəqə xristianlığı rahat q əbul etsə də, əsasən Novqorodda, Rostovda sadə xalq uzun müdd ət müqavimət göstərdi. Təbii ki, bu müqavimət silahla yatırıldı. Xristianlıq ilk illərdə formal xarakter daşıyırdı. Bu dind ə 190 min müqəddəs haqqında danışılırdı. Onların 5 mininin adı məlum idi. XX əsrin ortalarında bu siyahı 2500-ə endirildi. Bu gün is ə onların sayı durmadan artır. Beləliklə, t əqvimdə elə gün yoxdur ki, hansısa xristian müqəddəsinin doğumu, ya ölümü ilə bağlı olmasın (lakin, maraqlıdır ki, Boq Savaofun şərəfinə heç bir bayram yoxdur – G.Y.). Belə olduğu halda, bizim “ xristianlıqla bağlıdır” deyərək yalnız 31 dekabra ögey baxmağımız yetməz, digər günlərdə də xristianlıqla bağlı mütl əq bir şeylər var. Hətta bəzi günlərə 3-5 bayram, 7 yanvara s əkkiz, 5 marta 9 bayram, anım günü, ya da digər əlamətdar hadis ə düşür. Buraya Mariyanın anası Annanın ölüm gününü, İisusun qardaşları İakovla İudanın xatirə günlərini, müqəddəs 144 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|