Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6) SAYA MƏRASİMİ
Ordos hunlarına aid maddi mədəniyyət nümunələrini də uzun ill ər “irandilli” skiflərə aid etsələr də, son dövr Novosibirsk aliml ərinin araşdırmaları bu nümunələrin hunlara aid olduğunu sübut edir. B əlkə də elə əvvəlcədən, yəni sovet dönəmindən elm ə hər şey məlum idi. Amma türklərə qarşı mənfi münasib ətin nəticəsi olaraq nümunələrin türk mənşəyi inkar olunaraq “irandilli skif” m əsələsi meydana çıxdı… Bel əliklə, Yeni il bayramında, adından da göründüyü kimi, bizim milli m ənəviyyatımıza, dini heysiyyatımıza zidd bir şey yoxdur. Müqəddəs sayılan şamlar fəsiləsinin bir nümay əndəsi olan küknar ağacı, üzərindəki al-əlvan oyuncaqlar, 12 heyvan t əqvimi ilə ilin hər hansı bir heyvan üz ərində gəlməsi ilə bağlı inamlar, Şaxta Baba, Qar qız, şak- şaklar, part-partlar… daha çox dünya xalqlarının m ədəniyyətindən bir çələng kimi görünsə də, tədqiqatlar onların türklərlə bağlılığını sübut edir… Bel əliklə, gördük ki, əslində “Şəb-i yelda” (“Yelda gec əsi”), “Böyük Çillə”, “Gündoğan” kimi mərasimlərin, bayramların mahiyyəti eynidir. Hər üçü ilin ən uzun gecəsi olan qaranlıqla işığın, Günəşin savaş gecəsidir. Ertəsi gündən 40 günlük Böyük Çill ə, 10-12 günlük Gündoğan bayram başlayır… 6) SAYA MƏRASİMİ Bel əcə, günümüzdə dekabrın 31-də qeyd etdiyimiz, əslində isə dekabrın 21-də keçirməli olduğumuz Yeni il – Gündoğan bayramını da yola salıb Böyük Çillənin içində olan dig ər ayin, mərasim, adətlərdən bilavasitə heyvandarlıqla bağlı olan Saya m ərasiminə diqqət yetirək. Folklorşünas A.Nəbiyev 151 Saya m ərasiminin yanvar ayının ortalarında keçirildiyini, döl başlayana qədər davam etdiyini vurğulayır [29]. Müəllifə görə, bu m ərasimdə çoban paltarı geyinmiş qucağına quzu, ya qoyun d ərisi almış bir neçə adam kəndbəkənd, evbəev gəzir, mal- qarası, qoyunu olan evlərin doqqazlarında sayaçı nəğmələri oxuyurdular: …Salam əleyk soy bəylər, Bir-birind ən yey bəylər… Saya g əldi, gördünüzmü? Salam verdi, aldınızmı? Alnı təpəl qoç quzu, Sayaçıya verdinizmi?.. Siz sayadan qorxmusuz? Safa yurda qonmusuz? Safa olsun yurdunuz? Ulamasın qurdunuz. Ac getsin avanınız, Tox g əlsin çobanınız [29]. Ovsun xarakterli bu sözl ərin magik qüvvəsinə inanan ev sahibl əri onlara pay verirdilər. A.Nəbiyev özünün “Novruz bayramı” kitabında yazır ki, “sayaçılar hər qapıdan beş-altı doğar qoyun pay alardılar” [29]. Ancaq məntiqlə məsələyə yanaşanda, buna inanmaq çox çətindir. Kənd əhli o qədər də imkanlı deyildi ki, hər qapı sayaçıya “beş-altı doğar qoyun” versin. Bu minvalla əgər bu kənddə ən azı əlli ev vardısa, onda g ərək sayaçılar kənddən qabaqlarında 250-260 baş qoyundan ibar ət sürü ilə çıxaydılar. Əgər qoyunların “doğar” olduğunu, b əzi qoyunların cüt bala verdiyini də nəzərə alsaq, belə çıxır ki, 152 sayaçılar 50 evlik bir kənddən 500-550 baş qoyun əldə edirmişlər!!! Maraqlıdır ki, A.Nəbiyev yazır ki, «sayaçılar geri qayıdarkən yenə üç qoyunla geri qayıdardılar». Görəsən, hər qapıdan sayaçıya verilən “beş-altı doğar qoyun” necə oldu?! B əlkə müəllif hesab edir ki, sayaçılar onları qoyun-quzusu olmayanla ra payladılar? O zaman kənddə nə qədər “mustahaq”, y əni əli iş-güc tutmayan ailə varmış?!.. Əlbəttə ki, yazdıqlarımıza məntiqlə, məsuliyyətlə yanaşmalıyıq ki, bu cür m əntiqdən uzaq mənzərə yaranmasın... Ərdəbil çevrəsində Novruz bayramına ay yarım qalmış t əkəmçilər, yəni 9-12 yaşlarında oğlan uşaqları cüt-cüt küçələrə çıxar, əllərində taxtadan düzəldilmiş, muncuqlarla bəzədilmiş paltarı olan, ortası deşilərək uzun bir ağac taxılmış təkəni oynadar, saya oxuyar, el ə oxuya-oxuya da önlərinə çıxan qapını açıb içəri girərdilər oxuya-oxuya. Ev sahibləri onları gül ər üzlə qarşılayardı. Təkəmçilər oxuyardı: Bahar amed, bahar amed, xoş amed Sizin bu taz ə bayramınız mubarək Ayiz-iliz, h əftə-günüz mubarək Əmir-əl Möminin taxta çıxacaq Yezidin boynuna noxta vuracaq. Şiələrin intiqamın alacaq T əkəm-təkəm atlama, Qol- qıçıvı qatlama Sabah yay-yaz olanda, G əlib çöldə otlama. Bu t əkənin kəndi var K əsəyi var, kəndi var 153 H ər həyətdə oynasa, Bir n əlbəki qəndi var. Ev sahibi sevin ərək bir nəlbəki qənd və ya bir-iki şahı ver ər, bunu uğur sayardı. Dr. Cavad Heyət bu adətin Ərdəbil və çevr əsində bu gün də yaşadığını vurğulayır [58, s. 124]. Dr.Cavad Hey ət təkəmçilərin “Novruza ay yarım qalmış” g əzdiklərini yazır. Bu da, təxminən, 45 gün olur və fevral ayının 5-ə düşür... Anadolu türkl ərinin “Saya bayramı”, “Çiğdem əyləncəsi”, “Yağmur duası”, “Qodi godi”, “Dəvə”, “Kösə”, “Diş kirəsi” kimi ayin xarakterli meydan tamaşaları da var[106, s.28-29; 32-34]. Bütün bu ayinl ər qapı-qapı gəzərək müxtəlif şeirlər oxumaq v ə nəticədə bəxşiş almaqla müşaiyət olunur. Bu h ədiyyələr Saya mərasimində çobanlara, “Çiğdem” və “Yağmur duası”nda uşaqlara verirlir. “Saya bayramı”nda sürü sahibl ərinin verdiyi pay, əsasən, pul, yağ, pendir, düyü, un, bulğur olur. Adı keçən digər mərasimlərdə də verilən pay, dem ək olar ki, eynidir. “Çiğdem əyləncəsi”ndə uşaqlar qapı- qapı gəzərək oxuyurlar: Çiğdem, çiğdem çiçecik, Ebem oldu köşecik, Çiğdem geldi kapıya, Yağ çıkarın yapıya. Yağ olmasa, bal olsun, Oğlun, uşağın sağ olsun. Kız çatlasın, ölsün 154 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|