Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3) GÜNDOĞAN BAYRAMI
bağlıdır), həm də Günün doğması, günlərin uzanmasının başlanğıc günüdür. Bu münasibətlə də Gündoğan bayramı keçirilir… Əslində elə yeni il Gündoğanla, Günəşin doğuşu ilə başlayır. Çünki Günəş həyat deməkdir… Onun əsl doğuşu isə m əhz 22 dekabrda, günlərin gecələrə qalib gələrək yavaş-yavaş uzandığı anda baş verir. 22 martda isə sadəcə gün, gündüz gecə il ə bərabərləşir, onu ötməyə başlayır… Böyük Çill ənin girişi ilə xalqların bir çoxu Gündoğan, Narduqan bayramına hazırlaşır... 3) GÜNDOĞAN BAYRAMI Narduqanı (Nardoğanı) bəzən İdel-Uralın yeni ili də adlandırırlar. İslamaqədərki bayramlar arasında özünün özəl yeri olan Narduqan bölg ənin bir çox xalqlarında qeyd olunur. B əzi tədqiqatçılara görə, Narduqan monqol dilindəki “nar” (Gün əş), türk dilindəki “tuqan” (doğulan, doğan) dem əkdir. Tatarca bu bayrama “Koyaş Tua”, yəni “Günəş Doğan” gün deyirlər (Günəş – tatarca Koyaş), tatarların bəzi qrupları, başkortlar, udmurdlar “Narduqan”, “Marduqan”, mişar tatarları “Raştua”, çuvaşlar “Nartavan”, ya da “Nartuken”, zrzyalar “Nardava” , mokşalar “Nardvan” deyirlər. T əbii şəraitdən asılı olaraq Nardoğan bayramının keçirilm əsində az da olsa, zaman fərqinə rast gəlirik. Məsələn, yuxarıda adı çəkilən bu xalqların bir çoxu Narduqan bayramını yanvarın 18-də, kerəşennər 14 yanvarda keçirirlər. Altay türkl əri Çağa (yeni doğulan Günəşə çağa deyilməsi təsadüf deyil – G.Y.) adlandırdıqları bu bayramı dekabrın 22-də qeyd edirl ər. Kama və Uralətrafı çuvaşlarda Narduqan bayramı 133 dekabrın 25-də başlayır. Çuvaşların bəzi qrupları bu bayrama surxuri, ya da xör deyirl ər… [151] H ər bir bayramın keçirilməsində olduğu kimi, Narduqan bayramı da mahnılarla, tamaşalarla, falabaxmalarla, idman yarışları ilə zəngindir… Axşam düşən kimi gənc oğlanlar, qızlar dəyişik paltarlar geyinərək özlərini tanınmaz hala salıb qapı-qapı gəzir, səhnələşdirilmiş tamaşalar göstərirlər. Adətən, g ənc oğlanlar qoca qarı, qızlar isə qoca kişi paltarı geyinib hər k əsi Nartukana, Narduqana dəvət edə-edə məhəllə-məhəllə g əzir, tamaşa göstərir, mahnı oxuyur, əvəzində isə müxtəlif bayram şirniyyatları, hədiyyələr alırlar. Adətən, xoşbəxtlik, taxılın, çovdarın bol, inəklərin, qoyunların südlü, buzovların, quzuların çox olması ilə bağlı alqışlar oxunur [94]. Önc ədən nəzərdə tutulmuş həyətə toplaşanlar qarı paltarı geyinmiş oğlanın cəhrə arxasına keçərək işlə, yəni yun əyirməklə məşğul olduğunu görürlər. Qoca kişi paltarı geyinmiş qız əlindəki süpürgəni havada yellədə-yellədə “ qarıya” deyinir, hədə-qorxu gəlir. Birdən o, öncədən hazır duranlardan birinin əlindəki su dolu şüşəni qaparaq ətrafa toplaşanların ətəklərini su ilə isladır. Şən zarafatlarla müşaiyət olunan bu tamaşa rəqslə, musiqi ilə başa çatır. Adətən, qarı paltarı geyinən oğlanlar ətrafa toplaşan al-əlvan bayram libaslı g ənc qızlara göz qoyur, onları rəqsə dəvət edirlər. Qılıqlarını d əyişmiş qızlar da qoca kişi paltarında xoşlarına gələn oğlanın h əyətinə girməyə çəkinmirlər. Başqa vaxt onlar təbii ki, bu addımı atmazdılar. Bayram günləri görüşənlər bir-birinə alqış deyirl ər: “ Narduqanım nar bulsın, “Gündoğanım gün olsun, Eçe tulı nur bulsın!” İçi dolu nur olsun!” 134 Evl ərdə bu günlərdə şirnili, şəkərli un məmulatları hazırlanır. On iki gün davam edən Narduqan bayramında fala baxmaq ad ət halını almışdır. Ümumiyyətlə, hər yeni il insanda g ələcəyə ümid, maraq, bəzən də onu dəyişmək həvəsi, istəyi yaradır. Falabaxmalardan biri “Yezek salu” (“üzük salmaq”) adlanır. Gənc qızlar gecə onlardan birinin bulaqdan arxasına baxmadan g ətirərək ortaya qoyduğu su dolu qabın başına toplaşır, suya üzük, bəzən də düymə atır, sonra da fal xarakterli b əndlər oxuyurlar. Ən gənc qızın sudan çıxartdığı əşya kimə m əxsusdursa, mahnının sözləri də ona aid olur. Təbii ki, az ərbaycanlı oxucularımız ilin, ayın Axır çərşənbəsindəki, İl başındakı falabaxmalarımızı xatırladılar… Q ədimdə Günəşin zəfərini bütün işlərində təbiətlə hesablaşan türklər ağ küknar ağacının altında qarşılayır, onun budaqlarından müxtəlif yeyəcəklər asır, al-əlvan iplər bağlayaraq dilək diləyirdilər. Qeyd etm ək lazımdır ki, doğrudan da bu, eyni mahiyyət daşıyan, uzun zaman bir-birinin mədəniyyətinin təsiri altında qalmış qonşu xalqların həyatında önəmli rola malik olan bayramları ayırmaq çətindir. Buna səbəb də onlardakı ad ətlərin, ayinlərin bir-birinə çox bənzəməsidir. Məsələn, əsasən İran ərazisində keçirilən “Şəbi Yelda” gecəsi qarpıza ön əm verilir, insanlar bütün gecəni yatmırlar, evlərdən şən səs- küy, mahnı sədaları gəlir. Eyni adəti Böyük Çillənin girişi münasib ətilə Azərbaycan ailələrində də görmək olar. İnsanlar bir yer ə toplaşıb çilləni qarşılayır, çillə qarpızı kəsib yeyir, çalır, oxuyur, sabahacan yatmır, “dan atırlar”. Bu da fərqli adlar altında keçirilən mərasimin mahiyyətinin, məqsədinin eyni olduğundan irəli gəlir. Günümüzdə əksər türk xalqlarının 135 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|