Ü m u m m IL l is a vad qa yğIS1
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ərəb - elm dili.
- Fars - poeziya dili.
yaranır, bəzi dillərdə, o cümlədən, erməni, yunan və bəzi digər dillərdə «f» səsi yoxdur, fındıq yerinə deyirlər «pmdıq», Firi- dun əvəzinə - Pir dun... Dilin qədimliyinə dəlalət eləyən təkmilliyi isə, kəlmələrin fonetikasmm, səslənməsinin onların semantikası, daşıdığı mə nası ilə uyğunluğu, «səsləşməsidir». Dil o yeganə insani amildir ki, canlıdır, insan orqanizmi kimi toxunulmazdır. Böyük, ləyaqətli, qəhrəman türk xalqı üçün erməninin bu əməli türk millətinin böyük səhvi, itkisi, heç yerdə, heç bir xalqın könüllü surətdə, hətta həvəslə (!) düçar olmadığı rüsvayçılığıdır. Erməni Akopun bu boyda türk millətini belə qəddarlıqla aldatması, onun hiyləgərliyindən çox bizim özümüzün sadə- dilliyimizin, türklüyümüzün nəticəsidir... Digər əyani misallar: Azərtürk dilindəki «böyük» sözünün osmantürk ifadəsi «büyük»-dür. Ü səsi dodaqların büzülməsi ilə ifadə olunur və büzülmə, daralma, kiçilmə təsəvvürü yaradır. Ü səsi genişiyi ifadə edə bilmir, ö səsi lazımdır - «böyük». Ü səsi «bükük», «büzük» sözlərində yerindədir, böyükdə yox. Akopun türk beyinlərinə yeritdiyi əsas «ideya», dediyim kimi, türk dilini ərəb, fars sözlərindən «təmizləmək» olub. Bunun isə yalnız əsassız və faydasız deyil, həm də dilə vurulan ağır zərbə olduğu türkün ağlına gəlməyib. Peyğəmbərimizin, müqəddəs Quranımızın ərəb dilini, qonşu müsəlman farsın ən gözəl sözlərini (şahların əməlinə görə millət və dil günahkar hesab edilə bilməz!) kənarlaşdırmaq nə verir? Bəlkə bu millət lər kirə istəyirmişlər? Ərəblər, farslar özləri, bütün digər millətlər həmçinin, baş qa, dost, hətta düşmən millətlərdən sözlər, qrammatik qayda lar və s. götürür, bundan faydalanırlar. Məsələn, erməni dil- şünası E.V.Sevortyan yazır ki, minlərlə türk sözü və erməni dili qrammatikasının əsası türk dilindən götürülüb; farsların türk dilindən götürdüyü yüzlərlə sözün, onların fars dilində 30 istifadəsinin tədqiqatı barədə Dürdanə xanım Rəhimli «Müa sir fars dilində azərtürk sözləri» adında 150 səhifəlik kitab nəşr etdirmişdir. Rus dilinin lüğət tərkibinin 80 faizə qədəri başqa dillərdən, o cümlədən türk dilindən alınmadır; idman istilahları - ingi- liscədən, musiqi - italyancadan, salon-məclis - fransızcadan, texnika-sənaye - almancadan, dəniz - hollandcadan, məişət terminləri - türkcədən və s. götürülüb. Banya, uksus, şuba, sneq, sup, hətta mama, papa - rus sözləri deyil. Türk dilindən elə yalnız məşhur rus soyadlarının kökünü təşkil edən 300 sözün şərhinə N.A.Baskakovun 280 səhifəlik kitabı həsr olu nub. Buna baxmayaraq hamı rus dilini «böyük dil» adlandırır. Bu yerdə mən tarixin çox böyük, ümumbəşəri, həm də ol duqca müdrik bir Şərq mədəniyyət hadisəsinin barəsində yazmaq istəyirəm. Bu barədə, ola bilsin ki, məndən əvvəl də yazan olub. Hər halda onu mən Özüm üçün kəşf edəndə tə əccüblü fərəhim məni ürəkdən sevindirdi. Üç böyük Şərq dili... Dünya mədəniyyətinin qədim Misir, Hind, Çin, Roma, Yunandan yox, məhz orta əsrlərdən başlanmış müasir mədə
Adi, normal milli münasibətlər şəraitində belə bir böyük razılığın əldə edilməsi çox mürəkkəb məsələdir. Halbuki, əsr lər boyu bu üç qonşu millətin dövlətləri arasında qanlı müha ribələr gedib, daimi milli ziddiyyətlər sönməyib. Belə bir ziddiyyətli şəraitdə dillərin bölgü təyinatı işləyib yaradıb, xeyir gətirib - hamıya və heç kim buna mane olmaq istəməyib, hamı razılıqla və həvəslə üç dili öyrənib, Ümum- şərq - Ümumislam mədəniyyətinin inkişafına öz bacarıqlı xid mətini eləyib. Qurandan gələn bu elm-mədəniyyət Şərqin və daha sonra Qərbin müasir mədəniyyətini və həyatını yaradıb. 31
Allah önündə hər kəs təkbətək, vasitəsiz cavab verdiyi ki mi, elm və mədəniyyət önündə də hər millət özü cavabdeh olub dilbir, dinbir, dərdbir.
Reyhan əl-Biruninin, fars (indi - tacikfars) Əbu Əli İbn- Siamn, türk (indi - azərtürk) Nəsirəddin Tusinin dünyəvi riy azi elmlərin əsasım qoymağında həlledici xidməti oldu - onla rın ərəb dilindəki kitabları Avropanı da 400 il ərzində savad- landırdı ayağa qaldırdı. Fars - poeziya dili. Mənim əziz dostum mərhum Yunis Qəmbərli ulu Nizaminin əsərlərini originalda, misilsiz fars dilində oxumaq zövqü naminə bu dili öyrənirdi. Avropanın ən böyük alim-şairi İohan Volfqanq Qoethe (bu adı almancadan götürməyi indiyə qədər bacarmayan, ruscadan tərcümə eləyə rək eybəcər şəklə salan piyada yazıçılarımızın yerinə mən hə mişə utanmışam. İndi də eləyiblər yeni təhrif Höte (?!)... Hə min o böyük şəxsiyyət Qoethe) Şərq (fars dili) poeziyasını mi silsiz hesab edir. Şərq poeziyasının zirvəsi isə fars dilində yaz mış dörd korifey-şairin adını daşıyır: Əbülqasim Firdovsi, Nizami Gəncəvi, Müşrifəddin Səədi, Hafiz Şirazı.
andan Atlantik okeana, Şimal Buzlu okeanından Hind okea nına qədər dünyanın üç qitəsinin minilliklər ərzində sahibi olan, 110 türk dövlətçiliyinin, o cümlədən 15 imperiyanın ya radıcıları, hakim dilin daşıyıcıları türklər olublar. Uç millət tərəfindən dünya mədəniyyətinin əsasının qoyul masında bu düşüncəli, birgə və məhsuldar dil birliyi görü ndüyü qədər sadə və asan məsələ deyil: düşünün! Bunun üçün, qəbul edilən bu dil - iş birliyi üçün hər üç millət hər üç dili bilməli idi və bilirdi! O qədər kamil ki, məsələn, azərtürk, gən cəli Nizami farsın ən incə Şiraz ləhcəsinin nəinki gözəl bilicisi, həm də böyük yaradıcısı olsun - XII əsrin ikinci yarısında. Dünya elminin korifeyi, böyük azərtürk alimi Nəsirəddinin isə elmi əsərləri ərəb dilində, qəbri dünyanın o zamankı elm mərkəzi olan Bağdaddadır (1274), adı isə Ay coğrafiyasında, 32 «Nəsirəddin krateri»ndə, gələcək kosmik insanları qarşılaya- caqdır. Böyük türk imperatoru, özü barədə: «Biz türk oğlu türkük» deyən Əmir Teymura Parisdə fransızların ucaltdığı abidənin postamentində minnətdar Avropa adından yazılıb: «Avropanın xilaskarına». Bu üç dil uzaqlaşmamalı, yaxınlaş malıdır, hər üçünün (və dünyanın!) marağı və xeyiri naminə. Dilimizə təbii surətdə daxil olmuş, doğmalaşmış, mənalı, nəfis fars və ərəb sözlərini nəyə görə kənarlaşdırmalıyıq? Və onların əvəzinə erməninin uydurduğu, çox halda gülməli (və ağlamalı...) əldəqayırma «sözlər»i dilimizə daxil etmək bizə nə verir? «Çap» sözünü «basım»la, «məcburiyyət»i - «zorunda
«azadlığı» « özgürlükh »,
«müqəddəsi» -
«kutsal»\d «müzakirəni» - «dartışmaq»la əvəz edib. Axı «basım», «zor», «dartışma» sözlərinin öz mənaları var. «Zorunda» kim qalar, erməni Zor Balayandan başqa? «Müzakirəyə» «dartışma» deyirlərsə, bəs «dartışma»ya nə deyirlər? «Müzakirə»? Siyasət olub «politika»,
mədəniyyət - «kültür» və s. Ərəb, fars sözləri olmaz, fransız, alman sözləri - olar - niyə? Bütün bu və minlərlə bu növ uydurmalar dili çirkləndirmək- dən, eybəcərləşdirməkdən başqa heç nəyə «xidmət» eləmir. Bir baxın, eşidin, bir də deyirəm, sumer-türkün dilinin mi silsiz gözəlliyini erməni necə murdarlayıb: tənqid - «eleştir-
tayı (bərabəri) olmayan - eşiyok, həll etmə - «çözmə», bərabər - «eşit»,
təfsilat - «ayrıntı», xudahafiz - «allahaismar- ladık»... Turşu olub «asit», hüquq sözünü atıb, deyir - «haqq». Axı haqqın özünün öz mənası var. Deməli dili «hüquq» sözündən məhrum edib. İnsan haqları yox, insan hüquqları deyilməlidir. «Nazir» sözünü eləyib «bakan». «Bakan» isə biz mala, qoyu na baxana deyirik. «Nazir» istilahdır, termindir və bu əlavə söz vacibdir «Əvvəlcə» sözünü eləyib «öncə».
«Əvvəlcə» sözündən əv vəlki, əvvəla, əvvəllər, əvvəl, əvvəlinci, əvvəldə... sözləri alınır, «öncə»dən - alınmır. Ərəb sözü «məktəb»i eləyib «okul». Hə 33
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|