U rga nch davlat u n IV er siteti kimyo kafedrasi Qo‘lyozma huquqida

1.3. Fibroinning fizik-kimyoviy xossalari
1.3.1. Fibroinning fizik xossalari
Fibrion-rangsiz qattiq kristall modda. Suvda eruvchanligi yomon oqsil
hisoblanadi.
Fibroin spirtda, efirda, benzolda, atsetonda, uglerod(IV)sulfidda va boshqa
organik erituvchilarda erimaydi. Kalsiy, stronsiy, bariylarning neytral muhitli
11

---

eritma hosil qiladigan tuzlari va vodorodgallogenid kislotalari, Shveytser reaktivi,

ishqoriy eritmalarda kolloid sistemalar hosil qiladi. Past temperaturada (9— 11oC
orasida) kontsentrlangan fosfat, sulfat, xlorid kislotalar va suyuq holatdagi
ammiakda eriydi [10]. Bundan tashqari kontsentrlangan ZnCl2 eritmasida va nikel
(II) gidroksidning ammiakdagi eritmalarida ham eriydi [11]. Fibroin mis(II)
glitserati va etilendiamin mis(II)dixlorsirka va chumoli kislotalar eritmalarida
yaxshi eriydi [10].
Eritmalarda fibroinning 0,7% dan 1% gacha bo‘lgan konsentratsiyali
zollarini tayyorlash mumkin. N-metilmorfolin-N-oksidda 74^76°C da fibroin
eritmasini hosil qilish mumkin [5].
Fibroinning shishalanish harorati 173^175°C, suvga moylligi-50,9 kJ/mol,
ga teng. Fibroin gidrotron erituvchilarda eriydi, masalan, Li+, K+, Na+ ning
yodidlari va rodanidlari; Ca2+, Zn2+ ning gologenidlari va rodanidlari; di va trixlor
(yoki ftor) sirka kislotalarda eriydi. Fibroinni NaCNS ning 56 foizli suvli
eritmasida 10 foizli eritmasi 25oC haroratda qovushqoqligi juda yaxshi o‘rganilgan
va bu eritma uchun quyidagi ifoda tegishlidir [9]:
[ft = 0,4 -10-4
Mw
058
1.3.2. Tabiiy ipak va fibroinning sorbentlik xossalari
N oorganik sorbent m oddalardan tashqari tabiiy polim er sorbent
m oddalar ham mavjud. Bularga misol qilib tabiiy paxta tolasidan olingan
m ikrokristallik sellyuloza, tabiiy ipak va tabiiy ipak tolasini gidrolizidan
olingan GF m oddalarini k o ‘rsatish mumkin.
Tabiiy ipak tolasi o ‘z o g ‘irligiga nisbatan 30% gacha nam yutishi
aniqlangan. B undan tashqari [12] adabiyotda ipakga turli gazlarning
sorbsiyalanishi k o ‘rsatilgan.
Quyidagi
1-jadvalda tabiiy ipak tolasiga
adsorbsiyalangan gazlar miqdori ifodalangan.
12

---

1-jadval

1kg ipakga adsorbtsiyalangan gaz ko‘rsatgichlari
Gazlar
Ipakga yutilgan gaz
miqdori.[litrda]
Gazlar
Ipakga yutilgan gaz
miqdori.[litrda]
NH3
30
O
C
10
HCl
25
CO
2
o
’
S
25
N2
1
H2S
15
H2
0,5
Fibroin tolasi ham har xil m oddalarni yutish xossasiga ega. Jum ladan
tuzlar eritm asidan rux, q o ‘rg ‘oshin, tem ir, qalay, xrom ionlarini, kraxmal,
shakar, yelim lar, tannin sovun m oddalarini o ‘ziga sorbsiyalaydi.
Fibroin suvda o ‘ziga nam yutish im koniyatiga ega-natijada cheklangan
b o ‘kishi 30-40% ga teng. S of fibroinning nam likni saqlashi ipakka nisbatan
1,2 % ga kam.
Quyidagi jadvallarda fibroinning havoda 18oC va suvda 20oC
tem peraturalarda b o ‘kish k o ‘rsatgichlari keltirilgan.
2 -jadval.
18oC tem peraturada fibroinning b o ‘kishi
B o‘kish
Havoda solishtirma
namlik
60% da
Havoda solishtirma
namlik
30% da
18oC haroratda
suvda
K o‘ndalang kesimini
kattalashishi, % da
3,8 %
8,9 %
18,7 %
Tolaning uzunligini
kattalashishi, % da
1,3
13

---

3-jadval

20oC temperaturada ipak tolasini bo‘kishi(Z.Zommer ko‘rsatgichlari bo‘yicha).
Tola parametrlari
kattalashishi, % da
Tolaning uzunligini
1,3-1,7
Qalinligi
8-9
K o‘ndalang kesim yuzasi
19-46
Hajmi
43
Massasi
35-54
Pilla qobig‘iga, ipak xom ashyosida va fibroinga 50% namlikni havoda va
25oC temperaturada namlikni bir xil taqsimlanishini A.I.Lyuminovich va
X.U.Usmonovlar o‘rganishgan va ko‘rsatgichlarni quyidagicha ifodalashgan.
4-jadval.
Ipak xom ashyosi
8,4
Fibroin
7,6
Pilla qobig‘ida
8,8
Tabiiy ipakning amorf qismlari 70% namlikni, kristall qismlar esa 30%
namlikni yutadi. Kislotalar va ayniqsa ishqorlar eritmalarida fibroinning bo‘kishi
ortadi. Fibroinning ishqorlarda bo‘kishi qaytmas xarakterli bo‘lishi mumkin. Fibroin
NaCl va NaNO3 tuzlarining suyultirilgan eritmalarida suvdagi kabi bo‘kadi [13].