Umumiy astronomiya

Yulduzlar (yoki Galaktika) astronomiyasi. Galaktikamizdagi yulduzlar, gaz-chang bulutlari hamda yulduz to`dalarining harakatlari, ularning fazoviy va fizik xarakteristikalari bo`yicha statistik taqsimoti, evolutsiyasi, beqarorligi kabi masalalar bilan yulduzlar astronomiyasi bo`limi shug`ullanadi. Bu bo`lim mustaqil ravishda shakllangan davrda hali bizning Galaktikamiz tuzilishi va evolutsiyasiga oid jiddiy natijalar qo`lga kiritilmagan, yechilmagan savollar esa juda ko`p edi. Ushbu savollarga javob axtarish maqsadida bu bo`lim mutaxassislari qo`shni galaktikalarni tadqiq qilganlar. Natijada Galaktikadan tashqi astronomiya yo`nalishi vujudga kelib, u yulduz astronomiyasi bo`limini astrofizikaga yaqinlashtirgan. Shu sababli, yulduzlar astronomiyasi bugungi kunda Galaktika astronomiyasi deb ataladi. Yulduzlar astronomiyasi tarkibi klassik nuqtai nazardan, umumiy holda, uch tarmoqdan iborat: yulduzlar statistikasi, yulduzlar kinematikasi, yulduzlar sistemasi dinamikasi va evolutsiyasi.
Kosmogoniya. Kuzatilayotgan Koinotdagi barcha jismlarning paydo bo`lishi va evolutsiyasi masalalarini Nyuton mexanikasi doirasida o`rganuvchi bo`limdir. Uning obyektlari: sayyoralar va ular yo`ldoshlari, Quyosh va uning sistemasi, yulduzlar va ular to`dalari, galaktikalar hamda ular to`dalari va hokazolardir.
Kosmologiya. Ushbu bo’lim kosmogoniya muammolarini hamda Koinotning geometrik tuzilishi, vujudga kelishi va evolutsiyasiga oid masalalarni Eynshteyn mexanikasi doirasida o`rganish bilan shug`ullanadi. Kosmogoniya kabi kosmologiya ham astrofizika, yulduzlar astronomiyasi, xususan, galaktikadan tashqi astronomiya, radioastronomiya kuzatuv ma`lumotlariga tayanadi. Kosmologiya bugun jadal ravishda rivojlanib, uning nazariy va kuzatuv asoslari tarmoqlari mavjud. Kosmologiyada bugungi kunda kuzatuv ma’lumotlari asosida, ayniqsa, ko`rinmas massa muammolari va Koinot tuzilishi masalalariga katta e`tibor beriladi.
Radioastronomiya. Zamonaviy astronomiya fani yutuqlariga ko’ra, bugungi kunga kelib radiodiapozonda qo’lga kiritilgan ilmiy natijalar, qolaversa kuchli radioteleskoplarning shunchalik ko’pligidan radioastronomiyani alohida mustaqil bo’lim sifatida shakillanganini tan olish zarur. Gap shunda-ki, radioastronomiya Koinotning barcha jismlarini radio to`lqin uzunliklarida tadqiqot qiluvchi bo`limdir. Shu kunga qadar barcha darsliklarda radioastronomiya astrofizikaning bir tarmog`i hisoblanib kelingan. Lekin radioastronomiya tarmog`i nisbatan yaqinda (XX asrning 40-yillari) rivojlana boshlagan bo`lib, uni bugungi kunda o`z maxsus ishlayotgan teleskoplari turlariga egaligi va bunday teleskoplar soni ko`pligi bilan, masalalarining kengligi hamda ilmiy natijalari beqiyosligi jihatidan astronomiyaning mustaqil bo`limiga aylangan deyish mumkin. Shu nuqtai nazardan biz uni alohida bo`lim tarzida belgilash vaqti keldi deb o`ylaymiz.

2-Ma’ruza. Yulduz turkumlari, zodiak va yoritgichlarning ko’rinma harakati. Kuzatuvchining geografik koordinatalari.