Umumiy doc

.
 Fotoelementli rangli pirometrning prinsipial sxemasi.
Fotoelementli rangli pirometrning prinsipial sxemasi 2.26- rasmda ko‘rsatilgan. 
O‘lchanayotgan jismdan chiqqan nurlanish ob’ektiv 1 orqali o‘tib, fotoelement 3 ga 
tushadi. Fotoelement oldida qizil va ko‘k filtrli aylanuvchi disksimon obtyurator 2 
o‘rnatilgan. Fotoelement goh qizil, goh ko‘k ranglar bilan yoritiladi va shunga ko‘ra 
tegishli impulslar chiqaradi. Bu impulslar elektron kuchaytirgich 4 bilan 
kuchaytirilib, logarifmlovchi qurilma 5 orqali o‘zgarmas tokka aylantiriladi. Bu tok 
qayd qilinadi. Pirometrning o‘lchash chegarasi 1400°S dan 2800°S gacha. Asosiy 
xatolik o‘lchash yuqorigi chegarasining ±1% ini tashkil etadi. 
Hozirgi vaqtda PIT-1 deb ataladigan pirometrlar keng yoyilmoqda. Ular 
spektral nisbatli pirometrdan iborat bo‘lib, xotirasida saqlanadigan axborot asosida 
hisoblanadigan tuzatishni avtomatik kiritiladi. Pirometr 800...2000°S o‘lchash 
diapazoniga mo‘ljallangan. Haqiqiy haroratni o‘lchash xatoligi ± 1 % dan oshmaydi. 
To‘liq nurlanish (radiasion) pirometrlari 
Radiasion pirometrlar (to‘liq nurlanish pirometrlari) qizdirilgan jismning 
haroratini o‘lchashga mo‘ljallangan. Pirometr optik tizim (linza, oyna) bilan 
ta’minlangan. Bu tizim jismdan chiqqan nurlarni mitti termobatareya, qarshilik 
termometri va yarim o‘tkazgichli termoqarshiliklardan iborat o‘zgartgichga to‘playdi. 
O‘lchash 
asboblari 
sifatida 
millivoltmetr, 
avtomatik 
potensiometr 
va 
muvozanatlashtirilgan ko‘priklardan foydalaniladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

95
2.27 – rasm.
 Radiasion pirometrning prinsipial sxemasi. 
2.27- rasmda termobatareyali radiasion pirometrning prinsipial sxemasi 
ko‘rsatilgan. Pirometr ob’ektiv linza 1 va okulyarli teleskop 2 dan iborat. Nurlanish 
manbaidan chiqqan nurlarning yo‘lida cheklovchi diafragma 3 o‘rnatilgan, ob’ektiv 
linza fokusida esa termobatareya 4 joylashgan. Okulyar linza oldiga ko‘zni muhofaza 
qiluvchi rangli shisha 5 qo‘yilgan. Termobatareyada to‘plangan nurlar uni qizdira 
boshlaydi va nurlanishning to‘liq energiyasiga mutanosib bo‘lgan EYUK paydo 
bo‘ladi. Bu EYUK millivoltmetr bilan o‘lchanadi. 
100° dan 4000° gacha haroratni o‘lchaydigan radiasion pirometrlarning turli 
tuzilishlari mavjud bo‘lib, ular o‘zlarining optik tizimi, termojuftlarni ulash sxemasi 
va boshqa elementlari bilan farq qiladi. O‘zgartkichlari qarshilik termometridan 
iborat bo‘lgan ba’zi radiasion pirometrlarga nisbatan kichik, masalan, 20°S dan 
100°S gacha haroratlarni o‘lchay oladi. O‘zgartgich qabul qiladigan nurlar 
energiyasini aniq hisobga olish juda qiyin. CHunki o‘zgartkich va atrof muhit 
o‘rtasida o‘zaro issiqlik almashuvi mavjud. SHuning uchun, asbob hisobga olib 
bo‘lmaydigan xatolarga yo‘l qo‘yishi tabiiy. 
Lekin shu kamchiliklarga qaramay, radiasion pirometrlar sanoatda juda keng 
qo‘llaniladi. Pirometrlarning ko‘rsatishlarini masofaga uzatish yoki avtomatik 
ravishda yozib olish va ular yordamida haroratni rostlash mumkin. 2500°S gacha 
haroratni o‘lchashda pirometr ko‘rsatishlarining xatosi ±1,5%, 2500°S dan ortiq 
haroratni o‘lchaganda esa ±2,5% dan oshmaydi. 
Seriyalab chiqarilayotgan APIR-S turidagi to‘liq nurlanish pirometrlari 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

96
haroratni 30 dan 2500°S gacha bo‘lgan oraliqda o‘lchashga mo‘ljallangan. Maxsus 
tayyorlangan pirometrlar—100 dan +3500°S gacha haroratlar oralig‘ida qo‘llaniladi.