V a I i m a t o V a. A. I i. I i o I i o j o n o V
Yüklə 60,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Milan kadastri»
deb nomlangan dastur qabul qilingan. Ushbu dasturda kadastrning quyidagi vazifalari ko'rsatilgan edi: har bir yer uchastkalarining rejalari tuzilib, yer maydonlarining chegaralari, yeriarning sifati, yerdan olinadigan o ‘rtacha hosildorligi va olinadigan sof foyda miqdori aniqlanib borilgan va kadastr kitobiga kiritilgan. Angliyadayer solig'i 991 -yildan boshlabjoriy etilgan. Fransiya- da birinchi «Kadastr hisob kitobi» 1269-yildan boshlab yozila boshlagan. 1790-yilda Fransiyaning Milliy majlisi tomonidan o ‘ta nom u- tanosib bo‘lgan soliqlar bekor qilinib, har bir yer uchastkalaridan olingan sof foydaga nisbatan yer solig‘ini olish qabul qilindi. Boshida baholash komissiyasi tom onidan yer egalarining fikrlari bilinib, haqiqiy yer holati aniqlangan hamda qo‘shimcha soliqlar belgilanib, daromad miqdoriga qarab teng ravishda taqsimlangan. Ammo sof vijdonlilikka qaratilgan hisob-kitoblar o ‘zini oqlamadi. Shu sababli 1798-yilda bu mamlakatda yerni baholashning yangi usuli belgilandi: ya’ni yerni baholash baholovchilarning vijdoniy- ligiga qarab em as, balki sof foydani aniqlash orqali amalga oshiriladigan bo ‘ldi. M amlakatning har bir joylaridan bir nechta yer uchastkalari ajratilib olinib suratga tushishlar va yerlar baholanar edi. Tez orada yerlarni suratga olish va baholash tanlab emas, balki barcha yer uchastkalarida amalga oshirila boshlandi. Bu esa, ular orasida soliqlarni teng ravishda bo'linishiga imkon yaratdi. Shu sababli 1807-yilda qabul qiiingan qonunga asosan «partsellar »li yer uchastkalarini «hisob-kitob» qilish kadastriga o'tildi. Yer uchastkalari to ‘liq suratga tushirilib, rejalari tuzilgandan keyin, hujjatlar baholash-ekspert komissiyasiga berilgan. Baholash ekspertlari yerning haqiqiy holatini ko'zdan kechirib, yerning sifati- ni, qaysi ekin turi ekilishini va qaysi sinfga mansubligini aniqlab, o ‘rtacha sof foyda m iqdorini belgilab bergan. Bunda qishloq x o ‘jalik m ahsulotlarining bahosi keyingi 15 yildagi o ‘rtacha m iqdoriga qarab olingan. K adastr xizmatiga M oliya vazirligi rahbarlik qilgan. Kadastr bilan shug‘ullanuvchilar ikki guruhga b o ‘lingan: birinchi guruhga yerni o ic h a b beruvchi geometrlar, ikkinchisiga soliq nazoratchilari va yerlarni sinflarga bo'luvchi shaxslar kirgan. Avstriyada yer kadastri XIX asrning birinchi yarmida ilk bor o ‘tkazilgan. U paytlarda bu mamlakatda qonuniy ravishda yerlarni chegaralash kadastr bilan bog‘liq emas edi. Kadastr tom onidan berilgan m a’lum otlar asosida soliqlar bulinar va har bir shaxsga yetkizilar edi. Fransuz va Avstriyaliklarning eng katta va asosiy kamchiliklari shundan iborat ediki, ular har bir yer uchastkalari uchun maxsus murakkab ishlab chiqilgan ta ’ritlar asosida yerlarni baholaganlar. Shuning uchun kadastrni kiritish ishlari bu davlatlarda uzoq mud- datga cho‘zilgan. Prussiya kadastrini tashkil etishda sezilarli darajada olg‘a ketildi, uni amalga oshirish uchun atigi 4 yil zarur b o ‘ldi, xolos. Bu m am lakatda soliqlarning teng ravishda b o ‘linishiga sabab har bir yer maydoni birlik sifatida qabul qilinib, undan sof foyda olingan. Shuning uchun sof foydani aniqlashda har qaysi yer uchastka maydonini baholash zaruriyati kerak bo'lmadi. Yerlarni baholashni amalga oshirish uchun mamlakat miqyosida mavjud bo‘lgan barcha yerlar suratga tushirilib, kadastr ishlari tez, arzon va juda sodda- lashtirilgan holda bajarildi. Eng asosiysi kadastrlash jarayoni yerlar bir turlilikka olib kelinib va bir vaqtda baholashga erishildi, bu esa iqtisodiy taqqoslash uchun juda muhimdir. Keyinchalik Prussiya kadastri ko‘rinishi 9 jihatdan o ‘zgarib bordi, yer uchastkalarining chegaralari qonuniy ravishda hujjatlashtirildi va kadastr kitobiga kiritilib borildi. Rossiya davlatida yerlarga kadastr ishlarini tatbiq etish 1842- yildan boshlanib, 20 yil davom etgan. Kadastr ishlarini o ‘sha davrda Rossiyaning davlat mulki vazirligining kadastr guruhlari amalga oshirgan. Ular yer maydonlarini toifalarga bo'lishda qishloq xo'jalik m ahsulotlarining hosiIdorligi haqidagi m a’lumotlariga tayangan holda ish olib borgan. Rossiyada yerlarni baholashda o ‘rtacha hosildorlik so'rab- surishtirish yo‘li bilan yoki to ‘g‘ri nazorat qilish orqali aniqlanib, umumiy darom ad miqdori belgilangan. Bundan ishlov uchun qilingan xarajatlar hisoblanib, har bir turdagi yer maydonidan olinadigan sof foyda aniqlangan. 1899-yilda Rossiyaning Davlat Mulki vazirligi yerni baholashning yangi qoidalarini kiritdi, uning asosiga shartli ravishda ishlov beriladigan yerlarni beshta klassifi- katsiyaga bo‘lgan, ya’ni eng yaxshi yerlardan to eng yomon turdagi yerlargacha bo'lingan. Amerika Qo'shma Shtatlarida kadastrni joriy etish 1785-yildan boshlangan. Kadastr ishlarini boshqarish davlat tomonidan nazorat qilinib, ikki guruhga bo‘lingan. Geodeziya xizmatidagi guruh vakillari, yeriarning chegaralarini, maydonlarini, ko'rilgan binolar- ning oMchamlarini, hajmini aniqlash bilan shug'ullangan. Ikkinchi guruh xizmatchilari huquqshunoslardan iborat bo'lib, ular yer va ko'chnias mulk egalarining mulkka bo‘lgan egalik huquqini aniqlashgan hamda maxsus kadastr kitoblariga kiritilib, sud idora- larida saqlangan. Amir Temurning «Temur tuzuklari» kitobida keltirilishicha yer maydonining miqdori, undan olinadigan hosil soliq miqdorini belgilagan. «Hisobga olingan ekin yerlari birinchi, ikkinchi va uchinchi jarib (bir jarib 958 kv metr ga teng) ekin yer qilib ajratilsin. Birinchi jaribdan olingan hosilninguch havori (1 harvor 300 kg) ga yaqin, ikkinchi jaribdan olinganning ikki baravari, uchinchi jaribdan olinganning bir xavori yig‘ib olingan. Buning yarmini bug‘doy yarmini arpa hisoblab, bo'lib ikkisini dehqonga qoldirib, birinchisini olsinlar. Agar raiyat bu yo‘sinda soliq to ‘lashga rozi bo‘lmasa, u holda bir havor bug‘doyga besh misqol (bir 10 misqol 4,8 grammga teng) kumush, bir havori arpasiga ikki yarim misqol kumush miqdori narx qo‘ysinlar. Shulardan boshqa qo‘- shim cha tarzda, ulardan liech qanday soliq talab qilmasinlar» deb yozilgan kitobda. Yuqorida keltirilgan ishlarni aniq va to ‘g ‘ri bajarish uchun albatta, ekin yerlari o ‘lchangan va hosil hisobga olingan. Agarda noto‘g‘ri m a’lumotlar yig‘ilgan bo‘lsa, xizmatchilar jazolangan. 0 ‘lchash natijalarini maxsus davlat daromadlari va yerlari bilan shug'ullanuvchi oliy mansabdorlardan iborat holisa deb ataluvchi hay’at tekshirgan. Holisa egasiz qolgan yerlarni obod qilishga yordam bergan. Amerika Qo'shm a Shtatlarida kadastrni joriy qilish 1785-yildan boshlangan. Davlat qaromog'idagi geodeziya xizmati yerlarning chegarasi, maydonlari, unda qurilgan binolarning o ‘lchamiarini hajmini aniqlash bilan shug‘ullanishgan boMishsa, huquqshunoslar esa yer va ko‘chmas mulk egalarining mulkka b o ig a n egalik huquqini aniqlashgan. Barcha hu]jatlar maxsus mulkiy kitoblarda qayt etilib, sud idoralarida saqlangan. Yüklə 60,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|