Varliğimiz

 

50 

əməli  daima  vəhdət  təĢkil  edən,  ömrü  boyu  xeyriyyəçi, 

təmənnasız həkim Cavad bəy ġərq mənəvi mədəniyyətinin 

Kamil Ġnsan məqamına ucalaraq dövrümüzün tarixinə Ulu 

Ģəxsiyyət kimi daxil oldu. Mütəfəkkir alimin fəaliyyətində 

elm  və  maarifin  təbliği  xüsusi  yer  tutub.  O,  uzun  illər 

ərzində dəfələrlə müxtəlif adda elmi jurnalların təsisçisi və 

elmi  rəhbəri  kimi  oxucusuna  dünyanı  dərk  edərək  özünü 

dərk və təsdiq etməkdə kömək etmiĢdir. 

Adı  və  mahiyyəti  ilə  əbədiliyə  iddialı  olan  ―Varlıq‖ 

dərgisi Cavad bəyin yaratdığı ən dəyərli incilərdən biridir. 

Fəlsəfənin  əsas  mövzusu  olan  ―varlıq‖  adı  altında  dərc 

edilən bu jurnalda artıq 40 ilə yaxındır ki, varlığın demək 

olar ki,  bütün  sahələrini təmsil  edən tədqiqatlar çoxĢaxəli 

vəhdətdə  təqdim  olunur,  təbiət  elmlərinə  və  ilk  növbədə 

tibbə dair tədqiqatlar, humanitar elmləri təmsil edən yazı-

larla  tamamlanır.  Ensiklopedik  səciyyə  daĢıyan  həmin 

jurnalın məziyyətlərindən biri də odur ki, o, 30 milyondan 

artıq azəri türkünün məskunlaĢdığı Ġranda tolerantlıq rəmzi 

olaraq  həm  türk,  həm  fars  dillərində  oxucuya  təqdim 

edilir. Xüsusilə Dr.Cavad Heyətin ―Varlıq‖da dərc  edilən 

məqalələrində Azərbaycan xalqının  dili,  tarixi,  keçmiĢ və 

müasir mənəvi mədəniyyəti geniĢ əksini tapır. 

Minnətdarlıqla  qeyd  etməliyik  ki,  müxtəlif  ad  və 

məzmunda jurnallarn yaranmasında təsisçi və müəllif kimi 

iĢtirak  etmiĢ  Cavad  bəy  18  il  ərzində  Azərbaycanda  dərc 

edilən  ―ġərq fəlsəfi problemləri‖ beynəlxalq elmi – nəzəri 

jurnalının  Redaksiya  ġurasının  üzvü  və  və  jurnalda  dərc 

edilən  müəlliflərdən  biri  olmuĢdur.  Cavad  bəy  yazırdı: 

―Deməliyəm ki, uzun illər Qərb fəlsəfəsini, onun müxtəlif 

problemlərini araĢdırmıĢam. Bu sahədə xeyli tədqiqatlarım 

var.  ġərq  fəlsəfə  tarixini  isə  qədim  dövrdən  baĢlayaraq 

tədqiq etməyə cəhd edirəm‖. 

---

 

51 

ġərq  və  Azərbaycan  fəlsəfəsəinə  dair  qaldırılan  prob-

lemlər  dəfələrlə  Cavad  bəylə  müzakirə  edilmiĢ  və  ondan 

xeyir-dua alınmıĢdır. 

XX-XXI  əsrin  mütəfəkkir  alimi  Cavad  Heyətin  elmi 

irsinin  mübaliğəsiz  ensiklopedik  səciyyə  daĢımasını  onun 

Sizə təqdim etdiyimiz biblioqrafiyası bir daha təsdiq edir. 

Biblioqrafiyada  alimin  müxtəlif  və  çoxĢaxəli  istiqamət-

lərdə  tədqiq və təbliğini tələb edən əsərlərinin adları sada-

lanır. 

Elm  tarixi  baxımından  məqsədəuyğun  olardı  ki, 

müəllifin müxtəlif dövrlərdə çap edilmiĢ əsərləri çoxcildli 

külliyyat Ģəklində dərc edilsin və həmin çoxcildlik ġərq və 

Qərb  dillərində  geniĢ  annotasiya  və  tədqiqatlarla  təchiz 

edilsin.  Cavad  bəyin  müxtəlif  sahələrə  həsr  edilmiĢ  əsər-

lərinin  tədqiqi  kitab,  dissertasiya  və  s.formalarda  oxucu-

lara  təqdim  edilməsi  müasir  elmin  bir  çox  sahələrinin 

zənginləĢməsinə səbəb olardı. 

Mütəfəkkir  alimin  irsinin  XXI  əsr  Ġslam  mədəni  böl-

gəsi  və  o  cümlədən,  Azərbaycanın  elm  və  tədris  siste-

mində təbliği elmi və mənəvi cəhətdən dəyərli və məqsə-

dəuyğun olardı. 

Hər  iki  dünyada,  hazırda  Allah  dərgahında  azəri 

türklərinin hüquqlarının müdafiəçisi, fitri millət vəkili olan 

Cavad  Mirzəli  oğlu  Heyətə  Adil  Allahdan  rəhmət  dilə-

yirik! 

 

 

---

 

52 

 

 

 

 

O TÜRK MĠLLETĠNĠN  

KAHRAMANLARINDAN BĠRĠYDĠ 

 

Prof. Ahmet Bican Ercilasun (Türkiyə) 

 

Milletler  yaptıkları  iĢler  yanında  kahramanlarıyla  da 

yaĢarlar  ve  kahramanlarıyla  geleceğe  iz  bırakırlar.  Cevat 

Heyet de Türk milletinin kahramanlarından biriydi. Bütün 

Türk milletinin ama öncelikle Ġran‘da yaĢayan otuz milyon 

civarındaki Türk‘ün kahramanı. 12 Ağustos 2014 tarihinde 

onu kaybettik. 

O bir savaĢ kahramanı değildi elbette. O bir kültür ve 

bilim  kahramanıydı.  Türkoloji‘nin  yok  mesabesinde  ol-

duğu, Türk dil ve kültürünün değil araĢtırılmasının,  yaĢa-

nılmasının  dahi  mümkün  olmadığı  yıllarda  Ġran‘da  Tür-

koloji‘yi kurdu. 1979 yılında çıkarmaya baĢladığı üç aylık 

Varlık dergisi bir dil, kültür ve edebiyat dergisi olarak hâlâ 

varlığını  sürdürüyor.  Türkiye‘de  dahi  Türklükle  ilgili  bir 

derginin  35  yıl  yaĢaması  çok  seyrek  görülen  bir  hadise 

iken  o  Varlık‘ı  Ġran‘da  35  yıl  devam  ettirdi.  Türk  dili, 

edebiyatı, folkloru ve tarihiyle ilgili birçok araĢtırmayı ya 

kendisi kaleme aldı, ya arkadaĢları. Dergideki araĢtırmalar 

bir  yana,  %  80  Türk  diliyle  çıkan  bir  derginin,  Ġran‘da 

Türkçenin  yazı  dili  olarak  varlığını  sürdürmesi  açısından 

da  çok  önemli  bir  rol  oynadığı  muhakkaktır.  Nitekim 

Varlık  yayımlanmaya  baĢladıktan  sonra  Ġran‘da  Türkçe 

olarak  yayımlanan  dergi,  gazete  ve  kitaplar  birden  bire 

süratle artmıĢtır. 

---

 

53 

1980 yılında Alparslan TürkeĢ, rahmetli Ahmet Karaca 

ile  beni  Ġran  Türklüğü  üzerinde  bir  küçük  araĢtırma  yap-

mamız  için  Tahran  ve  Tebriz‘e  göndermiĢti.  Varlık  der-

gisi, Cevat Heyet‘in Tahran‘daki muayenehanesinde hazır-

lanıyordu.  O  günlerdeki  sıcak  konuĢmalarımızı  unutmam 

mümkün değil. Onunla ve en yakın arkadaĢı Hamid Nutki 

ile  1980‘de  baĢlayan  dostluğumuz  ömür  boyu  sürdü. 

Hamid  Nutki‘yi  15  yıl  önce  kaybettik,  Cevat  Heyet‘i  de 

bugünlerde. Ġran Türkleri arasındaki intibalarımı  ―Ġran‘da 

Sekiz Gün‖  adıyla Töre dergisinde yayımlamıĢtım. Yazı, 

Türk Dünyası Üzerine Ġncelemeler kitabımda da var. 

Cevat  Heyet  1925  Mayısı‘nın  24‘ünde  Tebriz‘de 

doğdu.  Tıp  tahsiline  Tahran‘da  baĢladı.  Yıl  1943.  Türki-

ye‘nin  Tahran  büyükelçisi  Kemal  Hüsnü  Taray‘dır.  Unu-

tulmasın diye bu isimleri buraya yazıyorum. Ġran‘ın tanın-

mıĢ  hukukçularından  olan  Cevat  Heyet‘in  babası  Mirza 

Ali  Heyet‘le  Kemal  Hüsnü  Taray  bir  araya  geliyorlar  ve 

Türkiye‘ye  100  talebe  gönderme  kararı  alıyorlar.  Cevat 

Heyet  de  gönderilenler  arasında.  Bugün  Ġran‘da  Türklük 

ĢahlanmıĢ durumda ise iĢte bu iki adamın kararının bunda 

rolü  var.  Ġstanbul  Tıp  Fakültesi‘ni  1946‘da  bitiren  Cevat 

Heyet akademik hayatına Paris‘te devam eder ve 1952‘de 

Tahran‘a döner. 

Heyet‘in  yüreğinde  mevcut  olan  Türklük  duygu  ve 

sevgisi Ġstanbul‘da bilinç hâline gelir. ArkadaĢları arasında 

Faruk Sükan, Sadettin Bilgiç ve benim çok sevgili hocam 

Muharrem  Ergin  vardır.  1944-1945  yıllarının  milliyetçi 

gençleri.  Türklük  ve  Türkçülük  aĢkı  iĢte  bu  çevrede 

geliĢir. 

O elbette Ġran tıbbının çok önemli bir ismi. Ġran cerra-

hîsinin  öncülerinden.  Ġran‘da  ilk  açık  kalp  ameliyatı,  ilk 

kalp  kapakçığı  nakli,  ilk  böbrek  nakli...  12  yıl  boyunca 

sürekli çıkardığı ilmî tıp dergisi. Paris Cerrahî Akademisi 

---