ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
162 ibn Məhəmməd ibn Əbdül-Lətifdən istədi ki, bütün camaatın və köçəri ərəblərin başa düşə biləcəyi sadə dildə və hənbəli məzhəbi əsasında kitablar yazıb bütün qəbilələrin arasında yaysın. İbn Səud həmçinin Şeyx Əbdüllahın şagirdlərindən bir qrupunu xətib və yol göstərən adı altında qəbilələrin arasına göndərdi. Beləliklə, çöl ərəbləri arasında dini bir atifə yarandı və bu tədbirlərin məcmusundan “İxvan” firqəsi əmələ gəldi.” 1 Həqiqətdə ixvançıların hərbi qüvvələri vəhhabilərin hərbi cəhətdən müvəffəqiyyət əldə etmələrində ən önəmli amil sayılırdı. İbn Səud da “İxvan cəngavərlərinin köməyi ilə istəyirdi ki, Müteyr, Üyeynə, Hərb və Əcman qəbilələrindən istifadə edərək səhrada yaşayan qəbilələrin ayrılıq və müstəqillik iddialarını məğlub etsin, Ərəbistan yarımadasında təmərküzləşmiş bir dövlətin əsasını qoysun. Bundan əlavə, o, Ali-Səud ilə vəhhabilər arasında ittihad yaratmaq üçün verdiyi tarixi iltizamına təkid etmək üçün əxlaqi göstərişlər və qanunun icrasının tam qüdrətini alimlərə həvalə etdi. O, Qaziyi-Əzəm Şeyx Əbdüllah ibn Əbdül-Lətifi hər gün öz hüzuruna qəbul edirdi. O, qazinin qızı ilə də evləndi. 2 Vəhhabiliyi araşdırarkən bu dəvətin Səudi dövləti ilə eyni səviyyədə tanınması bu həqiqəti göstərir ki, dövlət siyasətləri vəhhabi risalətinin tanıtdırıcısıdır və buna görə də onların siyasətdəki təəssübkeşlik və inadkarlıq xüsusiyyətləri XX əsrdə vəhhabilərə məxsus üslublardan hesab olunur. 3 Hər bir halda, Əbdül-Əziz vəhhabilərə qarşı seçdiyi siyasətlə ixvan firqəsinin hərbi qüvvələrindən istifadə edərək çoxlu məntəqələri öz ixtiyarına keçirə bildi. Onun ərazi iddiaları birinci dünya müharibəsindən əvvəl Nəcd və onun ətraf məntəqələri ilə xülasələnirdi. Amma birinci dünya müharibəsinin başlanmasından sonra vəziyyət tamamilə dəyişildi. 1914-cü ildə birinci dünya müharibəsinin başlanması ilə eyni zamanda Ərəbistan yarımadasında üç böyük və qüdrətli cinah hakim idi: Hicazda Şərif Hüseyn, Nəcddə İbn Səud və Nəcdin şimalında Şəmmər qəbilələri arasında Rəşid sülaləsi hökmranlıq edirdi. Bundan əlavə, Ərəbistan 1 İxvan firqəsi islam firqələrindən heç birini tövhidçi hesab etmir və onları öz məramlarına də`vət edirdilər. Onlar Ərəbistanın şərq nahiyələrində yaşayan şiələr barəsində deyirlər: “Biz şiələr barəsində belə fətva veririk ki, Əbdül-Əziz onları İslama tabe olmağa vadar etməli, onların öz məsləklərindəki şüarlarını aşkar etməyin qarşısını almalıdır ki, onlar məcbur olub Allahın və Peyğəmbərin (s) dininə tabe olsunlar, Əhli- beytdən (ə) və başqalarından olan salehləri öz hacətlərinin rəva olunması üçün çağırmasınlar.” (“Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi” kitabından, səh.34 Seyyid Davud Ağayi) Fəqihi Əliəsğər. “Vəhhabilər”, “İntişarati Səba”, Tehran, 1352, 1-ci çap, səh.446 2 Lisi Robert, “Sərzəmini səlatin”, 1-ci cild səh.97 3 Lisi Robert, “Sərzəmini səlatin”, səh.97 163 yarımadasının zahiri hakimiyyəti Osmanlı dövlətinin öhdəsinə idi və Britaniya müstəmləkəçiləri də osmanlıların qəlbinə nüfuz etmək və onun daxilində təfriqə yaratmaq üçün müntəzəm surətdə çalışırdılar. Osmanlı dövləti müharibədə Almanlara tərəfdar cinaha keçən zaman Britaniya müstəmləkəçiləri bu dövlətə zərbə vurmaq, onu zəiflətmək və dağıtmaq üçün Ərəb ölkələrində öz nüfuz dairələrini genişləndirməyə başladılar. Britaniya müstəmləkəçilərinin siyasətlərinin inkişaf etməsi ilə “öz casuslarından iki zabiti nəzərdə tutulan siyasəti icra etmək üçün Şərif Hüseyn və İbn Səuda doğru göndərdilər.” 1 Belə ki, Tomas Eduard Lorensi (1888-1905) Şərif Hüseynin düşərgəsinə, Vilyam Şekspiri isə (1876-1915) Səudilərin yanına göndərdi. Şekspirin İbn Səudla İbn Rəşidin arasında baş verən müharibədə öldürülməsindən sonra özünü islamçı kimi göstərən və adını Əbdüllah qoyan Hari Sinnət Can Yericer Filini (1885-1960) göndərdi ki, İbn Səudu Osmançı müttəhidlərinin əleyhinə qiyama hazırlasın.” 2 İngilislər müharibənin davam etdiyi müddətdə çalışırdılar ki, öz mənafeylərini qorumaqla yanaşı Şərif Hüseynlə İbn Səud cinahını gücləndirsinlər. Buna görə də cənab Dərvişpurun inandığı kimi, “ingilislər Osmanlı dövlətini dağıtmaq və bu böyük İslam imperatorluğunu parçalamaq üçün ərəblərin etirazlarından, onların millətçilik hisslərindən və istiqlaliyyət ruhlarından istifadə etdi, yarımadanın hakimləri arasına nüfuz edərək qüvvələr tarazılığını öz xeyrinə dəyişdirə bildi.” 3 Cənab Cəfər Sübhani kitabının bir hissəsində İngilis müstəmləkəçilərinin ərəb ölkələrini həm bir-birindən, həm də Osmanlı imperatorluğundan ayırmalarını, həmçinin Ali-Səuda diqqət yetirmələri barəsində yazır: “Ali-Səud birinci dünya müharibəsindən və Osmanlı imperatorluğunun dağılmasından əvvəl çox zəif idi və Nəcddən kənara çıxa bilmirdi. Lakin böyük müstəmləkəçi dövlət olan Britaniyanın Osmanlı imperatorluğunu dağıtmaq qərarına gəldiyi gündən etibarən hər bir məntəqədə millətçilik ruhiyyəsini və milli məsələləri dirçəltməyə başladı. Ərəb dövlətlərində də qövm-qəbilə məsələsi ingilislərin əlaltılarının və qərb fikirli ziyalıların vasitəsi ilə yayılmağa başladı. Sonra çox əlverişli bir şəraitdə və istismarçı dövlətlərin həmkarlığı ilə Osmanlı imperatorluğu dağıdıldı. Ərəb ölkələri kiçik dövlətlər şəklinə salındı və onlardan öz məqsədləri üçün istifadə etmək tamamilə asan oldu. Belə ki, hər bir məntəqədə öz əlaltılarını hakimiyyətə təyin etdilər 1 “Tarixi dövləthayi islami və xanədanhayi hökumətgər”, Sadiq Səccadinin tərcüməsi, birinci çap səh.190 2 “Böyük İslam Enskilopediyası”, 2-ci cild, səh.30 3 Dərvişpur Höcətullah. “Bərrəsiye pədiyeyi nasionalizm dər cahani ərəb”, 1-ci çap, səh.13 Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|