ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
176 qarşılandı. Bu da vəhhabi məsləkində olan Məlik Səud üçün gələcəkdə ciddi bir təhlükə yarada bilərdi. Nasir Ərəbistanda Səudi rəhbərlərindən istədi ki, neft kimi böyük bir (iqtisadi) silahdan ərəblərin hədəfə çatmasında istifadə etsinlər və öz düşüncələrini onlara nəql etdirsinlər. Həqiqətdə Misirlə Ərəbistan arasında bağlanan birliyin əksinə olaraq bu ittihadın mehvəri təəccüblü və münasib olmayan bir ideya idi. Çünki Nasirin inqalabçı rejimi ilə Səudun irticaçı rejimi arasındakı aşkar ziddiyyətlər görünürdü. Bu müddəanı isbat etmək üçün Süveyş kanalının milliləşdirilməsindən sonrakı hadisələrə diqqət yetirmək lazımdır. Nasir Ərəbistandan qayıtdıqdan sonra İsgəndəriyyədə Süveyş kanalını milliləşdirdi (1956-ci il, 26 iyun). Bu da həmin nahiyənin İngiltərə, Faransız və İsrail tərəfindən işğal olunması ilə nəticələndi. Bu tədbir nəticəsində “Səudiyyə padşahlığı özünün ingilislərlə və fransızlarla olan diplomatik əlaqələrini kəsdi və zahirdə də neftin bu iki ölkəyə ixrac edilməsini dayandırdı. Halbuki, Belçika, Hollandiya, Almaniya və İtaliya yolu ilə bu iki ölkənin neft sifarişləri təmin olunurdu. Bundan da mühümü budur ki, səudilər onlarla Misir arasında 1955-ci il 17 oktyabrda imzalanan dostluq və müdafiə müqaviləsinə əməl etmədilər. Bu müqavilənin ikinci maddəsində qeyd olunurdu ki, tərəflər təcavüzə məruz qaldıqda bir- birinə kömək etməli, özlərində mövcud olan bütün imkanlardan, o cümlədən, hərbi qüvvələrdən təcavüzün dəf edilməsi, sülh və əmin- amanlığın bərqərar edilməsi üçün istifadə etməlidirlər. Amma səudilər buna əməl etmədilər.” 1 1957-ci ilin yanvar ayında vəhhabilərin ərəblərin Misir və Suriya ilə həmrəyliyini bildirməklərini baxmayaraq bu ittihad da əvvəldə olduğu kimi çox zəif idi. Vəhhabi siyasətində nəzərə çarpacaq məsələ onların öz hədəflərinə çatmaq yolunda qüdrətli cinahlara meyl etmələrini, eləcə də həmişə qüdrətdə olmaq istəklərini qeyd etmək olar. Çünki ingilislər məntəqənin qüdrətli cinahı olduğu vaxta qədər vəhhabilər o ölkəyə sıx bağlı idilər. Amerika beynəlxalq meydana gəldikdən və məntəqə siyasətində aşkar olduqdan sonra onların yeni ərbablarına asılılıqları daha da artdı. Nasir ərəblərin arasında artıq nüfuza malik olduğu zaman vəhhabilər Nasirə doğru meyl etdilər ki, əməldə qüdrət karvanından geridə qalmasınlar. Tarixin bu dövründə də Məlik Səudun siyasətlərindən biri Amerikanın istilaçılıq və imperialist siyasətləri cərgəsinə qoşulmaq idi. Belə ki, o “Ayzen Haver” tezini qəbul etdi və amerikalıların mənafeyini təmin etmək üçün çalışdı. 1 Fuiyə Klevd, “Nizami-Ali-Səud”, səh.109-110 177 Nasirin sovetlər ölkəsinə meyl etməsi nəticəsində Amerikada dövri prezident tərəfindən irəli sürülən “Ayzen Haver” tezi bu əsasda idi ki, şərqdə mövcud olan boşluq rusların hər növ tədbirindən öncə, Amerika vasitəsi ilə doldurulmalı və bu zaman qərb düşərgəsi halqasında yerləşən ölkələrə iqtisadi və hərbi köməklər göstərilməlidir. Nəhayət, ərəblərin arasında çox təsirli rol ifa etmək üçün Səud Amerikaya səfər etdi və orada “iki ölkə arasında yeni müqavilə imzalandı ki, bu da 1951-ci ildə imzalanan müqavilənin bir növ təkmilləşdiricisi idi. Bu müqavilədə Amerika Birləşmiş Ştatları öhdəsinə alırdı kı, səudilərin hərbi qüvvələrini yenidən təşkil etsin, onlara yeni müharibə texnikası versin, öz iqtisadi köməklərini də davam etdirsin. Xüsusilə, Dəmmam limanının genişləndirilməsi barəsində münasib kömək vədəsi verdi... Bunun müqabilində Səud Amerikaya Zəhran limanından beş il müddətində pulsuz istifadə etmək üçün razılıq verdi və onun məntəqədə nəzərdə tutduğu planı həyata keçirməyi öhdəsinə aldı ki, nəticədə Amerikanın qeydsiz-şərtsiz himayələrindən bəhrələnsin. Bu müqavilə Ərəb ölkələrinə və Nasirə qarşı bir növ müharibə hesab olunurdu.” 1 Məlik Səud bu müqaviləni Amerika ilə bağladıqdan sonra Ərəbistana qayıtdı və yeni müttəfiqlər axtarmağa başladı. Bu zaman İordaniya və İraqın Haşimi padşahlarına üz gətirdi və hətta 1957-ci ildə şah Hüseynin əleyhinə İordaniyada hazırlanmış çevrilişi yatırtmaq üçün oraya hərbi qüvvə də göndərdi. Bu zamandan etibarən Ərəb ölkələri iki hissəyə bölündü. Onlardan biri Nasirin tərəfdarları olan ölkələr idi ki, mütərəqqi hesab olunurdular. Digəri isə Səudiyyə Ərəbistanının düşərgəsi olan mühafizəkarlar idi. Sonuncu düşərgə Ərəbistan, İraq və İordaniyanı əhatə edirdi ki, öz aralarında ittihadiyyə yaratmış və inqilabi hərəkatlara qarşı mübarizə aparmağı qərara almışdılar. Bundan əlavə Məlik Səud özünün Misir və Suriya ilə əlaqələrini kəsdi və çalışdı ki, Livanda Kamil Şəmun ilə olan əlaqələrini möhkəmləndirsin, Bəhreyn əmirlikləri ilə olan ixtilaflarını həll etməklə özünü ərəblərin mötədil rəhbəri kimi göstərsin. Eləcə də Ərəbistan, Küveyt və Bəhreyn ölkələrindən təşkil olunmuş federasiyanın yaradılması planı, Ərəbistanın onun rəhbərliyini öhdəsinə almaq fikrində olması nəticəsində icra olunmadı. Səudun Məsqit və Əmman krallıqları ilə, eləcə də Əmarat və Əbu-zəbi sultanları ilə rabitə qurması barəsindəki səyləri nəticə vermədi. Onun “Ayzen haver” tezində qərarlaşması Nasirlə olan əlaqələrini gərginləşdirdi, səudilərin hakimiyyətində də dərin böhranlar yarandı. Bu dövr hadisələri ilə əlaqədar “Böyük İslam Enskilopediyası” kitabında belə qeyd olunur: 1 Həmin mənbə, səh.111 Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|