ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
89 İki Məhəmmədin arasında baş verən danışıqlara və söhbətlərə diqqət yetirməklə onların əsas məqsədlərini anlamaq olar. O da bundan ibarətdir ki, Ali-Səud vəhhabiliyə və onun banisinə özünə qanunilik bağışlamaq üçün bir vasitə kimi baxırdı. O bu məsləki və onun banisini məhz buna görə himayə edirdi. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, o, hər bir zaman xüsusilə öz maddi və iqtisadi mənafeyini bu ittifaqda axtarırdı. Diriyyədə Ali-Səudun özü və öz məzhəbi üçün təhlükəsiz bir sığınacaq olduğunu görən Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab onlara iltizam və təminat verdi ki, öz məzhəbi himayə və köməklərini heç vaxt onlardan kəsməyəgəkdir (onların işinə qanunilik verməkdə, eləcə də yeni-yeni hücumlarına və işğallarına dini don geyindirməkdə). Başqa sözlə desək, Ali-Səud məzhəbinin əsas bünövrəsi vəhhabilik olacaqdı. Beləliklə, Məhəmməd İbn Səud vəhhabiliyi qəbul etməklə siyasi və hərbi qüdrətə çatdı. Qüdrətin onun əlində təmərküzləşməsi ilə Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhaba söz verdi ki, onun məsləkinin yayılmasında bütün imkanlardan istifadə etsin. O da İbn Səuda zəmanət verdi ki, bu halda daha artıq qüdrət və sərvət əldə edəcəkdir. Qeyd olunanları nəzərə almaqla, “vəhhabiliyin Nəcddə və Hicazda yayılıb nüfuz etməsinin ən mühüm amili Ali-Səud oldu, onlar hətta vəhhabiliyi öz ölkəsinin rəsmi məzhəbi seçdi və bu əqidənin icrası üçün heç bir maneənin qarşısında diz çökmədi.” 1 Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın Diriyyəyə daxil olmasından başlayaraq Səudilərlə vəhhabilər arasında bağlılıq yarandı və bu bağlılıq o qədər möhkəmlənmişdi ki, Ali-Səudun tarixi boyu (vəhhabiliyi qəbul etdikdən sonra) onlarla vəhhabilərin arasında heç bir fərq gözə çapmırdı. Buna görə də bundan sonrakı mənbələrdə səudilərin adları və gördükləri tədbirlər vəhhabilərin adları və gördükləri tədbirlərlə yanaşı qeyd olunur. Seyyid Davud Ağayi “nə üçün Səudi rejimi vəhhabiləri öz ardınca çəkir?” - deyə verilən sualın cavabında yazır: “Vəhhabilik Səudiyyə rejiminin “ömür şüşəsi” hesab olunur. Onsuz öz ayağı üstündə dayanıb, müstəqil ola bilməz. Necə ki, marksizm kommunist rejimlərinin davam gətirmə və ömür səbəbi idi. Səudi rejiminin vəhhabilərlə olan münasibəti də eynilə belədir. Onlar vəhhabilikdən heç vaxt üz çevirə bilməzlər. Amma onu, dövrün tələbinə görə öz fikir və səliqələrinə uyğun təfsir edə bilərlər.” 2 Üçüncü fəsildə qeyd edəcəyik ki, Ali-Səud vəhhabiliyi dövrün şəraitinə və zamanın tələbinə uyğun olaraq necə dəyişdirdi və öz məqsədlərini həyata keçirmək üçün ondan necə istifadə etdi. 1 “Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi”, Seyyid Davud Ağayi, səh.27 2 Həmin mənbə, səh.44 90 Burada qeyd olunmalı məsələ budur ki, “vəhhabiliyin dini-siyasi təfəkküründə qüdrət əsas rol ifa etdiyinə görə qüdrət sahiblərinin, hətta İslamın ictimai həqiqətlərə tətbiq olunmasında belə xüsusi ixtiyarlardan istifadə etmələrinə səbəb olmuşdur.” 1 Həqiqətdə Ərəbistanda qüdrət ədalətdən daha artıq əhəmiyyət kəsb edir. Bunu da nəzərə almaq lazımdır ki, orada qüdrət nisbətən iftixar yaradan və qürur gətirəndir. “Bunlardan yaxşı şəkildə anlamaq olar ki, onlar İslama əsas etibarı ilə həyatın bütün sahələrinə nəzarət edən ideoloji bir sistem kimi baxmırlar.” 2 Onlar üçün hakimin və rəhbərin kim olması, hansı şərtlərə malik olması çox da əhəmiyyət kəsb etmir. Çünki, onların nəzərində əhəmiyyətli şey qüdrətin forması deyil, onun özüdür... (Onların nəzərində) ən mühüm olan şey budur ki, xalq arasında İslamdan söhbət getsin, ictimaiyyətdə İslamın zahiri qayda-qanunlarına riayət edilsin və islamiyyət donunda görünsün. Amma əgər qüdrət sahibləri zalım, fasiq və İslama etinasız olsalar, xüsusilə yadlar ölkə işlərinə dəxalət edib istilalar üçün şərait yaratsalar, bunun çox da əhəmiyyəti yoxdur... Vəhhabiyyətin zahirdə quru və sərt olmasına baxmayaraq, hakim qüdrətə o qədər ixtiyarlar vermişdir ki, onlar əməli olaraq özlərinin fiqhi etiqadlarını və üsullarını görməzliyə vururlar. Yəni, rəy – sultanın rəyi və ictihad da onun qüdrəti əlindədir. 3 Vəhhabilərin rəhbər və rəhbərlik barəsində təfəkkür tərzi və ideologiyasının araşdırılmasından səudilərin bu məsləki qəbul etməsi və onun qalıb davam etməsində ciddi səy 1 Məscid Camei Məhəmməd, “Vəhhabiyyət dər cəzirətul-Ərəb”, Əbrar qəzeti, 25-ci fərvərdin, 1365-ci il 165-ci nömrə, səh.4 2 Səudiyyə hakimləri Əbdül-Əzizin dövründən indiyə qədər İslama yalnız öz qüdrət və mövqelərini möhkəmləndirilməsi və qoruyub saxlanması üçün bir vasitə kimi baxmışlar. Bu məqsədlərinə çatmaq üçün ən yaxşı yol bu olmuşdur ki, İslamı vəhhabiyyət çərçivəsində və əsl dini me`yarlardan xaricdə təqdim etsinlər. Vəhhabiyyətə istinad etməyin səbəbi təkcə bu deyildi ki, özləri onun əsasını qoyub yaysınlar. Əksinə buna görə idi ki, ondan daha yaxşı vasitə seçmək mümkün deyildi. Xüsusilə, bunu nəzərə alaq ki, bu ayin “sultan” və “vəliyyi-əmr” ünvanı, hətta “imam” adı ilə onları tam ixtiyarlı etmiş və sərbəst buraxmışdı. Nəcd alimlərinin gömrükü, teleqrafı tə`mir etmək və sultan Əbdül-Əzizlə müxalifət etməmək barəsindəki tarixi fətvalarında o imam kimi tanıtdırılmışdır. (“Əbrar” qəzeti, 27 fərvərdin 1365, 168-ci nömrə, səh.4 3 “Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi”, Seyyid Davud Ağayi, səh.38-39 *Hal-hazırda vəziyyət elə deyildir ki, hicazlı, yaxud Səudi rejiminin tərəfdarı olan alimlər bu ölkənin daxilində və xaricində Səudi hakimlərinin xaricə bağlılığı, zülm, təcavüzkarlıqlar, fisq-fücur, eybəcərlik və əyyaşlıqlarından xəbərsiz olmasınlar. Amma bütün bunlara baxmayaraq, yenə də onların tərəfini saxlayır, heç olmazsa razılıq əlaməti olaraq sükut edirlər. Çünki onların çoxu bu qurumun öz sülalələrinin qalıb davam etməsini zəruri hesab edir, bə`ziləri də qüdrət qarşısındakı zərurətə əsasən onlara boyun əyirlər. (“Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi”, səh.39) Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|