ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- OSMANLI İMPERATORLUĞUNUN HİCAZ VƏ NƏCD HAKİMİYYƏTİ
91 göstərməsinin səbəbini anlamaq olar. Səudilər vəhhabiləri onların əməl və tədbirlərinə qanuni don geyindirdiklərinə, onların hədəflərinə çatmaqda dini arxaları olduqlarına görə qəbul etdilər. Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın ailəsi ilə sıx əlaqə və ailəvi münasibət qurduqlarına görə özləri üçün böyük dini-siyasi mövqe kəsb edə bildilər. “Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi” kitabının müəllifi bu barədə belə yazır: “...Səudilər sülaləsi həmişə özünü elə qələmə verirdi ki, sanki, İslam dəyərlərinin keşikçisi və İslam hökmlərinin icraçısıdır. 1 Sultan Əbdül- Əziz və Səudiyyə Ərəbistanının banisi qərara almışdılar ki, özünün Qurandan və İslam qanunlarından bildiyi əsasda hökmranlıq etsin. “Cəmiyyətin Quran qanunları əsasında idarə olunması” Səudi sultanlarının ilk əvvəldən indiyə qədər müştərək şüarları olmuşdur. Buna baxmayaraq, hər bir zamanda onun barəsində şəxsi zövqlər və xüsusi məfhumları təqdim etmişlər.” 2 Bu bəhsin axırında xarici yazıçılardan birinin Ali-Səudun vəhhabilikdən, Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın övladlarının da səudilərdən necə istifadə etməsi barəsindəki nəzərini diqqətinizə çatdırırıq. O, bu barədə yazır: “... Səudiyyə rejimi çox ayıqlıqla siyasi və məzhəbi qüdrətə arxalanmışdı. Səudiyyə padşahları ilk növbədə qəbilə başçıları idilər ki, onlar qüdrət mühafizləri ittihadının köməyi ilə, eləcə də sair məsul şəxslərin ailələri ilə evlənmək və münasibət qurmaq əsasında hökmranlıq edirdilər... Əsas etibarı ilə Məhəmməd ibn Əbdül- Vəhhabın nəslindən olan ölkə ruhaniləri səltənət və padşah ailələri ilə evlənirdilər, dövlət tərəfindən də onlara maddi yardım olunurdu. Həmçinin, hökumət məclislərində güclü nüfuza malik idilər.” 3 1 Mühüm məsələ budur ki, Ali-Səudun İslamı nə üçün istəməsi düzgün şəkildə dərk olunsun və bu üslubun səbəbi aydınlaşsın. Xüsusilə buna diqqət yetirək ki, Səudilərin çoxlunun sünnü alimlərinin nəzərində ehtiramla yad edilməsinin səbəbi onların İslamı vasitə qərar vermələridir. Bu məsələ Ərəbistan sərhədlərindən uzaqda, xüsusilə Pakistanda – şiələrin geniş və dərin köklərə malik olduğu bu ölkədə gözəl şəkildə müşahidə olunur... Hələ də Səudiyyə rejimini müdafiə etməyin lazım olmasına inananlar bu barədəki nəzərlərini imandan artıq daha çox siyasi xarakter daşıyan və sünnülərin əqidəvi çərçivəsində güclü bir mərkəziyyətin olmasının zəruri olması barədə nəzərlər və ikinci dərəcəli fikirlər, o cümlədən siyasi, hərbi, iqtisadi məsləhətlər, İslamın zahirinə əməl edən şərif hərəmlərdə və ərəblərin solçu və marksist hökumətlərin qarşısında nisbətən güclü bir qüdrət olduğuna görə onu müdafiə edirlər. (“Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi”, səh.42-43) 2 “Siyasət və hökumət dər Ərəbistani Səudi”, Seyyid Davud Ağayi, səh.42 3 Lapirus İram, “Tarixi cəvamei İslami dər qüruni-nuzdəhom və bistom” (Möhsün Müdir Şanəçinin tərcüməsi), İntişarati Asitani Qüdsi Rəzəvi, 1-ci çap 1376, səh.161 92 OSMANLI İMPERATORLUĞUNUN HİCAZ VƏ NƏCD HAKİMİYYƏTİ Osmanlı silsiləsinin zahir olması və onun Avropa-Asiya ölkələrindən çoxuna hökmranlıq etməsi ən mühüm tarixi hadisələrdən biri idi. Monqolların İslam ölkələrinə hücumundan, daha sonra isə həmin ölkələrdə mövqelərinin zəifləməsindən sonra Osmanlı imperiyası yarandı. Bu barədə Corc Zeydan belə yazır: “...Onlar (monqollar) İslam ölkələrinə müsəlmanların franklar, gürcülər və ermənilərin hücumları nəticəsində son dərəcə zəiflədikləri zaman hücum etmişdilər. Monqollar belə bir siyasi şəraitdə müsəlmanlara həmlə edərək Bağdadda Abbasi xilafətini məğlub etdilər, İslam ölkələrini ölümcül vəziyyətə saldılar. Bir müddət müsəlmanların arasından heç kəs qalxıb onların pərakəndəliyini nizama salmadı. Nəhayət bir tərəfdən Osmanlı sultanları, digər tərəfdən isə Səfəvi sultanları zahir olaraq yeni sünnü-şiə İslam hökumətlərini təşkil etdilər.” 1 Osmanlıların qüdrətə çatmaları hicri tarixi ilə VIII əsrə (miladi XIII) təsadüf edir. Bu imperatorluq, Bizans (şərqi Roma) imperiyasının dağıldığı bir dövrdə Anadoluda və Balkan yarımadasında quruldu. “Onlar iki əsrlik hakimiyyətləri dövründə təkcə əvvəlki imperatorluğun ölkələrinə deyil – yəni Bizansda, Avropanın cənubunda və Anadoluda yerləşən ölkələrin cənubunda – üstəlik Macarıstan və Ərəb dünyasına da hakim oldu.” 2 Aydındır ki, Osmanlı imperatorluğu hökuməti bərqərar etdikdən və öz əsaslarını möhkəmləndirdikdən sonra (cənubi-şərqi Avropa və Anadoludan əlavə) şərq ərəb dövlətlərinə və əvvəlcə müsəlman olan şimali Afrikaya da hakim kəsildi. 3 Osmanlı dövləti qüdrətə çatdıqdan sonra öz sərhədlərini genişləndirməyə başladı. “Sultan Səlim 923-cü h.q (1517-ci miladi) 1 Corc Zeydan, “Tarixi təməddüni İslam”, Əli Cəvahir Kəlamın tərcüməsi, “Əmir Kəbir” nəşriyyatı, Tehran, 8-ci çap, 1373, 861-ci, səh. 2 Stanford, “Tarixi imperatoriye Osmani və Türkiyeyi cədid” (Mahmud Ramazanzadənin tərcüməsi), İntişarati Astani Qüdsi Rəzəvi, 1-ci çap 1370, səh.19 3 Osmanlı imperatorluğu 1326-cı miladi ilində vəfat edən Birinci Osmanın adı ilə bağlıdır. Onun canişini olan osmanlılar ölkə sərhədlərini genişləndirdilər. Nəhayət XVI əsrdə öz qüdrətlərinin ən yüksək səviyyəsinə çatdılar. Bu xilafət Macarıstan, Krım, Qara dəniz sahilləri, Balkan, o cümlədən bu günkü Yuqoslaviyanın böyük bir hissəsi (Yuqoslaviyanın dağılmasından əvvəlki sərhədləri), Çexoslovakiya (Çex və Slovak), Albaniya, Rumıniya, Bolqarıstan, Yunanıstan, Kipir, Əlcəzair, Tunis, Tripoli, Misir və həmçinin 1900-cu ilə qədər əllərində saxladıqları orta şərqin böyük bir hissəsini əhatə edirdi. Hətta 1822-ci ildə Misrin İngilislər tərəfindən işğal edilməsindən sonra Türkiyə hələ də o dövrdə qalib bir ölkə sayılırdı. (Lisi Robert, “Sərzəmini səlatin”, 110-cu səhifəsinin vərəqaltı çıxarımından) Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|