VəLİyev dünyamali əMİr oğLU
Yüklə 3,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
81 Özəlləşdirmədən əldə edilən vəsait dövlət büdcəsinə keçirilir. Özəlləşdirmənin həyata keçirilməsinin hüquqi bazası rolunu oynayan Azərbaycan Respublikasında dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin Dövlət Proqramlarının (1995-1998-ci illər) qəbulu xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bundan sonra sahibkarlığın inkişafı üzrə dövlət tədbirləri Azərbaycan dövlətinin iqtisadi siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir. Proqramda özəlləşdirmənin məqsədləri sistemli xarakter daşıyırdı və aşağıdakı kimi müəyyən edilmişdir: - xüsusi mülkiyyət və azad rəqabət prinsipləri əsasında bazar iqtisadiyyatının inkişafına şərait yaradılması; - bazar iqtisadiyyatı tələblərinə uyğun iqtisadi strukturun yaradılması; - iqtisadi prosesdə istifadə edilməyən mənbələrin təşviq edilməsi; - milli və xarici kapitalın bu prosesə cəlb edilməsi üçün təşviq edilməsi; - bütün bunların nəticəsində xalqın rifah səviyyəsinin yaxşılaşdırılması Azərbaycan Respublikasında 1995-1998-ci illərdə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi haqqında I Dövlət Proqramı qəbul edildikdən sonra özəlləşdirmə sistemli xarakter almışdır. Özəlləşdirmə haqqında I Dövlət Proqramında orta və iri müəssisələrin əvvəlcə anonim şirkətlərə çevrilməsi və sonra pay sənədlərinin bazara çıxarılması nəzərdə tutulmuşdur. Özəlləşdirmənin ədalətli aparılması və bu prosesdə xalqın fəal iştirakının təmin edilməsi üçün hər bir vətəndaşa özəlləşdirmə payı (çeklər) verilmişdir. Azərbaycan Respublikasında 1995-1998-ci illərdə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin Dövlət Proqramına əsasən özəlləşdirməyə birinci növbədə ticarət, ictimai iaşə və xidmət, nəqliyyat, tikinti və bir sıra başqa sahələrdə başlanılmışdır. Dövlət Proqramı qəbul edildikdən sonra özəlləşdirmə prosesi aşağıdakı məlumatlardan göründüyü kimi geniş və əhatəli olmuşdur. C ə dv ə l 4. 1 Azərbaycanda özəlləşdirilən obyektlərin sayı* 1995 1996 1997 1998 1999 Cəmi 872 6418 7493 6644 1897 o cümlədən sənaye - 18 326 155 63 Kənd təsərrüfatı - 1 43 62 7 Nəqliyyat 872 384 1729 3546 860 Ticarət - 389 647 680 179 İnşaat - 2 36 152 40 Xidmət - 5140 3877 289 65 Yarımçıq tikililər - 5 35 48 22 Neft ofisləri - 194 186 56 41 Sair - 9 353 1443 534 Orta və iri müəssisələr - - 407 547 111 DSK, 2001 Özəlləşdirilən kiçik müəssisələrin sayı yalnız üç il (1995-1998-ci illər) ərzində 7, 5 dəfə artmış və fəaliyyət sahələri genişlənmişdir. Belə ki, 1995-ci ildə kiçik müəssisələr yalnız nəqliyyat sahəsində özəlləşdirilirdisə, 1998-ci ildə bu proses iqtisadiyyatın demək olar ki, bütün sahələrini əhatə etmişdir. 2000-ci ildə «Azərbaycan Respublikasında dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin II Dövlət Proqramı» (əlavə və dəyişikliklər 23. 10. 2003-cü il) mövcud qanunvericiliyə və son illər ölkədə həyata keçirilmiş özəlləşdirmə təcrübəsi nəzərə alınaraq hazırlanmış və yeni müddəalar ilə zənginləşdirilmişdir. Belə ki, Proqramın məqsədlərinə iqtisadiyyatın strukturunun təkmilləşdirilməsi və rəqabət mühitinin formalaşdırılması əsasında milli iqtisadiyyatın səmərəliliyinin yüksəldilməsi, iqtisadiyyata investisiyalar, o cümlədən xarici investisiyalar cəlb etmək yolu ilə onun inkişafına nail olunması, bazar münasibətlərinin iqtisadi əsası kimi özəl mülkiyyətçilər təbəqəsinin genişləndirilməsi və s. kimi mühüm müddəalar daxil edilmişdir. Proqramda dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi üsulları yenidən nəzərdən keçirilmiş və genişləndirilmişdir. Keçmişdən fərqli olaraq bundan sonra müəssisələrin fərdi layihələr əsasında özəlləşdirilməsi, əmlakın hərraclar vasitəsilə satışı və müəssisələrin müflis elan olunması yolu ilə satışı üsullarından da istifadə edilməsi zəruri hesab edilir. Əhalinin sosial müdafiəsini təmin etmək məqsədilə özəlləşdirilən müəssisələrdə sosial ödəmələr üzrə işçilərə yaranmış borcların sahibkar tərəfindən ödənilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Dövlət əmlakının bir hissəsinin əmək kollektivi üzvlərinə və ölkə vətəndaşlarına əvəzsiz olaraq verilməsi qaydası müəyyən edilmişdir. I Dövlət Proqramında əmlakın qiymətləndirmə mexanizmi təkmil deyildi. Belə ki, obyektlərin qiymətləri mövcud bazar 82 konyukturundan fərqlənirdi. Ona görə də II Dövlət Proqramında hərracların keçirilməsi mexanizminin çevikliyinin artırılması üçün bu mexanizmdə müəyyən dəyişikliklər edilmişdir. «Azərbaycan Respublikasında dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin II Dövlət Proqramı» (10. VIII. 2000-ci il) ilə özəlləşdirilən müəssisə və obyektlərin dairəsi genişləndirilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları ilə strateji sahələrə aid olan bir sıra maşınqayırma, kimya, rabitə və balıqçılıq və digər müəssisə və obyektlər özəlləşdirməyə açıq elan edilmişdir. Aqrar-sənaye kompleksinin inkişaf etdirilməsi məqsədilə həmin kompleksin emal, xidmət və təchizat bazasının özəlləşdirilməsi üçün tədbirlər görülmüşdür. Özəlləşdirmədə xarici investorların iştirakı üçün normativ-hüquqi baza yaradılmışdır. Müəssisələrin bazasında səhmdar cəmiyyətlərin yaradılması, onların özəlləşdirilməsi və fəaliyyətinin tənzimlənməsi prosesi qanunvericiliyə uyğun olaraq Dövlət Əmlakının İdarə edilməsi üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən davam etdirilir. 1995-2005-ci illər ərzində özəlləşdirmə sahəsində iki Dövlət Proqramı və 50-dən çox qanun və digər hüquqi-normativ aktlar qəbul edilmişdir və həyata keçirilir. Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin 29. VIII. 2006-cı ildə imzaladığı «Azərbaycan Respublikasının dövlət müəssisələrinin idarə edilməsi prosesinin təkmilləşdirilməsi» haqqında Fərmanı özəlləşdirmənin və özəlləşdirilən dövlət əmlakının idarə edilməsini daha da inkişaf etdirmişdir. Özəlləşdirilən müəssiələrin sonrakı taleyinə cəmiyyət və dövlət laqeyid deyildir. Çünki onlardan səmərəli istifadə olunması iqtisadiyyatın inkişafı üçün çox əhəmiyyətlidir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 iyun 2007-ci ildə imzaladığı Fərmanla qəbul edilmiş tədbirlər paketi diqqəti xüsusilə cəlb edir. Paketə daxildir: 1. Azərbaycan Respublikasında dövlət əmlakının idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsi üzrə Dövlət Proqramı; 2. özəlləşdirilən və idarəetməyə verilən müəssiələrdə investisiya qoyuluşları üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi qaydaları; 3. dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilmə qabağı sağlamlaşdırılması və restruktizasiyası qaydaları; 4. səhmdar cəmiyyətlərdə dövlətə məxsus səhmlərin idarə edilməyə verilməsi qaydaları; 5. özəlləşdirilən dövlət əmlakının qiymətləndirilməsi haqqında əsasnamə. Proqram xarakterli həmin sənədlərin hər biri dövlət əmlakının idarə edilməsi və özəlləşdirmə haqqında qanunvericiliyin daha da təkmilləşdirilməsi və inkişaf etdirilməsi sahəsində müstəsna əhəmiyyətə malikdir. 1995-2005-ci illərdə Azərbaycanda cəmisi 43118 obyekt özəlləşdirilmişdir ki, onun təxminən yarısı (50, 7%-i) nəqliyyat müəssisələri, nəqliyyat vasitələri və ticarət, 23%-i məişət xidməti obyektlərindən ibarətdir. Özəlləşdirilən obyektlər arasında sənaye, kənd təsərrüfatı və tikinti obyektlərinin xüsusi çəkisi cəmisi 3, 4% təşkil edir. 1500-dən çox orta və iri müəssisə səhmdar cəmiyyətə çevrilmişdir. [73, cild 2, s. 719-721] Son beş il ərzində azad sahibkarlığın və iqtisadiyyatın tarazlı və davamlı inkişafının sürətləndirilməsi, yeni iş yerlərinin açılması üzrə həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində ölkədə xüsusi müəssisələrin sayı artmış və bu, dövlət registrində qeydə alınmış statistik vahidlərin 75, 6 faizini təşkil etmişdir. Təhlil göstərir ki, ölkə üzrə statistik vahidlərin yalnız 15 faizini dövlət mülkiyyətində olan müəssisələr, 3,7 faizini bələdiyyələr və onların müəssisələri, 5,7 faizini isə xarici və birgə müəssisələr təşkil edir. Xüsusi mülkiyyətdə olan müəssisə və təşkilatların əsas hissəsi «Topdan və pərakəndə ticarət, avtomobillərin, məişət məmulatlarının və şəxsi istifadə əşyalarının təmiri» (41,1 faiz), «Kənd təsərrüfatı, ovçuluq və meşə təsərrüfatı» (14,8 faiz), «Digər kommunal, sosial və şəxsi xidmətlərin göstərilməsi» (10, 4 faiz), «Daşınmaz əmlakla əlaqədar əməliyyatlar, icarə və istehlakçılara xidmət göstərilməsi» (9, 2 faiz) və «Emal sənayesi» (8, 1 faiz) bölmələrinin payına düşür. Qeydiyyatda olan müəssisə və təşkilatların 53, 1 faizi Bakıda, 13, 1 faizi Aran iqtisadi rayonunda yerləşir. 2007-ci ilin birinci yarısında Azərbaycanda 2683 yeni müəssisə yaradılmış və onların 32, 5 faizi «Topdan və pərakəndə ticarət, avtomobillərin, məişət məmulatlarının və şəxsi istifadə əşyalarının təmiri», 14, 6 faizi «Tikinti», 14 faizi «Kənd təsərrüfatı, ovçuluq və meşə təsərrüfatı» 7, 4 faizi isə «Emal sənayesi» bölmələrinin payına düşür. Dövlət Əmlakının İdarə Edilməsi üzrə Dövlət Komitəsində özəlləşdirmə prosesinin daha da sürətləndirilməsi məqsədilə 2007-2010-cu illəri əhatə edən dövlət proqramının layihəsi də hazırlanıb. Sənəd təkcə özəlləşdirməni deyil, həm də investisiya qoyuluşlarına nəzarət mexanizminin təkmilləşdirilməsini, dövlət əmlakından səmərəli istifadəni, özəlləşdirmədən sonra müəssisələrin idarə Yüklə 3,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|