Vii. Uluslararasi

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ

327 

ANKARA İLİ, GÖLBAŞI İLÇESİ GELENEKSEL ÇÖMLEK ÜRETİMİ 

(TRADITIONAL POTTERY PRODUCTION DISTRICT GÖLBAŞI PROVINCE 

ANKARA)  

Ebru ATEŞOK



 

 Aysen SOYSALDI



 

ABSTRACT 

Pottery as part of earth works is one of our handicrafts coming from ancient 

ages  until today.  The  Anatolian  people  continued  the production  in  this  branch  of 

art  with manual  and  lathe methods  even  if in  decreasing  amount  until  today.  The 

basis  of  pottery  is  to  produce  wares  for  the  satisfaction  of  daily  needs  of  the 

community.  While pottery is in some regions a mean of living, in some regions on 

the other side it is closed to disappear. The pottery art in many regions of Anatolia 

has  beside  its  specific  forms,  lathe  turning  variations,  enamelling  and  heat 

treatment  techniques,  its  different  traditions  depending  to  the  region.  Nowadays 

kitchen tools are no more produced in potteries; they are produced in factories and 

entities  with  special  technologies.  The  pottery  atelier  “Konyalı  Çömlek  Atölyesi”  in 

the village Velihimmetli of the district Gölbaşı in the province Ankara is one of the 

important  production  centres  which  struggle  to  continue  its  existence  although 

facing  many  difficulties  in  production  and  marketing.  In  this  study,  detailed 

coverage  is  given  to  raw  materials,  equipment,  assistive  devices  and  production 

stages used for pottery in the mentioned centre.  

Key words: Traditional handicrafts, ceramics, pottery, Gölbaşı 

GİRİŞ 

Toprak,  su  ve  ateşin  bir  araya  gelmesi  ile  insanlık  tarihi  açısından, 

yaratıcılığın  ve  yeteneğin  de  kullanımı  ile  seramik  sanatının  doğuşu 

gerçekleştirilmiştir  (Acartürk,  2012;  1).  Seramik  sanatının  ilk  örnekleri  olan 

çömlekçilik  çok  eski  çağlardan  günümüze  kadar  gelen  ilkel  bir  üretim  şeklidir. 

İnsanoğlu yerleşik düzene geçtiğinden bu yana pişmiş topraktan kaplar ve kullanım 

eşyaları yapmaya başlamıştır. İlk tezgâh buluntusuna milattan önce 3500 yıllarında 

Mezopotamya  da  rastlanmaktadır.  Özellikle  Hacılar  da  milattan  önce  5000'  ler  de 

doruğa çıkan çömlekçilik Anadolu' da, Ön Asya' da ve Ege' de etkisini göstermiştir. 

Çömlekçilik  sanatının  7000  yıl  önceden  bu  güne  kadar  Anadolu’  da  varlığını 

sürdürdüğü  arkeolojik  kazılardan  anlaşılmaktadır.  Öyle  ki  dağ  başlarından  biraz 

uzaklaşıp  uygarlığa  doğru  inildiğinde;  çömlekçi  tezgâhının  tüm  gelişim  evreleriyle 

karşılaşmak  olasıdır.  Araç  olarak  kullanılan  alt  sivrice  tabağın  yerini  yavaş  yavaş 

ilkel  bir  el  tornasının  aldığı  görülmektedir  (Güner,  2001;  1-3).  Anadolu  insanı  ilkel 

biçimlendirme  yöntemleriyle  testi ve  çömlek  üretimini azalarak  da  olsa  günümüze 

dek sürdürebilmiştir. Çömlekçilik bazı yörelerimizde halkın geçim kaynağı iken bazı 



  Öğr.  Gör.,  Kırıkkale  Üniversitesi,  Kırıkkale  MYO,  Geleneksel  El  Sanatları  Programı, 

Kırıkkale. 



  Prof.,  Gazi  Üniversitesi,  Sanat  Tasarım  Fakültesi,  Geleneksel  Türk  Sanatları  Bölümü, 

Ankara. 

---

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ

328 

yörelerimizde  yok  olmak  üzeredir.  Anadolu’  nun  birçok  yöresinde  yapılan 

çömlekçilik  araştırmalarından  her  yörenin  kendine  has  formları,  torna  çekme 

biçimleri,  pişirme  ve  sırlama  tekniklerinin  yanında  ayrı  gelenek  ve  göreneklerinin 

olduğu  da  görülmüştür  (Oral,  2006:  111).  Günümüzde  mutfak  araçları  artık 

çömlekçilerde  değil,  her  biri  özel  teknolojilere  sahip  fabrika  ve  işletmelerde 

üretilmektedir.  Gelişen  teknoloji  ile  beraber  plastik,  cam,  çelik,  emaye  gibi 

malzemeler çömlekçilik sanatını da olumsuz yönde etkilemiştir (Acartürk, 2012:9).  

1. ÇÖMLEK YAPIMINDA KULLANILAN HAMMADDE VE ÖZELLİKLERİ

Atölyede  kullanılan  kilin  toprağı  önceleri  Mogan  gölünden  elde  edilmiş, 

çevre  düzenlemeleri  ve  koruma  kanunları  sebebiyle  günümüzde  ek  farklı  toprak 

çeşitleri  de  kullanılmaya  başlanmıştır.  Konyalı  çömlek  atölyesinde  Tokat/Turhal’ 

dan  getirilen    “  terra  rossa”      adı  verilen  kızıl  toprağın  yanında  Nevşehir/Avanos’ 

dan getirilen toprakla Gölbaşı toprağı karıştırılarak ya da ürün çeşidine göre farklı 

tek tip toprak kullanılarak da üretim yapılmaktadır.  

2. KULLANILAN ARAÇLAR VE ÖZELLİKLERİ

2. 1. Kum Eleme ve Karma Makinesi (Değirmen) 

Atölyeye  getirilen  kumlar  elenip  (Fotoğraf  2.  1.  )  karma  makinesinin  içine 

atılmakta daha sonra da istenilen oranda su katılarak çamur yapımının ilk aşaması 

tamamlanmaktadır.  Bu  makine  sayesinde  toprak  su  ile  iyice  karıştırıldığından 

homojen bir çamur elde edilmekte böylece çamur kalitesi de artmaktadır. 

Fotoğraf: 2. 1. Gölbaşı’nda kullanılan kum eleme ve kum karma makinesi 

(değirmen) 

2. 2. Büyük Su Tankı 

Velihimmetli Köyünde ki atölyede sürekli su sıkıntısı çekildiği için atölyenin 

dışında çömlek çamuru hazırlamak amacıyla büyük bir su tankı bulunmaktadır.  

2. 3. Vakumlu Kil Makinesi/ Vakumlu pres 

Ayakla  atölyede  tepilen  çamur  vakumlu  kil  makinesinden  geçirilerek 

içerisinde  kalan  havadan  arındırılmaktadır.  Böylece  fırınlama  esnasında  olacak 

patlama ve kırık riski de önlenmiş olacağından ürünün sağlamlığı arttırılmaktadır. 

Fotoğraf: 2. 2.  Gölbaşı’nda kullanılan vakumlu kil makinesi/ vakumlu pres 

---