Virtual-mədəni turizm
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: qlobal mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri 147 147 147 Buna görə də Borxesin başqa hər bir əsəri kimi də ―Qum kitabı‖ hekayəsi də oxucular tərəfindən lazımi səviyyədə dərk edilmir. Yazıçı sadə situasiyalardan – hadisə və süjet xətlərindən istifadə edir ki, ilk baxışdan hekayə asan oxunan bir pritçanı xatırladır, fəqət iç qatındakı sivilizasiyaların kulturoloji şifrələri intellektual oxucuda şok kreativ yaradır. Kitablar kitabı, sirli Hindistan, yazı – mətnin magik təsiri, dünyaya bərabər hipertekstuallıq, ümumiyyətlə isə kitab kultu bu hekayəni cild-cild romanları əvəzləyə biləcək əsər səviyyəsinə qaldırır. Hekayədə ―Qum kitabı‖nın boz rəngdə olmasının özünün də simvolik mənası var: bildiyimiz kimi, Borxes ötən əsrin ortalarından etibarən Latın Amerikası, ümumiyyətlə, dünyada gedən silahlanma, diktatorların hərbi çevrilişləri, irqçilik, apardeidə qarşı mübarizə, kapitalizm və sosializm düşərgəsi, atom müharibəsi qorxusu, kosmos uğrunda rəqabət, xalqların milli-azadlıq hərəkatı, imperiyaların dağılması, siyasi sistemlərin laxlaması, hippilər hərəkatı kimi mürəkkəb ictimai-siyasi hadisələrə birbaşa qarışmasa da, əksər əsərlərində müxtəlif formada öz mövqeyini şifrələrlə göstərməyə çalışırdı. Bu mənada başı siyasi qətllərə, diktator siyasətbazlıqlarına qarışmış Argentina və dünyanın o dövrkü qatı çalarına bir işarə idi, yəqin bu qum bozluğu... www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: planetar mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri 148 148 Hekayədə təsvir olunan kitabın hər səhifəsinin bir dəfə gorunməsi, itməsinin də öz izahı var. Əsərin əvvəlinə diqqət verək: ― Xətt saysız-hesabsız nöqtələrdən ibarətdir: külli- miqdarda xətlərdən müstəvi, sonsuz müstəvilərdən fəza yaranıb, kainat isə nəhayətsiz fəzalar toplusudur... ‖ Borxesi hər zaman düşündürən, fəlsəfi narahat edən nəhayətsiz zaman və məkan anlayışı bütün fəlsəfəsi ilə bu hekayədə əks olunmuşdur. Yazıçı sanki insan həyatına da xüsusi təsiri olan məkan və zamana bədii tərtibat verməklə hər birimizin məkan və vaxta sahib durmağımıza işarə edir. Müəllif ―indi və burada‖nı idealizə etməklə insanı Tanrıya yaxınlaşdırmağa çalışır ki, bu mövqeyi ilə də Borxes dərindən öyrəndiyi hürufizm və sufizmə, buddizm, ibranilik və Maya dini baxışlarına yaxınlaşır. ―Əgər məkan nəhayətsizdirsə, biz onun bütün nöqtələrində ola bilərik. Əgər zaman sonsuzdursa, yeə də biz onun bütün nöqtələrində, anlarında ola bilərik...‖ – sanki yazıçı bunu söyləyir. ―Qum kitabı‖nın səhifələrində görünən təsvirlər, vərəqlərin xaotik nişanlanması, bir səhifədə yalnız bircə dəfə nəyisə görmək mümkünlüyü də məhz ona işarədir. Rəmzi olaraq bu kitab varolmanın simvoluna – hipertekstual formada bəşər tarixinə işarədir. Yeri gəlmişkən, kompyuter və İnternetin hələ yaranmadığı bir vaxtda Borxes onun ədəbiyyatda poetikasını bu hekayə-pritçasıyla gözəl www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: qlobal mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri 149 149 149 təsvir edib. Təsəvvür edin ki, siz milyonlarla sayt, milyardlarla elektron səhifələri bircə anın içində gəzirsiz və onların çoxunu unudur, harada – hansı elektron məkanda yerləşdiyini yadda saxlaya bilmirsiz. Yaxud e-arxivlərdə dondurulan zamana səyahət edirsiz. Baxın, məhz bunları ilk dəfə Borxes öz hekayəsində gözəl təsvir edib. Hekayədə haqqında danışılan ―Qum kitabı‖nın əvvəli, ortası, sonu olmayan, ―burada və indi‖ anının təkrarlanmadığı səhifələrdən ibarətdir, onun hər səhifəsi, Tanrının zərrəsi kimi, həm də bütövlüyü özündə əks etdirir, kainatın özü tək dəhşətli bir şeydir. Deməli, bu kitablar kitabı elə Tanrının özüdür, hürufilər demişkən, Allah özünün müqəddəs Quran kitabının səhifələrinə parçalanmış müqəddəs sözlərdən ibarətdir. Əslində isə hekayədə bir kitab kultu var ki, bizə diqtə edir: bu kitablar kitabı elə intellektual və yaradıcı şüurumuzun obrazlı əksidir – istədiyi vaxt seçdiyi müxtəlif məkanlarda ola bilən idrakımızın bədii təsviridir... Yazıçı göstərir ki, kitab tam olaraq pula satılmır, kitaba dəyişdirilir: bunu anlamaq üçün Borxesin öz həyat tarixçəsinə xüsusi diqqət ayırmaq lazımdır. Həyatın qaranlıqlarını, şərini görməməsi üçün Ulu Yaradan sanki Borxesi dünya işığından məhrum etmişdi. Adəmdən indiyəcən bu ağlı-qaralı dünyamıza təşrif buyurmuş milyardlarla insandan biri kimi 24 www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: planetar mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri 150 150 avqust 1899-cu ildə Buenos-Ayresdə doğulmuş, - bəlkə də o dünya üçün ölmüş, - Xorxe Luis Borxes 14 iyun 1986-cı ildə bu dünyadan köçəndə, həm də o dünya üçün təzədən doğulanda, hələ də insanlar onu anlamırdı. Sirli-sehirli Borxes çox soyuq (bəlkə də İlahi) bir yazar, mütəfəkkir və kulturoloqdur. Onun əsərlərini oxuyanda adamı soyuq - İlahi bir tər basır. Lakin sonra hiss edirsən ki, bu soyuqluq, əslində, sənin qəlbinə od salıb: ardınca isə şiddətlənən sənət atəşində, heç özün də hiss etmədən, alışıb-yanmağa başlayırsan. Belə müqəddəs duyğular içində yaşayanlar üçün bu kobud həyatımızın maddiyyat tərəfi o qədər də maraqlı deyil, çünki Borxes öz oxucusuna dünyanı öz içində əritməyi, ruhuna qarışdırmağı öyrədir. Bu məqamda Borxesi filosof, ya da ədəbi kahin saya bilərik: artıq tarixə qovuşmuş XX əsrdə bəşər mədəniyyətinə - ümumdünya ədəbiyyatına Borxes qədər kulturoloji, - anlamın geniş mənasında, - təsir edən ikinci bir sənətkar tapmaq çətindir. Borxesin yaradıcılığı kimi, şəxsiyyəti və dünyagörüşü də, az qala, mifə çevrilib. Elə belə də olmalıydı: axı bu şəxsiyyət bütün yaradıcılığını və özünüdərkdən sonrakı olan-qalan ömrünü mifologiyaya, mifləri öyrənilməsinə, daha sonra isə sənət mifləri yaratmağa sərf edib. O mənada həm Borxes, həm də onun bir çox ədəbi surətləri - hekayə Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|