Virtual-mədəni turizm
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: qlobal mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri 143 143 143 Borxesin "Qum kitabı": sözdə dünya ruhu XX əsr dünya ədəbiyyatında elə nəhəng mütəfəkkir yazıçılar var ki, onların həm öz zəmanəsində, həm də söz sənətinin sonrakı tarixində əhəmiyyətli dərəcədə təsirləri olub. Bu görkəmli imza sahiblərinin əksəriyyəti öz dövründə heç bir nüfuzlu ədəbi mükafata layiq görülməsə də, kitabları milyon tirajla nəşr olunub yayılmasa da, onlar əsl kreativ mayak kimi bəşəriyyətin estetik-fəlsəfi düşüncəsində, bədii-poetik fikrində mühum yerlər tutur, hər zaman nüfuzedici, istiqamətverici mövqeləri görünməkdədir. Elə mütəfəkkirlərin qələmindən çıxan hər bir əsər cild-cild kitablara, qalın romanlara, elmi monoqrafiyalara bərabər fəlsəfi-estetik yükə malikdir. Fəqət burada bir cəhəti də vurğulamaq lazımdır: belə dəyərli yazıçıların, şairlərin yaratmış olduqları sənət nümunələrinin hərtərəfli anlamını verməkdən ötrü araşdırıcılardan, ədəbiyyatşünaslardan, tənqidçilərdən unversal bilik, kulturoloji düşüncə tərzi, kreativ-analitik təfəkkür qabiliyyəti tələb olunur. Bu kulturoloji araşdırmada XX yüzillikdə dünya ədəbiyyatında öz zəngin, dəyərli yaradıcılığıyla məktəb www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: planetar mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri 144 144 yaratmış, magik realizm, fəlsəfi-modern nəsr qolunu formalaşdırmış bir yazıçının - Luis Xorxe Borxesin qəribə bir hekayə-pritçasının bəzi maraqlı tərəfləri haqqında məlumat vermək fikrindəyik: ədəbiyyatın – mətnin öz içindən çıxış edib, hipertekstuallığın imkanları daxilində, ədəbi fikirlərimizi oxucularla bölüşməyə çalışacağıq. Dünya ədəbiyyatı tarixində L.X.Borxesə tay olan çox az sayda mütəfəkkir yazıçı tapmaq mümkündür: bu qəribə taleli, həyatının əksər hissəsini gözləri tutulmuş vəziyyətdə yaşamış ustad söz-fikir sənətkarının çoxşaxəli, mürəkkəb yaradıcılığı indiyə qədər də araşdırmaçılar arasında xüsusi diqqətlə öyrənilir. Ədəbiyyatda, sənətdə və həyatda kimlərinsə bütləşdirilməsi yolverilməzdir, o cümlədən Borxesin həyat və yaradıcılığından da əfsanələr yaratmaq lazım deyil. Amma əsrlər boyu dünya estetik fikrini bəşəriyyətin fəlsəfi- kulturoloji düşüncə səviyyəsinə qaldıran sənətkarlar var ki, onlar sevilməyə, təriflənməyə layiqdirlər. Belə böyük sənətkarlardan biri də XX əsr dünya ədəbiyyatının ustad sənətkarı, zəngin yaradıcılığıyla özündən əvvəl gələnlərlə zamandaşlarını və gələcək nəsillərin ruhunu birləşdirməyə nail olmuş sirli-sehrli Xorxe Luis Borxesdir. Kimisi ona şair deyir, kimisi esseist, biblioqraf, mifoloq, nasir, kitabxanaçı, kulturoloq, filoloq, filosof, tənqidçi, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: qlobal mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri 145 145 145 ədəbiyyatşünas, naşir, antologiya tərtibçisi, yeni ədəbi janr və istiqamətlərin banisi sayanlar da var bu böyük insanı: bizim fikrimizcə isə o, XX əsrin Amerika və dünya ədəbiyyatının istiqamətvericilərindən biridir. Latın Amerikası, Qərb ədəbiyyatından çıxan istənilən tanınan imza sahibinin yaradıcılığını qurdalasan, mütləq Borxesin güclü təsirini görəcəksən: Nero, Markes, Kastaneda, Koelo və b. Bu ustad sənətkarın hətta ABŞ ədəbiyyatının ünlü yazarlarına da güclü kreativ təsiri olub... Borxesin haqqında danışmaq istədiyimiz həcmcə kiçik ―Qum kitabı‖ adlı magik hekayə-pritçasını oxuyan zaman (həm də vaxtilə onu üç dəfə dilimizə çevirmişik) hər dəfə yeni-yeni nəsə özümüz üçün tapırdıq: çox az sayda nəsr nümunəsi var ki, adama düşünmək üçün belə ―beyin fırtınası‖ təsirini göstərir. Borxes yaradıcılığı, ümimiyyətlə, obrazlı, fəlsəfi düşüncənin əsl güzgüsüdür. Tədqiqatçıların yazdığına, özümüzün də qənaətimizə görə, alman klassik filosofu Artur Şopenhauerin ―Dünya iradə və təxəyyül (ideya, görüntü) kimi‖ əsəri Borxesin bir yazıçı kimi formalaşmasına daha çox təsir edib. Haqqında danışdığımız bu hekayədə də həmin təsirin izlərini görmək mümkündür. Kitab obrazı, labirint, fırlanıb geri qayıdan zaman, ölüm, nəhayətsizlik, sirr kimi simvollar Borxesin istər bədii nəsr, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiyalar: planetar mədəniyyətin kulturoloji tərəfləri 146 146 istər esse və araşdırmaları, isərsə də poeziyasında əsas ədəbi- fəlsəfi atributlardan sayılır. İnsan bu dünyada kainatın mərkəzidirmi, kitab dünyanı əvəzləyə bilərmi, keçmiş və gələcək zaman indikinin uşaqlığı, yaxud qocalığıdırmı, Şərq- Qərb sivilizasiyası kitabda – yazıdamı birləşir, ya ayrılır kimi suallar bədii formada, şifrəli şəkildə ―Qum kitabı‖ hekayəsində oxuculara ünvanlanır. Hekayənin əvvəlində Corc Herbertdən sitat gətirilən "Sənin qum kanatın..." epiqrafı verilib. Əsərin özündə bu sualına cavab var: ―...O nun kitabı ―Qum kitabı‖ adlanır, çünki kitabın da, qumun da, nə başlanğıcı, nə də ki, sonu var... ‖ Borxes yaradıcılığı ilə dərindən tanış olmaq üçün xüsusi hazırlıqlı intellektual oxucu tələb edir: əbəs yerə deyil ki, bu böyük mütəfəkkir dünya ədəbiyyatında intellektual-modern ədəbiyyatın banilərindən sayılır. Heç vaxt irihəcmli əsər – povest, roman, epopeya qələmə almayan yazıçının ―Qum kitabı‖ magik hekayəsində də biz bunu müşahidə edirik. Bəşəriyyətin - Şərqin və Qərbin, Asiyanın və Cənubi Amerikanın – Maya sivilizasiyasının ilkin mifoloji dünyagörüşdən tutmuş, dini baxışlara qədər, fəlsəfədən tutmuş, kitab nəşrinin mexaniki inkişafına kimi, bu hekayədə sivil dünyanın özünü intellektual dərkinin yeni – modern mərhələsinə, ictimai maarifçilik dövrünə virtual səyahət var. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|