World Bank Document

62 
 
investisiyaları  (95.9  faizini)  qazandığı  vəsait  hesabına  yatırırlar.
29
 Son  vaxtlar  həyata  keçirilən 
islahatlara  və  maliyyə  sektorunun  infrastrukturunun  təkmilləĢdirilməsinə  baxmayaraq 
Azərbaycanın  maliyyə  sektorunun  bir  sıra  seqmentləri  hələ  ki  inkiĢaf  etməyib  (sığorta,  lizinq, 
vençur kapitalı, fond birjası və bank sektoru (2007-ci ildə bank sektorunun qeyri-neft ÜDM-də 
xüsusi çəkisi cəmi 6.8 faiz təĢkil etmiĢdir))
30
.
 
 
Mənbə:  IFC  SME  Survey  2008;  BEEPS  2005,  Doing  Business  2008,  Trade  Logistics  2007  və  Global 
Competitiveness Report 2007-2008. 
 
1.26.
 
MəĢğulluq artmaqdadır, lakin cari iĢ təcrübəsi və bacarığın bazar tələblərinə cavab 
verməməsi  riski  mövcuddur  və  bu  məhsuldarlıq  artımının  qarĢısında  duran  maneəyə 
çevrilir.  2006-cı ildə əmək qabiliyyətli  yaĢda olan əhalinin 64 faizi iĢlə təmin olunmuĢ, iĢsizlik 
səviyyəsi  isə  7.1  faiz  təĢkil  etmiĢdir.  Eyni  zamanda,  əmək  bazarında  regional  baxımdan 
əhəmiyyətli dərəcədə qeyri-mütənasiblik mövcuddur və qeydiyyata alınmayan iĢlərin sayı artır. 
Belə  ki,  2006-cı  ildə  iĢləyənlərin  yalnız  41  faizində  əmək  saziĢi  olub  (2003-ci  ilin  55  faizi  ilə 
müqayisədə).  Hal-hazırda  Azərbaycan  məzunların  və  iĢçilərin  peĢəkarlıq  səviyyəsinin 
iqtisadiyyatın dəyiĢən strukturu ilə uyğunsuzluğu problemi  ilə üzləĢir. Məsələn, ölkədə ümumi 
orta  təhsilli  iĢçilərin  təklifi  izafidir,  lakin  müvafiq  peĢəkarlıq  təcrübəsinə  malik  olan  insanların 
sayı məhduddur
31
. Bu baxımdan, kənd təsərrüfatı, kənd təsərrüfatı məhsulların istehsalı, emalı və 
satıĢı, neft hasilatı, neftlə bağlı sənayelər, turizm, rabitə və maliyyə xidmətləri sektorunda əmək 
qüvvəsinə  və  yüksək  təcrübəyə  gözlənilən  ehtiyacları  ödəmək  məqsədilə  təhsil  və  treninqlərə 
investisiyalar prioritet ola bilər.  
                                                 
29
 IFC 2008
 
30
 2008-ci ildə bank sektorunun aktivləri q-n ÜDM-ın 27 %-nə çatmıĢdır. 
31
 Bu  məsələlərin  bir  qisminin  həlli  uçün  Hökumət  2007-2008-ci  illərdə  tədbirlər  görüb  ki,  KOM-ların  artımını 
təĢviq etməklə və infrastruktur layihələri reallaĢdırmaqla məĢğulluqu artırsın. 
Cədvəl 1.4: Azərbaycanda və qonşu ölkələrdə bizneslər üçün əsas çətinliklər
Mənbə AYİB
Azərbaycan Gürcüstan Q azaxıstan
Q ırğız Res.
2009-cu ildə biznesin aparılmasına əsas ciddi məhdudiyyətlər 
Biznes mühiti və Müəssisələrin Nəticələrinin Sorğusu
(% sorğu aparılmış firmaların)
Maliyyəyə çıxıĢ
23
35
31
28
Vergi dərəcələri
25
29
46
48
Doing Biznes hesabatında tutduğu yer (181 ölkə arasında)
Vergi dərəcəsi və sistemin mürəkkəbliyi
103
112
61
156
Sərhədlər arası ticarət (xərc, vaxt, prosedurlar)
174
85
180
181
Ġnvestorların müdafiəsi
19
38
53
11
Qlobal Rəqabətlik Hesabatı 2008-2009 (134 ölkə arasında)
Ali təhsil və treyninq
80
84
59
83
Əmtəə bazarlarının effektivliyi
89
71
80
120
Maliyyə bazarının mürəkkəbliyi
92
79
97
115
Mənbə : BEEPS 2009, 2009 Doing Business Hesabatı, Qlobal Rəqabətlik Hesabatı 2008-09

---

63 
 
1.27.
 
Mövcud  olan  problemlər  Azərbaycanda  komparator  ölkələrlə  müqayisədə 
məhsuldarlığın  daha  az  olmasına  gətirib  çıxarmıĢdır.  Son  illərdə  iqtisadiyyatın  ümumi 
məhsuldarlığının artımı  kifayət qədər yüksək olmuĢdur: 2001-2004-ci illərdə 8 faiz, 2005-2007-
ci  illərdə  isə  26  faiz.  Lakin,  belə  artım  əsasən  neft  sektorunun  artımı  ilə  izah  olunur
32
.  Əksinə 
olaraq, kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın artımı demək olar ki sıfır səviyyəsində (2001-2007-ci 
illər ərzində orta hesabla 0.5 faiz) xidmətlər sektorunda isə nisbətən aĢağı olmuĢdur (orta hesabla 
4.8  faiz).  Yuxarıda  qeyd  olunduğu  kimi,  kənd  təsərrüfatı  əsasən  investisiya  çatıĢmazlığından 
əziyyət çəkirdi ki, bu da adambaĢına düĢən kapitalın azalmasında əksin tapmıĢdır. 2006-2007-ci 
illərdə  xidmətlər  sektorunda  məhsuldarlığın  artımı  sürətlənmiĢ  və  onun  artım  tempi  11.3  faizə 
çatmıĢdır. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda xidmətlər sektorunun artımı yüksək olsa 
da,  ölkənin  ümumi  məhsuldarlıq  səviyyəsi  qonĢu  ölkələr  olan  Gürcüstan  və  Qazaxıstanla 
müqayisədə  həddən  artıq  aĢağıdır.  2005-ci  ildə  qeyd  olunan  ölkələrdə  məhsuldarlığın  artımı 
Azərbaycanla müqayisədə müvafiq olaraq iki və üç dəfə çox olmuĢdur. (Cədvəl 1.5).  
 
E.
 
A
ZƏRBAYCANIN INKIġAF STRATEGIYASI VƏ IQTISADIYYATIN REAKSIYASI
 
Məqsədlər 
1.28.
 
Azərbaycanın inkiĢaf məqsədi neft bumunun sonu üçün dayanıqlı orta-gəlirli ölkəyə 
çevrilməkdir. 2025-ci ildə Azərbaycanda adambaĢına gəlirin 5000 AZN (2007-ci ilin manatı ilə) 
çatdırılması üçün 2008-2025-ci illər ərzində ölkənin qeyri-neft iqtisadiyyatı orta hesabla ildə 6.5 
faiz artım nümayiĢ etdirməlidir. Qlobal və regional baxımdan inteqrasiya olunmuĢ dayanıqlı və 
diversifikasiya  olunmuĢ  iqtisadiyyatın  yaradılması  üçün  Azərbaycan  neft  ehtiyatlarını  və  real 
sektorun potensialını istifadə edə bilər. Azərbaycanın kənd təsərrüfatı yüksək əlavə dəyərli qida 
məhsullarının  ixracatçısına  çevrilə  bilər.  Ölkə  emal  və  neft  məhsulları  sahəsində  potensialı 
istifadə  edərək faydalana  bilər. Eyni  zamanda, Azərbaycan coğrafi vəziyyətindən faydalanaraq 
mövqelərini  Ġpək  yolunda  möhkəmləndirə  bilər  ki,  bu  da  təkcə  neft  və  qaz  üçün  yox  əmtəə 
ticarətinin  inkiĢafına  da  töhfə  verər.  Sonda,  Azərbaycanda  iqtisadiyyat  artdıqca  xidmətlər 
sektorunun sürətli inkiĢafının davam etməsi gözlənilə bilər.   
                                                 
32
 Jamet, 2007 
Cədvəl 1.5: Azərbaycanda və komparator ölkələrdə məhsuldarlıq səviyyəsi (2005) və orta illik artım (1995-2005)
(hər iĢçi üçün PPP ilə əlavə dəyər, 2000-ci ili dolları ilə)
2005
1999-2005 orta illik artım tempi
Kənd təsərrüfatı
Sənaye
Xidmətlər Cəmi
Kənd təsərrüfatı
Sənaye
Xidmətlər Cəmi 
Azərbaycan
2,349
         
47,451
         
5,251
         
9,217
         
1.3%
17.4%
1.9%
9.8%
Gürcüstan
2,117
         
19,882
         
10,743
       
6,887
         
-1.8%
11.2%
11.3%
7.3%
Ermənistan
5,376
         
34,799
         
11,099
       
12,105
       
4.7%
24.0%
13.1%
13.4%
Qazaxıstan
2,995
         
28,621
         
14,777
       
13,239
       
n.a.
n.a.
n.a.
n.a.
Ukrayna
7,919
         
19,745
         
13,871
       
14,138
       
3.4%
9.8%
7.0%
7.2%
Türkiyə
8,972
         
21,420
         
31,424
       
22,329
       
0.3%
0.7%
0.6%
2.2%
Latviya 
9,209
         
23,500
         
33,857
       
28,101
       
14.2%
3.8%
6.4%
7.1%

---