Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
100
qar sosiologizmin təbliği ilə bağlı olmuşdur. Azərbaycanda da, Özbəkistanda da bu dövrün çoxlu ədəbi nümunələrini qeyd etmək olar. Lakin 60-80-ci illər Özbəkistan ədəbiyyatında da milli şüur və məfkurə, özünüdərk ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələri kimi Erkin Vahid, Abdulla Arif, Rauf Pərfi, Süleyman Rəhman, Abdulla Şir, Həlimə Xudayberdi, Məhəmməd Əli, Gülçöhrə Nurulla, Aman Mətcan, 80-ci illərdə Məhəmməd Saleh, Tahir Qəhhar, Xurşud Devran, Əzim Suyun, Şövkət Rəhman, Osman Əzim, Mirzə Kencəbar, Törə Mirzə, İkram Atamurad kimi yaradıcılar yetişmişdir. Həlimə Xudayberdiyeva, Zülfiyyə, Gülçöhrə Nurullayeva, Etibar Axundov, Gülçöhrə Curayeva, Cəmal Kərnal, Yustf Şahmənsur, Hüsnəddin Şərif, Rəzzaq Əbdürrəşid, Nərmurad Nərzulla, Cüməniyaz Cabbar və başqaları ədəbi əlaqələrin qüvvətlənməsində daha ciddi rol oynamışlar. X.R.Ulutürkün tərəfimizdən işlənməkdə olan poetikasında onun özbək ədəbiyyatı ilə əlaqələrini geniş surətdə tədqiqita cəlb etmişik. Xəlil Rza 1977-ci ildə “Doğmalıq” kitabını çap etdirmişdir. Həmin kitabda Azərbaycan-Özbəkistan dostluq əlaqələrinin poetik nümunələri olan bir sıra şeirlər çap olunmuşdur. “Qardaşlıq dünyasında” silsiləsinə “Özbəklər” (1970), “Çətindir ayrılmaq” (1970), “Daşkəndin qışı” (1970), “Bakı-Daşkənd səma yolu” (1974), “Səmərqəndim” (1974), “Məktublar – qol-qanadım” (1976), “İncəsənət sarayında” (1976), “Sizdən əziz kimim var” (1979) şeirləri daxildir. Xəlil Rza türkçülüyü qüdrət rəmzi kimi mənalandırır. Ceyhunu, Seyhunu qoşalaşdırıb ürəyinə doğru çəkən lirik “Mən” bir-birini tamamlayan dağlar silsiləsini vüqar, qürur, məhəbbət rəmzi bilir:
101
Arxamda dayanmış Savalan, Qoşqar Urqut dağlarına calanıb gedər. ( “Özbəklər” ) Şeirlərdə özbəklər türk qövmlərindən biri kimi fərdiləşdirilir. Belə fərdilik əsasən özbək dili, adət-ənənəsi, onun yaşayış tərzi, psixologiya, tarix və etnoqrafiyası, habelə, təbiətə aid olan realist romantik təsvirldərlə bağlıdır. Poetik nümunələrdə özbək milli xüsusiyyətləri etnoqrafik fərdiliklərdə geniş təsvirdə yox, məqamdan-məqama təqdim olunur. Özbəklərin çay içmək adətlərinə aid: Qızılzeh fincanda az-az içdiyin Dəmli çay bir kiçik laləzər kimi (“Özbəklər”) Qonağı qarşılamaq adəti: Özbəklər qonağı qonaq edərlər Üstü qırmızı kök, yağlı plova Manti, şiş kababı, mastava ilə Bir gələn şüşədə yağlı alova (“Özbəklər”) Qonağı yola salmaq adəti: Tələsmə getməyə, çıxıb qarşına Səni gətirərlər Fərqanəyədək (“Özbəklər”) Başlarına araxçın qoymaq vərdişi: Başına tutalı araxçın qoymuş Çapanlı, təpərli kişilərə bax. (“Səmərqəndim”) Yaxud:
Dövlət quşu kimi qonar başına Dördbucaq araxçın - o düppi çələng. (“Özbəklər”) Özbəklərin çörək növlərinə aid: Çörəyin nə nədər növü olarmış, Üstündə zəfəran, küncüt, sedanə, 102
Lavaş, şirmayı nan, bazar nan, külçə Verib öz ətrini gülə, reyhana, Üstündə zəfəran, küncüt, sedanə. (“Çətindir ayrılmaq”) Xəlil Rza “Səmərqəndim” şeirində Özbəkistanın, Səmərqəndin tarixi, etnoqrafik varlığından eskizlər verir:
Şair Səmərqəndim etimologiyasını belə poetikləşdirir: Kaşqarlı Mahmudun aç lüğətini Səmərqənd - Semiz kənd - barlı, varlı kənd. Göylərdə axtarma yer cənnətini Hər kövsər bulağın suyu şəkər, qənd. (“Səmərqəndim” ). Şəhərin altında başqa bir şəhər Qədim Əfrasiyab mürgülər, yatar. Əfrasiyab - Alp,ər, Alplar, ərənlər Burda min illəri baş-başa çatar. (“Səmərqəndim” ). Xəlil Rza şeirdə “Sərbedarlar” sözü də işlətmişdir. Sərbedarilər (dara çəkilənlər) tarixən İran və Mərkəzi Asiyada monqol əsatirinə qarşı xalq azadlıq hərəkatının iştirakçıları olmuşlar. Həmin hadisələrə eyham edən şair yazır:
Makedoniyalı İsgəndər e.ə.334-cü ildə Şərqə yürüşlər etmişdir. Mərkəzi Asiyada (indiki anlamla) çətin döyüşlər
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|