159
edilməsi, nasazlıqların təhlili) üçün istifadə edilən riyazi
mühəndislik metodları aiddir.
Stimullaşdırma metodlarına həm adi əsaslandırma
metodları, həm də keyfiyyətin yaxşılaşdırılmasından ötəri
xüsusi işlənib hazırlanmış metodlar aiddir (ölkələrdə və
ümumdünya miqyasında keçirilən keyfiyyət kampaniya-
ları, keyfiyyət üzrə milli mükafatlar və s.).
Nəzarət metodlarına məhsulun keyfiyyətinin, mə-
sələn, iqtisadi göstəricilərin təhlili vasitəsilə, həm məh-
sula, həm də keyfiyyət sisteminə aid sənədlərin yoxlanıl-
ması vasitəsilə qiymətləndirilməsi metodları aiddir. Və ən
nəhayət, məhsulun özünün keyfiyyətinə nəzarət.
Keyfiyyətin təmin olunması metodlarının xeyli his-
səsini məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin kəmiyyət-lə-
rinin müəyyənləşdirilməsi metodları təşkil edir. Bunlar da
öz növbəsində iki qrupa bölünür:
1)
informasiyanın əldə olunması üsulları üzrə ölçmə,
qeydiyyat, orqanoleptik və hesablama;
2)
onun əldə olunmasının mənbələri üzrə ənənəvi,
ekspert və sosioloji.
Məhsulun keyfiyyətinin qiymətləndirilməsinin tək-
tək (fərdi) və kompleks (ümumiləşdirilmiş) göstəricilərin-
dən eyni zamanda (vaxtda) istifadə olunmasına əsaslanır.
Bu metoddan elə hallarda istifadə olunur ki, tək-tək
göstəricilərin məcmuu çox geniş olur və onların hər bi-
rinin qiymətinin diferensial metodla təhlili ümumiləş-diril-
miş göstəriciləri əldə etməyə imkan vermir, yaxud komp-
leks metod zamanı ümumiləşdirilmiş göstərici məhsulun
bütün əhəmiyyətli xüsusiyyətlərini lazımi qədər tam nə-
160
zərə almır və keyfiyyət qrupları haqqında nəticələr çıxar-
mağa imkan vermir.
Qarışıq metod zamanı tək-tək göstəricilərin bir hissə-
si qrup halında birləşdirilməli və hər qrupdan ötrü müvafiq
kompleks göstəricilər müəyyən olunmalıdır, özü də bu za-
man ayrı-ayrı mühüm göstəricilər birləşdirilməyə də bilər,
onlardan tək-tək də istifadə oluna bilər.
Kompleks və tək-tək göstəricilərin əldə olunan məc-
muu əsasında artıq diferensial metodla məhsulun keyfiy-
yətinin səviyyəsi qiymətləndirilə bilər.
Müxtəlif məhsul növləri məcmuunun keyfiyyətinin
qiymətləndirilməsindən ötəri keyfiyyət və qüsur indeks-
lərindən istifadə olunur.
Keyfiyyət indeksi (U
k
) - (nəzərdən keçirilən müd-dət
ərzində buraxılan) müxtəlif məhsulların keyfiyyətinin
kompleks göstəricisidir ki, bu da həmin məhsulun keyfiy-
yət göstəricilərinin orta ölçülüb - biçilmiş nisbi qiymət-
lərinə bərabərdir. O da aşağıdakı düstur üzrə müəyyən
olunur:
∑
(7.1)
burada B
i
- məhsulun i növünün çəki əmsalı; Ki -
məhsulun i növünün kompleks keyfiyyət göstəricisi; K
ib
-
məhsulun i növünün keyfiyyətinin kompleks baza göstəri-
cisi; i =1,... s - məhsul növlərinin sayı.
Öz növbəsində B
i
- çəki əmsalı aşağıdakı kimi müəy-
yən olunur:
∑
(7.2)
burada C
i
- nəzərdən keçirilən dövrdə i növlü məhsu-
lun qiymətidir.
161
Qüsurluluq indeksi (U
g
) - nəzərdən keçirilən dövrdə
buraxılmış müxtəlif məhsulların kompleks keyfiyyət gös-
təricisi olmaqla, həmin məhsulun ölçülüb-biçilmiş orta qü-
surluluq əmsalına bərabərdir (məhsul vahidinə düşən ölçü-
lüb - biçilmiş qüsurların orta miqdarı qüsurluluq əmsalı
adlanır). U
g
aşağıdakı düstur üzrə müəyyən olunur:
∑
(7.3)
burada Q
i
- i = 1 i növlü məhsulun hazırlamasının
keyfiyyət göstəricisi olan nisbi qüsurluluq əmsaldır.
Qüsurluluq əmsalı (Q) aşağıdakı tərzdə hesablanır:
(7.4)
burada D- nəzərdən keçirilən dövrdə buraxılan məh-
sulun qüsurluluq əmsalının qiymətidir;
-baza dövründə
buraxılan məhsulun qüsurluluq əmsalının baza qiymətidir.
Keyfiyyət və qüsurluluq indeksləri universal göstəri-
cilərdir ki, bunlarla da bütövlükdə müəssisənin məhsulu-
nun keyfiyyətini qiymətləndirmək və onun bir sıra illər ər-
zində dəyişilməsini təhlil etmək olar.
Praktikada eyni zamanda həm keyfiyyətə nəzarət,
həm də keyfiyyətin təmin edilməsi metodlarına aid olan
metodlardan geniş istifadə edilir.
7.5. Məhsul keyfiyyətinin həyat silsiləsi
Müasir müstəsna dərəcədə dinamik bazar mühitində
hər hansı müəssisənin keyfiyyəti idarəetmə sisteminə
məhsulun həyat silsiləsindəki dəyişikliklərə müvafiq ola-
raq dövri surətdə
təsislər
edilməlidir. Aşağıda məhsulun
həyat silsiləsinin konsepsiyası təqdim olunacaq və onun
162
müxtəlif mərhələlərində keyfiyyət idarəetmə sisteminə et-
diyi dəyişikliklərin təsviri veriləcək.
ISO standartına müvafiq surətdə məhsulun həyat sil-
siləsinə 11 mərhələ daxildir:
1)
marketinq, bazarın axtarışı və öyrənilməsi;
2)
texniki tələblərin layihələndirilməsi və işlənib ha-
zırlanması, məhsulun işlənib hazırlanması;
3)
material - texniki təchizat;
4)
istehsal proseslərinin hazırlanması və işlənib
hazırlanması;
5)
istehsal;
6)
nəzarət, sınaq və müayinələrin aparılması;
7)
qablaşdırılma və saxlanılma;
8)
məhsulun satışı və bölüşdürülməsi;
9)
quraşdırılma və istismar;
10)
texniki yardım və xidmət;
11)
sınaqdan sonrakı istifadə.
Məhsulun keyfiyyətinin formalaşdırılması və dəstək-
lənməsi (saxlanılması) onun həyat silsiləsinin bütün mər-
hələlərində baş verir.
Başlanğıc mərhələlərdə (1,4) məhsula qarşı ilkin tə-
ləblərin formalaşması üzrə işlər aparılır ki, bunlara da, bir
qayda olaraq, qabaqcıl layihənin işlənib hazırlanmasına,
yaradılmasına dair sifarişlərin tərtib edilməsi, elmi-təd-
qiqat işləri və texniki tapşırığın hazırlanması aid edilir.
İstehsalın (5,6) mərhələsində ən mühüm vəzifələr
aşağıdakılardan ibarətdir:məhsulun sabit keyfiyyətinin tə-
min edilməsi, istismarın (istehlakın) nəticələri haqqında
məlumatların təhlili; məmulatın təkmilləşdirilməsinin ehti-
mal olunan istiqamətlərinin aşkara çıxarılması, sertifikat-
Dostları ilə paylaş: |