Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası

 

Az

ərbaycan musiqi terminləri 

84 

 

M 

Maani 

– 

Şur kökündə zərbli muğam. 

 

Mahur 

(h

ərf. far. uçurum, dərin yarğan) 

–  1. Az

ərbaycan klassik musiqisində:  Mahur,  Şur,  Əşiran,  Dilkəş,  Dügah, 

Z

əngi-şütür,  Hicaz,  Mavərənnəhr,  Şahnaz,  Hacı  Yuni,  Sarənc,  Şüştər, 

M

əsnəvi və  Suzi-güdaz  şöbə  və  guşələrindən ibarət dəstgah;  hazırda 

Az

ərbaycan musiqisində  Mahurun  iki  növü  işlənir: I –  Mahur-hindi ; II – 

Orta Mahur. Mahur-

hindinin tonallığı tarın hansı kökdə olmasından asılıdır, 

y

əni  əgər  tarın  ağ  simi  birinci  oktavanın  “do”  səsi üzərində  köklənmişsə, 

Mahur-hindi Do-major kökünd

ə  oxunacaqdır.  Orta  Mahur  isə  Mahur-

hindid

ən bir kvarta yuxarı (Fa-major) ifa olunmalıdır.  

Melodik c

əhətdən Mahur-hindi ilə Orta Mahur arasında əslində heç bir fərq 

olmamalıdır.  Halbuki  Azərbaycan  muğamatını  yaxşı  mənimsəyə  bilməyən 

b

əzi həvəskar nəğməkarlar çox vaxt Mahur-hindinin quruluşu  ilə  Rastın 

(xüsusil

ə  mayədə) melodik xüsusiyyətinə  fərq  qoymamaqla  yanlışlığa  yol 

vermiş olurlar.  

Hazırda Mahur dəstgahı aşağıdakı əsas şöbələrdən ibarətdir: Bərdaşt, Mayə, 

Üşşaq, Hüseyni, Vilayəti, Şikəsteyi-fars, Əraq, Pəncgah, Qərai;  

2. Müasir 

İran  musiqisində: Mahur yeddi əsas dəstgahdan biridir. Onun 

t

ərkibinə  Dad, Məclis-əfruz, Xosrovani, Dilkəş,  Xavəran, Tərəbəngiz, 

Nişapurək, Murad-xani, Nəsir-xani (ya da Tusi), Azərbaycani, Fili, 

Zir

əfkənd, Əbul, Hasar-Mahur, Niriz, Nəcib, Əraq, Mühəyyər, Aşur-avənd, 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

85 

İsfahanək, Həzin, Nəğmə, Zəngulə, Rak, Rak-Keşmir,  Rak-Abdulla, 

saqinam

ə, sofinamə kimi şöbə və guşələr daxildir. 

 

Man

ənd 

(far.  kimi, b

ənzər, oxşar; Manənd-Müxalif – Müxalifə bənzər) 

– 

Zabol Segahı dəstgahında Orta Segaha keçməzdən əvvəl Muyə ilə Segah 

arasında yerləşən şöbə. Birinci olaraq görkəmli Azərbaycan nəğməkarı Xan 

Şuşinskinin şəxsi yaradıcılıq təşəbbüsü üzrə hazırda ümümiyyətlə Segah (o 

cüml

ədən Mirzə  Hüseyn  Segahı  və  Yetim  Segah)  muğamı  Manəndə-

Müxalifd

ən başlanıb sonra əsl Segaha keçilir. Belə halda Manəndə-Müxalif 

oxunan d

əstgahın bir növ müqəddiməsi mahiyyətini kəsb etmiş olur. 

 

Mav

ərənnəhr 

– 1. Dügah d

əstgahında Ruh-ül-ərvah ilə Hüseyni arasında yerləşən şöbə;  

2. Az

ərb. kl. mus-də: Rast dəstgahında Bayatı-Qacar ilə Bal-kəbutər arasın-

da; R

əhab dəstgahında  Zəmin-xara ilə  Bal-kəbutər  arasında;  Çahargah 

d

əstgahında Zəmin-xara ilə Hicaz arasında olan şöbə;  

3. İran mus-də: Rast-Pəncgah dəstgahında Əbülçəp ilə Rak-Abdulla şöbələri 

arasında bulunan guşə. 

 

May

ə 

– 1. M

əqamın əsas sabit pərdəsi;  

2.  D

əstgahların birinci şöbəsi. Muğamat ifaçılığında bir qayda olaraq bəm 

registrd

ən zilə doğru, şöbədən şöbəyə keçərək dəstgahın inkişafı prosesi hər 

n

ə qədər davam etdirilərsə etdirilsin, – muğamın mayəsi öz cazibə qüvvə-

sinin 

əvvəl-axır  üstün  gələcəyini göstərəcək,  –  dəstgah nəticədə  yenə  də 

may

əyə  qayıdıb  yenidən, məhz mayədə, mayə  pərdəsində  tamamlanacaq-

dır;  

3.Yaxın Şərq xalqları musiqisinin əsasını təşkil edən altı avazatdan biri. 

 

Mehdi Z

ərrabi 

– 

Şur muğamına mənsub şöbələrdən biri. 

 

 

---

 

Az

ərbaycan musiqi terminləri 

86 

M

əcra 

– 

ər. adsız barmaq. 

 

M

ədd 

– 

ər. səsi uzatmaq xassəsi. 

 

M

ədihət 

– 

ər. nüfuzlu bir şəxsin ya da əlamətdar bir hadisənin şərəfinə oxunan şeir – 

musiqili kompozisiya. 

 

M

əxlut 

(h

ərf. – qarışıq, qatışıq, aşqarlı) 

– 

Zabol Segahı dəstgahında Orta Segahdan Şikəsteyi-farsa keçməzdən əvvəl 

çalınan kiçik bir guşə. 

 

M

ənsuriyyə 

– Çahargah kökünd

ə olan zərbli muğam. Eyni zamanda Çahargah dəstgahı-

nın  tərkibinə  daxil  olaraq,  muğamın  son  şöbələrindən biri hesab olunur. 

Əvvəllər Rast dəstgahında  da  çalındığı  məlumdur.  Lakin bu halda Mən-

suriyy

ənin yalnız vəzni (ritmik şəkli) saxlanılır, melodiyası isə Rast dəstgahı 

kökün

ə “tərcümə” edilmiş olur. 

 

M

əqam 

–  müxt

əlif səslər, pərdələr məcmusunun bir vahid əsas kök ətrafında 

birl

əşməsi. 

Musiqid

ə hər səsin, hər pərdənin öz mövqeyi və öz xüsusi keyfiyyəti var. 

Bu keyfiyy

ət  ayrı-ayrı  pərdələr  arasında  müəyyən  qarşılıqlı  münasibət 

yaratmış  olur  ki,  bu  da,  nəticə  etibarı  ilə, bütün pərdələrin mayəyə  doğru 

olan meyl v

ə istiqaməti ilə səciyyələnir . Bax: Mayə.  

M

əqam  –  bir-birinə  tərəf meyl göstərən, yönələn və  bir sabit səs (mayə) 

ətrafında  toplaşan  müxtəlif yüksəklikdə  (ucalıqda)  olan  musiqi  sədalarının 

qarşılıqlı münasibət sistemindən ibarətdir. 

 

 

---