Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
158 Təsərrüfatçılıq təcrübəsində texnologiyanın daşıyıcısı kimi, ixtiralara patent və lisenziyalar, texniki sənədlər, xüsusi ədəbiyyat, hər hansı hazır məhsul və ya yarımfabrikat, müəyyən məsələlərin həlli üçün tələb olunan bilik və bacarığa malik olan peşəkar-mütəxəssislər, çıxış edə bilirlər. Beynəlxalq aləmdə texnologiya aşağıdakı üsüllarla ötürülür: yazılı (patentlərin, lisenziyaların alqı-satqısı müqavilələrinin bağlanması, mətbuatda nəşr olunması və s.), elektron şəbəkə-internet və televiziya vasitəsilə, konferensiya və simpoziumlar vasitəsilə, sərgilərdə və s. Beynəlxalq texnologiya mübadiləsi haqqı ödənilməklə və havayı ola bilər. Beynəlxalq texnologiyanın əksər hissəsi haqqı ödənilmədən mübadilə edilir. (Televiziya da ödənişsiz kanallarla, konferensiyalarla, simpoziumlarda haqqı ödəilmədən mübadilə edilir). Texnologiyanın müəyyən hissəsi isə iqtisadi əhəmiyyətindən asılı olaraq müvafiq müqavilələrdə əksini tapan dəyər ifadəsində qiymətləndirilir və alıcı tərəfindən haqqı ödənilir. İqtisadi əməkdaşlıq və inkişaf Təşkilatı (OECP-rusca), bu və ya digər sahədə istehsalın xarakterindən asılı olaraq texnologiyanın 4 tipini fərqləndirir ki, bu da beynəlxalq texnologiya mübadiləsinin keyfiyyət cəhətini göstərir: Sənayenin aerokosmos, farmaseptika sahələrində, ofis və mühasibat texnikası istehsalı, radio-televiziya və kommunikasiya avadanlıqları istehsalı sahələrində tətbiq olunan yüksək texnologiya; elektrotexnika maşınqayırması, cihazqayırma sahələrində, nəqliyyat avadanlıqları və avtomobil mühərrikləri istehsalı sahələrində, kimya sənayesində tətbiq olunan orta-yüksək səviyyəli texnologiya; nüvə yanacağı istehsalında, neft məhsullarının təmizlənməsində, gəmiqayırmada, metal istehsalında tətbiq olunan orta-aşağı səviyyəli texnologiya; kağız və kağız məhsulları istehsalında, yeyinti məhsulları sənayesində, tütün və tekstil, dəri istehsalı sənayesində tətbiq olunan aşağı səviyyəli texnologiya. BMT təsnifatın da isə texnologiyanın 3 əsas səviyyəsi ” yüksək, orta və ağağı səviyyələri fərqləndirilir. Pulun dünya təsərrüfatçılıq sistemində istifadəsi ilə əlaqədar olaraq yaranan və iqtisadi münasibətlərin xüsusi forması sayılan beynəlxalq valyuta münasibətləri beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin ən dinamik formalarından biridir. Əksər təsərrüfatçılıq fəaliyyətlərində nəticələrini mübadiləsi və onların beynəlxalq hesablaşması pul formasında həyata keçirilir. Ona görə də beynəlxalq münasibətlərdə bir ölkənin pul vahidi digər ölkənin pul vahidi ilə qarşı-qarşıya dayanır. Ölkə daxilində milli pul 159 vahidi həmin ölkənin pul nişanı kimi fəaliyət göstərir. Müxtəlif səbəblərdən (xarici ticarət, kapital ixracı və s.) milli pul vahidi ölkə sərhədlərindən kənara çıxdıqda o, yeni keyfiyyət kəsb edir ”valyuta kimi çıxış edir. Valyuta münasibətləri beynəlxalq ticarətin və kapitalın beynəlxalq hərəkətinin inkişafı nəticəsində yaranmışdır. Bu münasibətlər müvafiq müstəqilliyə malikdir və qloballaşan iqtisadiyyat şəraitində daha da genişlənir. Valyuta münasibətlərinin təkrar istehsal prosesinə təsiri günü-gündən artmaqdadır. Bunun əsas səbəbləri aşağıdakılardır: 1. təsərüfatçılıq həyatının getdikcə daha çox beynəlmilləlləşməsi; 2.dünyanın müxtəlif regionlarında inteqrasiya proseslərinin güclənməsi; 3. milli təkrar istehsal prosesinə xarici amillərin təsirinin kifayət qədər güclənməsi; 4. dünyada böyük həcmli valyuta ticarətinin aparılması; 5. yeni maliyyə vasitələrinin yaranması və dünyada sürətlə yayılmasıdır. Milli valyutalar müxtəlif nisbətlərdə bir-birlərinə bərabər tutulur. Qanunvericilik yolu ilə və yaxud da bazardakı tələb və təklifdən asılı olaraq, iki müqayisə olunan valyuta arasında qərarlaşan nisbətə valyuta məzənnəsi deyilir. Valyuta məzənnəsi bir milli pul vahidinin qiymətinin digər ölkənin pul vahidində ifadə olunmasıdır. Milli pul vahidinin məzənnəsi hər hansı bir ölkənin valyutası və yaxud da bir neçə ölkənin pul vahidləri (valyuta səbəti) vasitəsi ilə ifadə oluna bilər. Valyuta məzənnəsinin formalaşması ilk baxışda çox sadə görünür. Lakin o, özündə müqayisə olunan ölkələrin iqtisadiyyatında gedən prosesləri əks etdirir. Onun əsasını milli valyutanın alıcılıq qabiliyyəti, əmtəə və xidmətlərə, investisiyalara qiymətlərin ümumi səviyyəsi təşkil edir. Eyni zamanda valyuta məzənnəsinin konkret kəmiyyəti inflyasiyanın tempindən, faiz səviyyələri arasındakı fərqlərdən və tədiyə balansının vəziyyətindən də asılıdır. Valyuta bazarına Milli Bankın müdaxiləsi (valyuta intervensiyası) və valyuta möhtəkirlərinin (spekulyantların) fəaliyyəti də valyuta məzənnəsinə təsir göstərən amillərdir. Ayrı-ayrı dövrlərdə gah milli valyutaya, gah da xarici valyutaya etibar artmışdır. Bu cür hallar valyuta məzənnəsinin formalaşmasına öz təsirini göstərmişdir. Valyuta məzənnəsinin aşağıdakı iki növünü fərqləndirmək lazımdır: nominal və real. 160 Milli valyutanın hər hansı ölkənin valyutasına və yaxud da əksinə, dəyişdirilərkən olan konkret qiyməti nominal valyuta məzənnəsidir. Hər gün mətbuatda nəşr olunan qiymətlər nominal valyuta məzənnəsidir. Real valyuta məzənnəsini hesablamaq üçün iki ölkədə qiymətlərin səviyyəsi nisbətləri ilə nominal valyuta məzənnəsinin hasilini tapmaq lazımdır. Həmin ölkə ilə ticarət edən ölkələrdə qiymətlərin orta səviyyəsi bazasında da real valyuta məzənnəsini hesablamaq olar. Bu zaman real valyuta məzənnəsi idxal olunan mallara nisbətən milli əmtəələrin rəqabət qabiliyyətliliyini göstərən kəmiyyət kimi çıxış edəcəkdir. Valyuta məzənnəsinin beynəlxalq iqtisadi münasibətlərə çox böyük təsir göstərir: - valyuta məzənnəsi əsasında hər hansı əmtəəyə çəkilən milli istehsal xərcləri ilə dünya qiymətlərini müqayisə etmək mümkün olur ki, bunun da nəticəsində xarici iqtisadi fəaliyyəti və fəaliyyətin yekunlarını proqnozlaşdırmaq və təsərrüfatçılıq fəaliyyətində düzgün istiqamətləri müəyyənləşdirmək mümkün olur; - ölkənin iqtisadi vəziyyətinə bilavasitə təsir göstərir ki, bu da özünü birbaşa tədiyyə balansında əks etdirir; - dünya ümumi məhsulunun ölkələr arasında yenidən bölüşdürülməsinə təsir göstərir. Məhz buna görə də müəyyən dövrlərdə dünya ölkələri arasında iqtisadi mənafelər toqquşur və konfliktlər yaranır. Bunları da nisbətən aradan qaldırılması üçün dövlət və dövlətlərarası səviyyələrdə müvafiq razılaşmalar mövcuddur. Bir ölkənin milli valyutasının digər ölkəninkinə dəyişdirilməsi inkişaf etməmiş formada son bir neçə yüz il ərzində baş vermişdir. Lakin müasir dünya iqtisadiyyatında valyutaların dəyişdirilməsi valyuta bazarlarında həyata keçirilir ki, bu bazarlara da mötəkirlərin təsiri az deyildir. Sabit valyuta alınıb satılması münasibətləri qərarlaşandan və hüquqi cəhətdən müfafiq əsasa malik olduqdan sonra tarixən əvvəlcə milli sonra isə beynəlxalq valyuta sisteminin formalaşması baş verdi. Ona görə də valyuta sistemini iki tərəfdən nəzərdən keçirmək olar: birincisi, o, obyektiv reallıq olub, ölkələr arasında iqtisadi əlaqələrin dərinləşməsi nəticəsində yaranır, ikincisi, bu obyektiv reallıq dərk olunaraq hüquqi normalarda və beynəlxalq razılaşmalarda əks olunur. Məhz bu mənada məqsədyönlü fəaliyyət kimi valyuta sisteminin yaradılmasından danışmaq olar. Beləliklə, valyuta sistemini valyutanın fəaliyyəti və onun təşkilinin formaları ilə Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|