Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
163 yarandıqda və milli valyuta sabitliyini itirdikdə kreditlər vermək, həmçinin dövlətlərin öz öhdəliklərinin yerinə yetirməsinə nəzarət etməkdir. Bretton-Vudss sistemi ABŞ ”ın iqtisadi gücünü əks etdirirdi və nə qədər ki, bu ölkədə iqtisadi inkişaf sürətli idi və onun mövqeyi möhkəm idi bu sistem normal fəaliyyət göstərirdi. 1960-cı illərdən etibarən ABŞ-ın mövqeyi zəiflədikcə bu sistemin böhranı gücləndi. Bir sıra iqtisadçılar üzən valyuta məzənnəsi rejiminə keçilməsinin zəruri olduğunu təklif edirdilər. Böhrandan çıxış yolu kimi Bretton-Vudss sisteminin dəyişdirilməsi idi. Bu haqda razılaşma 1976-cı ildaə Yamaykada əldə olundu ki, bu da 4-cü dünya valyuta sisteminin yaranması idi, bu sistem 1978-ci ildən qüvvəyə mindi. Qızıldeviz standartının əvəzinə borcalmanın xüsusi qaydası standartı tətbiq olunmağa başlanıldı. Bu qaydaya görə BVF üzv dövlətlər həmin fonda üzvlük haqqı ödəyirdilər ki, həmin vəsaitdən üzv dövlətlərin tədiyyə balansında kəsr olduqda ehtiyat valyuta kimi istifadə edilirdi. Ehtiyat valyuta fondu hal hazırda BVF xüsusi hesabında faizlə 39 ABŞ dolları, 18 yapon iyeni, 21 alman markası, 11 ingilis funt sterlinqi və 11 fransız markası təşkil edir. Bununla da qızılın dünya pulu funksiyasını yerinə yetirməsinə son qoyuldu və hər bir dövlət özünün milli valyuta məzənnəsini müəyyənləşdirərkən valyuta rejimini seçməkdə sərbəstlik əldə etdi. Yamayka valyuta sistemi hər bir ölkənin milli valyutasının alıcılıq qabiliyyətinə əsasən onun dəyərinin müəyyənləşdirilməsini nəzərdə tuturdu. Bu əvvəlki sistemlərlə müqayisədə bir sistemsizlik kimi görünsədə ölkələr arası valyuta münasibətlərində olan gərginliyi demək olar ki, aradan qaldırdı və fəaliyyətdə olduğu müddət ərzində beynəlxalq valyuta sistemində nəzərə çarpacaq bir böhran yaşanmamışdır. 1970-ci illərin sonunda Avropada regional valyuta sistemi hüquqi cəhətdən formalaşdırıldı ki, bu da həmin regionda inteqrasiya meyllərinin gücləndiyni əks etdirirdi. Pul vahidi olaraq eky qəbul edildi, onun da şərti dəyəri, Aİ(avropa ittifaqına) ölkələrinin valyuta səbətinə nəzərən hesablanırdı.Beynəkxalq valyuta sistemi Aİ-nda inteqrasiyanın daha da dərinləşməsi nəticəsində evronun meydana gəlməsi ilə yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Artıq dünya da dünya pulu funksiyasını yerinə yetirən ABŞ doları ilə rəqabət aparan və bu funksiyanı yerinə yetirən valyuta kimi evro öz mövqeyini günü-gündən möhkəmlədir və yapon iyenini arxada qoydu. 164 Sənayeləşmiş ölkələr pullarının Amerik dollarının qarşısındı sərbəst üzməsinə icazə verdikdən sonra Bretton-Vuds sistemi dağıldı.Belə vəziyyətdə sərbəst dalğalanmaya keçmək, əsas sənayeləşmiş ölkələrin, demək olar ki, tək alternativi idi. Amma bununlf yanaşı Üzən kurs sisteminin qısa müddətli olması düşünülürdü. Gələcəkdə keçmişdəki kimi əhatəli yeni bir beynəlxalq valyuta sisteminin qurulacağına inam vardı. Lakin tarix ölkələrin bu praktikadan çox şikayət etmədiklərini göstərdi. Bəlkə məhz buna görə də yeni sistemin qurulması əhəmiyyətli ölçüdə aktuallığını itirdi. Valyuta risklərini əsasənə 1992-ci ildə tədavülə buraxılmış manat təşkil edir. Valyuta münasibətləri sahəsində əsas qanunverici akt «Valyuta tənzimi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu hesab olunur. Bu qanun ölkədə valyuta əməliyyatlarının həyata keçirilməsi prinsiplərinin, valyuta tənzimi və valyuta nəzarəti orqanlarının səlahiyyətlərini, funksiyalarını, hüquqi və fiziki şəxslərin valyuta sərvətlərinə sahib olmaq və bunlardan istifadə etmək, onlar barəsində sərəncam vermək sahəsində hüquqlarını, vəzifələrini və valyuta qanunvericiliyinin pozulmasına görə məsuliyyəti müəyyən edir.Hal-hazırda Azərbaycanda valyuta bircalarında tələb və təklifdən asılı olan «üzən» valyuta məzənnəsi fəaliyyət göstərir. Dolların manata olan rəsmi məzənnəsini Milli Bank, Bakı Banklararası Valyuta bircasının (BBVB) nəticələri əsasında müəyyənləşdirilir.Azərbaycanda valyuta əməliyyatlarını Mİlli Bankın müvafiq lisenziyasını alan banklar və digər kredit idarələri apara bilər. Xarici valyutaların alqı-satqısı səlahiyyətli kommersiya bankları tərəfiindən həyata keçirilir. Xarici valyutaların alqı-satqısı üzrə sövdələşmələri birbaşa olaraq səlahiyətli banklar öz aralarında, həmçinin Azərbaycan Milli Bankının müəyyənləşdirdiyi qaydalar və şərtlər çərçivəsində fəaliyyət göstərən valyuta bircaları ilə həyata keçirə bilərlər. Xarici valyutaların alqı- satqısına səlahiyyəti olmayan banklar müdaxilə edə bilməz.Azərbaycanda valyuta tənzimini Milli Bank həyata keçirir. O rezidentlərə məxsus olan xarici valyutaların və xarici 165 valyutada olunan qiymətli kağızların dəyişdirilməsi, göndərilməsi qaydasını müəyyənləşdirir, valyuta lisenziyalarının verilməsi və valyuta bircalarında valyuta əməliyyatlarına müdaxilə edə bilir.Azərbaycan Respublikasında valyuta nəzarətini valyuta nəzarəti orqanları və onların agentləri həyata keçirir. Valyuta nəzarəti orqanları Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı və Dövlət Gömrük Komitəsidir. Valyuta nəzarəti agentləri Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı qarşısında hesabat verən müvəkkil banklardır.Valyuta nəzarəti orqanları və onun agentləri ölkədə həyata keçirilən valyuta əməliyyatlarının mövcud qnunvericiliyə, lisenziya və icazələrin şərtlərinə nə dərəcədə uyğun gəlməsini və bu əməliyyatlar üzrə uçotun, hesabatın və sənədləşmələrin forma və qaydalarını müəyyən edir. Valuta riskləei Beynəlxalq Valyuta Sistemi, ölkələr arasında mövcud olan valyuta kurslarını və tədiyə münasibətlərini tənzimləyən qayda və müqavilələrdən meydana gəlir. Beynəlxalq kommersiya və maliyyə münasibətlərinin nizamlı bir şəkildə işləməsi üçün səmərəli bir beynəlxalq valyuta sisteminin varlığı labüddür.Beynəlxalq valyuta münasibətlərinin inkişafı səbəblərinə aşağıdakıları aid etmək olar:- məhsuldar qüvvələrin inkişafı; - dünya bazarının yaranması;- beynəlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsi;- təsərrüfat əlaqələrinin beynəlmiləlləşməsi. Valyutarisklərinin idarə olunması münasibətləri və təkrar istehsal arasında qarşılıqlı əlaqə vardır. Göründüyü kimi, ictimai təkrar istehsal prosesi valyuta münasibətlərini formalaşdırırsa, beynəlxalq valyuta münasibətləri öz növbəsində ayrı-ayrı ölkələrdə istehsalın səmərəliliyinə təsir edir. Valyuta risklərinin idarə olunması sistemi iqtisadi nöqteyi- nəzərdən təsərrüfat əlaqələrinin beynəlmiləlləşməsi əsasında münasibətlərin məcmusudur. Valyuta riskləri sistemi milli, regional və dünya sistemləri kimi fərqləndirilir. Bu sistem ölkədə təkrar istehsal prosesi üçün zəruri olan valyuta resurslarının yaradılması və istifadəsinə, beynəlxalq Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|