Microsoft Word Elsever m kitab doc

 
177
aminlər üçün indeks qiymətlərinin karbon atomlarının sayından 
asılılığını tapmaq olar (cədvəl 9). 
n-aldehidlər, metilketonlar və  α-doymamış aldehidlərin 
qarışığı üçün də analoji bərabərliklər tapılmışdır. Bu sinif kar-
bonil birləşmələrin qatışıqlarını identifikasiya etmək (aşkar-
lamaq) üçün analizi apyezon – M, polietilen qlikoladinat 
doldurulmuş kolonkalarda 125
0
C-də  və  β,  β΄-oksidipropion-
nitril doldurulmuş kolonkalarda 50
0
C-də aparmaq lazımdır. 
Aşkarlama, 9-cu cədvəldə verilən məlumatlardan istifadə olun-
maqla həyata keçirilir. 

---

 
178
                                                                                                                             Cədvəl 9 
Tutulma indeksi qiymətinin analiz olunan maddənin strukturundan asılılığı
 
İndeksin n-dən asılılıq bərabər-
liyi və funksional qrupların 
təbiəti 
Funksional 
qruplar 
I

 
İndeksin n-dən asılılıq bərabər-
liyi və funksional qrupların 
təbiəti 
Funksional qruplar 
I

 
İlkin aminlər üçün 
586
100
n
100


PEQ
I
  .   . 
 
 
586 


alkenallar üçün 
188
17
100
125



n
M
A
n
I
 
 
 
 
171 
Diaminlər üçün 
586
2
100
n
100



PEQ
I
  
 
 


alkenallar üçün 
251
100
125


n
M
A
n
I
 
 
 
251 
 
İkinci aminlər üçün 
330
100
n
100


PEQ
I
 
 
 
330 
Metlketon üçün 
171
100
125


n
M
A
n
I
 
 
 
171 
Qçüncü aminlər üçün 
200
85
n
100


PEQ
I
 
 
 
200 
Merkaptanlar üçün 
291
103


n
SE
SO
I
 
 
 
 
291 
I alkenlər üçün 
17
100
125


n
M
A
n
I
 
 
 
 - 17 
Sulfidlər üçün 
297
97


n
SE
SO
I
 
 
 
 
297 
n – alkenallar üçün 
188
100
125


n
M
A
n
I
 
 
 
188 
 
 
 

---

 
179
Komponentlərin strukturu ilə tutulma indeksləri arasın-
dakı  əlaqələr öyrənilərkən, müxtəlif funksional qrupların 
əlavələrinin additivliyi aşkar edilmişdir. 9-cu cədvəldə  əlavə-
lərin qiymətlərinin PEQ – 1000, apyezon – M və SE – 50-də 
müxtəlif funksional qrup maddələrinin tutulma indekslərinin 
qiymətlərinə təsiri göstərilir.  
Yuxarıda  şərh edilən identifikasiya metodları analizin 
izotermik  şəraitlərinə aid edilir, lakin izotermik məlumatların 
proqramlaşdırılmış temperatur şəraitlərində  aşağıdakı formulu 
istifadə edərək komponentlərin aşkar edilməsi üçün istifadə 
olunması da mümkündür:  
 
            
,
2
0
0
T
I
I
I
x
T
T









   .   .   .   .   .              (34) 
 
burada: 

0
T
I
 – kolonkanın ilkin T
0
 temperaturundan β 
(dərəcə/dəqiqə) sürəti ilə temperaturun 
xətti proqramlaşdırılması zamanı 
tədqiq edilən maddənin indeksi; 
I
T
 – T
0
 temperaturunda izotermik indeks; 
τ
x
 – xətti proqramlaşdırma rejimində maddənin 
çıxma müddəti; 
T
I


 – indeksin 1
0
C-yə temperatur inkrementi. 
 
İşlənib hazırlanmış identifikasiya üsullarının tətbiqi 
pendirin uçucu komponentlərinin tərkibində 29 monokarbonil 
birləşməni aşkar etməyə imkan verir. 
Aromat komponentlərinin baxılan identifikasiya üsulları 
ilə yanaşı, müasir dövrdə bu komponentlərin aşkarlanması pro-
sesinin aparılmasını xeyli dərəcədə sadələşdirən, kolonkayadək 
olan çoxsaylı xüsusi reaksiyalar mövcuddur. Qarışan qazdaşı-
yıcının fasiləsiz axınında sınaq nümunəsi komponentlərini 

---

 
180
işləyərkən istifadə edilən qaz xromatoqrafiya üsulları, reak-
siyalı qaz xromatoqrafiya sahəsinə aiddir. 
Kolonkayadək olan reaksiyaları həm istifadəsi geniş say-
da birləşmələr üçün mümkün ola bilən ümumi reaksiyalar kimi 
və  həm də, yalnız bir funksional qrupu təyin etməyə imkan 
verən spesifik reaksiyalar kimi təsnifatlaşdırmaq olar. 
Müasir dövrdə qida məhsullarının aromatik maddələrinin 
analizi zamanı reaksiyalı xromatoqrafiya üsulları heç de kifayət 
qədər geniş yayılmamışdır. Lakin bəzi hallarda (məhsul 
üzərindəki buxarın birbaşa analizi) digər aşkarlama üsulları 
praktiki olaraq yararsız olur və bu da reaksiyalı qaz xromatoq-
rafiyası üsullarının istifadə edilməsi vacibliyinə zəmin yaradır. 
Artıq işlənilmiş kolonkayadək olan reaksiyalardan hidro-
genləşdirmə  və hidrogensizləşdirmə reaksiyaları kifayət qədər 
özünə yer almışdır. Bununla yanaşı karbohidrogenli maddənin 
quruluşunu aydınlaşdırmaq və ozonoliz üsulu ilə ikiqat rabi-
tələrin yerləşmə yerlərini aşkar etmək üçün müvəffəqiyyətlə 
tətbiq edilən reaksiyalar, eləcə də müəyyən funksional qruplara 
malik bir və ya bir neçə komponentin sellektiv tutulub saxla-
nılmasını  həyata keçirməyə imkan verən çıxılma metodları 
haqqında geniş  məlumatlar mövcuddur. Çıxılma xromatoqra-
mında bəzi piklərin tam və ya qismən yox olması  təzahür 
olunur (şəkil 21). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 21. Çıxılma üsulu üçün dövrəşəkilli reaktor 

---