Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
241 
Ö 
 
ÖZBAŞINA  (MƏHKƏMƏSİZ)  CƏZALANDIRMA  – 
h
əqiqi, yaxud ehtimal olunan cinayətlərə  (xətalara) görə, 
günahkar hesab edil
ən  şəxsi  –  Məhkəmə  araşdırılması 
keçilm
ədən, Məhkəmə  hökmü olmadan (yəni səlahiyyəti 
çatmayan  şəxs tərəfindən), qeyri-qanuni olaraq –  özbaşına 
olaraq c
əzalandırma (divan tutma, daşqalaq etmə, “lincləmə” 
v
ə s.). İntiqam hissi ilə ictimai yerlrdə partlayış törətmə, süni 
(m
əqsədyönlü) qəza törətmə, insan(lar)a əzab vermə, öldürmə 
v
ə  s.  –  cinayət hüququna görə  müəyyən məsuliyyətə  səbəb 
olur. Yeri g
əlmişkən, qeyri-legitim  (şərti olaraq) “Məh-
k
əmənin” qəbul etdiyi cəza xarakterli  (şərti olaraq) “qərarı” 
da Ö.(M).C. hesab edilir. Q
ərbi Avropada orta əsrlərdə 
Ö.(M).C. müxt
əlif formalrd mövcud olmuşdur. Ö.(M).C.-nın 
baris nümun
əsini “Linc məhkəməsində” görmək olar. Bax 
h
əmçinin “linç məhkəməsi” (linçləmə). 
ÖZBAŞINALIQ  – idarəçilik qaydaları əleyhinə olan hüquq 
pozuntusu (cinay
ət); qanunla müəyyən  edilmiş  qaydaları 
pozmaqla özünün 
əsl və ya ehtimal olunan hüquqlarını dövlət 
v
ə ya ictimai qurumların mənafeyinə, yaxud vətəndaşların qa-
nuni m
ənafeyinə  əhəmiyyətli zərər yetirməklə  özbaşına 
h
əyata keçirmə. Vəzifəli şəxsin törətdiyi Ö. - vəzifədən sui-
itifad
ə etmə və ya hakimiyyət (və ya qulluq) səlahiyyətlərin 
aşma kimi qiymətləndirilir. 
ÖZƏLLƏŞDİRMƏ  (latın  analoqu  privatus)  -  əvvəllər 
dövl
ətə məxsus olan (bəzi hallarda dövlətin inhisarında olan) 
istehsal mü
əssisələrinin,  torpaqların,  bankların  və  digər mal 
v
ə  mülklərinin, bu və  ya digər səbəblərdən (sosial-iqtisadi 
quruluş  çevrilişi,  iqtisadi  islahatlar  və  s.) vətəndaşların 
mülkiyy
ətinə  (ya  auksion  satışı,  ya  güzəştli  satış,  bəzi 
hallarda  is
ə, havayı pay şəkilində) keşməsi,  paylanması. Ö.-
nin s
əbəbiyyatında, dövlət tərəfindən sahibkarlıq fəaliyyəti ilə 

---

 
242 
m
əşğul olmasının, dövlət inhisarçılığın məqsədəuyğun olma-
ması  və  ya özünü maliyyələşdirən  obyektin  ziyanlı  (zərərli, 
s
əmərəsiz) işləməsi və yaxud dövlət iqtisadiyyatına sərmayə-
l
ərin  (investisiyaların)  cəlb edilməsinin vacibliyi durur. Ö.-
nin müxt
əlif proqrqm və  konsepsiyaları  ola  bilər, (Ö.), 
m
ərhələli şəkildə dövlətin bütün vətəndaşlarına Ö. çeklərinin 
(vauçerl
ərin)  paylanılması  (belə  halda  Ö. çekin (vauçerin) 
d
əyəri, Ö.-yə  çıxarılan  dövlətin bütün mülk və  əmlakının 
ümumi v
ətəndaşların sayı ilə hər bir vətəndaşın payına düşən 
nisb
əti ilə  ölçülür)  şəklində, hətta  püşk  atma  və  s.  şəklində 
h
əyata keçirilir. Mahiyyət etibarı ilə Ö. denasionalizasiyadan 
geniş  əhatəlidir:  əgər denasionalizasiya əvvəllər  yalnız  mil-
lil
əşdirilmiş  mal  və  mülklərə  şamil  edilirsə; Ö. isə  bundan 
savayı,  hətta dövlət tərəfindən  qurulmuş,  yaradılmış  mal  və 
mülkl
ərə  şamil  edilir.  Milliləşdirmə  -  Ö.-yə  ziddiyət təşkil 
edir. 
ÖZÜNÜİDARƏ(ETMƏ)  -ərazi vahidinin, təşkilatın  və  ya 
kollektiv (ictimai) t
əşkilatın,  onların  üzvləri tərəfindən 
müst
əqil olaraq, lakin qanunla müəyyən  edilmiş  hüdudlar 
ç
ərçivəsində, idarə  edilməsi ilə  fəaliyyət göstərən sosial 
sistem, harada ki, idar
əolunan  obyekt ilə  subyekt vəhdət 
t
əşkil  edir  və  ona idarəedici qərarın  qəbul edilməsi, icra-
edilm
əsi və ona (qərarın icrasına) nəzarət edilməsi məxsusur. 
Ö.  şəraitində  idarəçilik konkret olaraq ya seçkili orqanlar 
vasut
əsilə və ya biləvasitə (yığıncaq, səsvermə, imza toplama, 
kolektiv q
ərar və  s. köməkliyi ilə) həyata keçirilir. Ö. – 
demok-
ratiyanın  keyfiyyəti  xarakteristikası  kimi  çıxış  edir, 
c
əmiyyətin siyasi sistemi isə, - Ö.-nin tətbiqi mexanizmi kimi 
xidm
ət edir. Ö.-nin əsas əlamətləri aşağıdakılardır: hakimiy-
y
ətin  əhaliyə, yaxud müvafiq ərazinin seçicilərinə, ictimai 
t
əşkilatın, kollektivin özünə (onun üzvlərinə) məxsus olması; 
daxili h
əyati məsələlərin həllində müstəqillik; kənardan təyin 
edil
ən orqanların olmaması.  

---

 
243 
Yerli Ö. -  yerl
ərdə  dövlət idarəçiliyi  və  yaxud yerli 
əhəmiyyətli  işlərin idarəçiliyin növlərindəndir; bu zaman 
inzibati 
ərazi vahidinin əhalisi  yerli  işləri dövlətin müəyyən 
etdiyi s
əlahiyyətlər hüdudunda müstəqil olaraq (ya seçkili 
orqan t
ərfindən və  ya biləvasitə) idarə  edir. Bax həmçinin 
B
ələdiyyə. 
 
P 
PANAŞİR(LƏMƏ) (latın panachage-qatışıq, təbəqə) – bəzi 
dövl
ətlərdə  (Norveç,  İsveç,  İsveçrə) təmsilçilərin proporsio-
nal seçki sistemind
ə, eyni seçicinin, eyni seçkilərdə müxtəlif 
siyasi partiyalardan olan namiz
ədlərə (yəni iki və ya daha çox 
namiz
ədlərə) qanunvericiliklə  bərkidilmiş  səsvermə  imkanı 
(mümkünatı,  icazəsi). P.-də  hər bir seçicinin bir seçici səs 
hüququ  saxlanılır,  lakin  bir  neçə  (partiyanın)  namizədlərinə 
s
əs vermək hüququ verilir. P. – seçicilərə geniş seçim imkan-
lrının verilməsini tərənnüm edir, o prinsiplə ki, bir partiyanın 
namiz
ədi seçilməyə  layiqdirsə  -  o demək  deyil  ki,  başqa 
partiyalrın  namizədləri seçilməyə  layiq deyillər. Odur ki, P. 
t
ətbiq edilən seçkilərdə  yığılmış  səslərin  sayı  ilə  seçicilərin 
sayı tam mütənasib olmaya da bilər. Bəzi elmi mənbələrdə P. 
neqativ hal kimi qiym
ətləndirilir və  siyasi spekulyasiyalara, 
p
ərdəarxası  müxtəlif  əqdlərin törədilməsinə  yol açan kimi 
qiym
ətləndirilir, yəni misal üçün: partiyaların arasında həmin 
“artıq” səslərin (partiyanın öz seçicilərinə müraciət etməsi ilə) 
bir-birin
ə ötürülməsi. 
PARLAMENT  (ingilis  parlament
; fransız parler-danışmaq) 
-  dövl
ətin (və  ya beynəlxalq ictimaiyyətin,  əgər beynəlxalq 
parlamentd
ən söz gedirsə) seçkili Ali Qanunvericilik orqanı; 
Ali hakimiyy
ət orqanı; Ali təmsilçilik orqanı; demokratiyanın 
(xalq hakimiyy
ətinin) ali təzhürü. P. üzvləri (“Deputatlar”) 
v
ətəndaşlar, xalq tərəfindən əsasən birbaşa, bəzi hallarda isə 
dolayı  (çoxdərəcəli) seçkilər yolu ilə  müəyyən müddətə 

---