Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
247 
funksiyasını  yerinə  yetirir, hətta  əgər monarxa Konstitusiya 
il
ə geniş səlahiyyət verilsə də (misal: Danimarka, Nideland) o 
(monarx), h
əmin səlahiyyətlərdən özbşına istifadə edə bilmir, 
y
əni monarx tərəfindən qəbul  olunan  aktlar  yalnız  müvafiq 
Nazirin  rzılığı  olduqda  –  hüquqi qüvvəyə  minir (kontra-
siqntura). B
əzi P.M. ölkələrində  isə  (Yaponiya,  İsveç), 
monarx Konstitusiyaya gör
ə zərrə qədər də səlahiyyətə malik 
deyil. P.M.-da Hökum
ət Parlament tərəfindən  formalaşır, 
onun  qarşısında  cvabdehdi  (hesabatlıdır,  məsuldur) və 
Parlament t
ərəfindən buraxıla bilər. 
PARTİYA  (siyasi  partiya)  (latın  partio,  partis-hissə, dəsdə, 
qrup, bölür
əm)  -  siyasi məqsədlər güdən ictimai birlik, - 
sosial  icmanın  ən fəal və  təşkilatlanmış  hissəsi, həmin 
icmanın  maraqlarını  ifadə  və  müdafiə  etmək məqsədilə 
yaradılmış və onların qənaətlənməsinə yönəlmiş praktiki işlər 
gör
ən siyasi təşkilat. Partiyanın fəaliyyətinin əsas mahiyyəti, - 
hakimiyy
ətə  təsir göstərmək, hakimiyyətə  gəlmək, və 
hakimiyy
əti həyata keçirməkdən ibarətdir. P. könüllü əsas-
larla qurulur, kommersiya f
əaliyyətilə  məşğul  olmaq  və 
varlanmaq m
əqsədləri  güdmür,  partiyanın  fondu  onun 
üzvl
ərinin ödəmələri hesabına formalaşır (bəzi hallarda döv-
l
ətin köməkliyi ilə  də  formalaşır)  və  partiyanın  maraqlarına 
(m
əqsəd və vəzifələrinə) sərf edilir, - hansılar ki, partiyanın 
nizamnam
əsində,  platformasında,  proqramında,  konsepsi-
yasında  müəyyənləşdirilir.  Siyasi  mübarizə  vasitəsi kimi P. 
böyük ön
əm  daşıyır:  kollektiv  üzvülük  və  ona müxtəlif 
(siyasi, hüquqi, iqtisadi, m
ədəni, mənəvi, ideoloji, nəzəri və 
s.) sah
ələrdə hərtərəfli inkişaf imkanlarını açır və biləvasitə: 
vahid  ideologiyanın  qurulması,  vahid  siyasi  kursun  strategi-
yasının  və  taktikasının  seçilməsi;  siyasi  aksiyaların  təşkili; 
onun (P.-
nın)  sözünü,  fikrini,  mövqeyini  geniş  insan 
kütl
ələrinə,  xalqa  çatdırılması,  təsir göstərməsi və  hətta 
istiqam
ətləndirilməsi naminə P. “ruporu” olan P.-nın kötləvi 

---

 
248 
informasiya vasit
ələrini  (KİV)  təsis edilməsi və, nəhayət 
(
əgər P. hakimiyyətdədirsə) hakimiyyətin  doğru  və  dürüst 
h
əyata keçirilməsi üçün P.-nın  köməyi, dəstəyi və  xidməti 
danılmazdır. 
Müxt
əlif səbəblərdən P.-ların  təsnifləndirilməsini 
aşağıdakı  formalarda  şərtləndirmək olar: hakmiyyətə  müna-
sib
ətdə - hakim, hakimyönlü, müxalifət, müxalifətyönlü, mər-
k
əzçi (neytral, loyal, bitərəf) P.-lar; strateji mövqe müna-
sib
ətində - demokratik, liberal, islahatçı, konservativ, radikal 
(mürt
əce), inqilabçı, əksinqilabçı, millətçi, dini təmayüllü P.-
lar;  formalaşma  üsuluna  münasibətdə  -  kadr  seleksiyalı 
kütl
əvi P.-lar; idarə olunma üsul və metodu münasibətlərində 
-  liberal  -  demokratik v
ə  sərtdespotik P.-lar və  s. Bir qayda 
olaraq h
ər bir P. öz aparatına, strukturuna, iyrarxiyalı idarə-
çilik sistemin
ə və simvollarına malikdir. Mahiyyətinə görə P. 
h
əm ictimai birlikdir, həm də, hüquqi şəxsdir. 
PARTİYADAXİLİ  DEMOKRATİYA  –  mütərəqqi siyasi 
partiyaların  onun  sıravi  üzvləri tərəfindən idarəetməsini və 
partiyanın  yürütdüyü  siyasətə  təsir göstərməsini  şərtləndirən 
v
ə  partiya nizamnaməsində  əks olunan təşkilati  quruluş  və 
f
əaliyyət  forması.  Partiya  orqanlarının  (onların  vəzifəli 
şəxslərinin)  seçkili  olması,  dəyişilə,  əvəz oluna bilməsi, 
hesabatlı olması və ümumiyyətlə, partiyanın kollegial şəkildə 
idar
ə  olunması,  partiyadaxili  intizamın  qorunması,  ümumi 
q
ərarların  partiyadaxili  azlıqlarının  mövqeyini  nəzərə  alma-
qla  partiyadaxili  çoxluqların  mövqeyinə  uyğun  qəbul 
edilm
əsi və digər ülvi vasitələrlə P.D. nail olunur. P.D. onun 
üzvl
ərinə  partiya  yığıncaqlarında  siyasi  və  praktiki fəaliyyət 
m
əsələlərini müzakirə  etmək, təkliflər irəli sürmək, öz 
mövqel
ərini bildirmək və  müdafiə  etmək,  partiyanın  yürüt-
düyü siyas
əti və  ya  atdığı  siyasi  addımı  tənqid etmək 
(özünüt
ənqid) və  s.  demokratik  plüralizm  üçün  geniş  imkan 
yaradır.  Partiya  üzvlərinin bərabər-hüquqlu və  bərabər-

---

 
249 
m
əsuliyyətli olması P.D.-ya xasdır. 
PARTOKRATİYA  (latın  partio-dəstə, qrup; və  yunan 
kratos-hakimiyy
ət) – dövlət hakimiyyəti bir siyasi partiyanın 
əllərində  cəmləşməsi nəticəsində, yəni siyasi, inzibati və 
t
əsərrüfat  rıçaqların  partiya  aparatının  bürokrtikləşmiş 
t
əbəqəsinin  əllərində  cəmləşməsi nəticəsində,  partiyanın  və 
hakimiyy
ətin birləşməsini ifadə  edən termin. P.-ya birparti-
yalı  sistemdə  və  ya  demokratik  şəraitdə  bütün hakimiyyətin 
vahid partiyaya m
ənsub  şəxslərin  əllərində  uzun müddət 
qalması nəticəsində meydana çıxır. Yüksək səviyyəli qapalıq, 
m
əmurların  namenklatur  prinsipi  ilə  vəzifələrə  yığımı, 
c
əmiyyətin nəzarət  imkanlarının  məhdudiyyəti son nəticədə, 
h
əmin partiya funksionerlərində,  öz  imtiyazlı  mövqeyini 
qoruma namin
ə  spesifik korporativ maraqlar əmələ  gəlir, 
hansı  ki,  mövcud  vəziyyətin (rejimin) bütün üsul və 
vasit
ələrlə  qorunub  saxlanılmasında  özünü  biruzə  verir. P. 
şəraitində  hakimiyyət  iyerarxiyası  ilə  xidməti yüksəliş 
(karyera) f
ərdin peşəkarlıq səviyyəsindən deyil, məhz partiya 
m
ənsubiyyətindən və  hakim  şəxslərin subyektiv mülahizələ-
rind
ən  asılıdır.  Son  nəticədə  bu, nəinki  partiyanın  xalqdan, 
özünü  xalqın  müəyyən təbəqəsinin, dairəsinin maraq və 
m
ənafelərinin təmsilçisi kimi bəyan etdiyi insan kütləsindən, 
h
ətta P.-nın  yuxarı  təbəqəsinin  aşağı  təbəqəsindən  ayrı 
düşməsinə gətirib çıxardır, bundan savayı hakimiyyətdən sui-
istifad
ə, cəmiyyətlə  hesablaşmamazlıq  və  digər neqativ 
hallara P. g
ətirib çıxardır. Bax həmçinin birpartiyalı sistem. 
PASPORT  SİSTEMİ  (fransız  passeport  -  ilkin mənası: 
portdan keçm
ək üçün icazə)  -  şəxsiyyəti təsdiq edən sənəd, 
v
ətəndaşların  yerdəyişməsinin, qeydə  alınmasının  (o 
cüml
ədən: müvəqqəti qeydə  alınmasının)  və  qeyddiyyatdan 
silinm
əsinin uçotu və nizamlanması qaydasını, habelə ünvan-
m
əlumat işlərini müəyyən edən qaydaların məcmuəsi. P.S. - 
əsasən  daxili  işlər nazirliyinin  müvafiq  orqanı  və  bəzi digər 

---