Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

 
4.2. Dəmir yolunun əsas elementləri və ona olan tələbatlar 
 
Dəmir yolu-mühəndis qurğuları kompleksi olmaqla öz üzərindən təyin 
olunmuĢ sürətlə qatarların buraxılmasını təmin edir. Qatarların təhlükəsiz 
və fasiləsiz hərəkəti yolun vəziyyətindən asılıdır və eyni zamanda dəmir 
yolu texniki vasitələrinin effektiv istifadəsi deməkdir.
Dəmir yol nəqliyyatının yol təsərrüfatına bütün elementləri qurğu və 
tikililər ilə həmçinin təsərrüfat müəssisələri və istehsal bölmələri ilə yol 
aiddir ki, onun da vəzifəsi dəmir yol nəqliyyatının iĢini fasiləsiz təmin 
etməkdir.

---

Yol təsərrüfatı dəmir yol nəqliyyatının əsasını təĢkil etməklə daĢıma 
prosesinin yerinə yetirilməsində mühüm rol oynayır. Yol təsərrüfatının 
xüsusi çəkisi dəmir yol nəqliyyatında olduqca böyükdür: dəmir yoluna sərf 
olunan əsas qoyuluĢun 50%-dən çoxu və iĢçilərin ümumi sayının 20% yol 
təsərrüfatının payına düĢür. Yol alt və üst quruluĢdan ibarət olur. Alt 
quruluĢa torpaq yatağı (tökmə, qazma, yarımtökmə, yarımqazma, 
yarımtökmə - yarımqazma, sıfır yeri) və süni qurğular (körpülər, tunellər, 
borular, dayaq divarları və s.) aiddir. Üst quruluĢa ballast qatı, Ģpallar,
körpü və ötürücü tirlər, relslər və rels bərkidiciləri, əks qovucular, yol 
dəyiĢənlər, kar kəsiĢmələr aid edilir.
Dəmir yolu qatarlardan külli miqdarda yük qəbul edərək müxtəlif iqlim 
Ģəraitindən fəaliyyət göstərir. Dəmir yolunun bütün elementləri (torpaq 
yatağı, üst quruluĢ və süni qurğular) TĠQ-ə əsasən möhkəm, davamlı olmaq 
texniki vəziyyətinə görə sərniĢin və yük qatarlarının təyin olunmuĢ sürətlə 
təhlükəsiz hərəkətini təmin etməlidir. Qeyd olunanları yerinə yetirmək hərə-
kətin fasiləsiz iĢini təmin etmək, yolun elementlərinin etibarlılığını sabit 
saxlamaq üçün ağır tipli bərkidilmiĢ relslər, yeni konstruksiyalı rels 
bərkidiciləri, calaqsız yol, dəmir beton Ģpal, müasir konstruksiyalı yol 
dəyiĢdiriciləri və s. geniĢ yer verilir.
Yol distansiyaları, yol maĢın stansiyaları və s. yol təsərrüfatı 
müəssisələrin qatarların təhlükəsiz və ciddi cədvəl üzrə hərəkətini təmin 
etmək üçün digər qurğu və tikililərin təmirini təmin etməlidir [26,42].