Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova

7.6. Vaqonların texniki iqtisadi göstəriciləri 
Vaqon parkının səmərəli və təhlükəsiz iĢi vaqonların tipindən və 
onların texniki-iqtisadi göstəricilərindən (parametrlərindən) düzgün 
istifadə etdikdə təmin olunur. 
Yük vaqonlarının səmərəliliyini xarakterizə edən əsas para-
metrlərə: yükgötürmə, tara, oxların sayı, kuzanın həcmi, döĢəmənin 
sahəsi və vaqonun xətti ölçüləri daxildir. Bu parametrlərə həm də adı 
çəkilən parametrlərin nisbətləri olan tara əmsalı, xüsusi həcm, 
döĢəmənin xüsusi sahəsi, təkər cütündən relsə düĢən ağırlıq, paqon 
ağırlığı (yükü) və hərəkətin maksimal sürəti daxildir. 
SərniĢin vaqonlarının texniki-iqtisadi parametrlərinə isə: planlama 
tipi (vaqonun təyinatı üzrə təyin olunur), oxların sayı, sərniĢin 
tutumu, tara, ekipirovka (təchizat vasitələri-su, kömür, dəyiĢiləbilən 
avadanlıqlar), kütləsi, xətti ölçülər və hərəkətin maksimal sürəti 
aiddir. 
Yükgötürmə - P, daĢınma zamanı vaqonun götürdüyu yükün ən 
böyük tonla kütləsidir. Yükgötlürmə dəmir yollarının buraxılabilmə 
qabiliyyətini təyin edir.
Tara-T vaqonun yüksüz vəziyyətində tonla kütləsidir. Yükgötürmə 
və tara birlikdə vaqonun brutto kütləsi adlanır, tonla: 
T
P
P
br


Vaqon tarasına onun yükgötürməsinə olan nisbətinə tara əmsalı 
deyilir. Tara əmsalına bəzən arvalama əmsalı da deyilir. Vaqon 
tarasının azaldılması dəmiryol nəqliyyatında daĢımaların təĢkilində 
və qatarların hərəkət təhlükəsizliyində baĢlıca rol oynayır. Yük 
vaqonlarının tarasının aĢağı salınma səmərəliliyi texniki, yükləmə və 

---

istismar tara əmsalları ilə qiymətləndirilir. Texniki və ya konstruktiv 
tara əmsalı vaqon tarasının onun yükgötürmə qabiliyyətinə olan 
nisbəti ilə müəyyən olunur: 
P
T
k
t
:

,
Yükləmə tara əmsalı-taranın vaqonun faktiki istifadə olunan
yükgötürməsinə olan nisbəti ilə xarakterizə olunur: 



P
T
k
t

-vaqonun yükgötürməsindən faktiki istifadə əmsalı.
Ġstismar tara əmsalı əlavə olaraq vaqonun yüklü və boĢ gediĢlərini 
nəzərə alır və aĢağıdakı düsturla hesablanır: 
od
b
i
P
T
k
)
1
(



, 
burada:
b

- vaqonun boĢ gediĢ əmsalı; 
od
P
- yüklu vaqonun orta dinamiki ağırlığıdır, tonla: 
SərniĢin vaqonları üçün tara əmsalı əvəzinə sərniĢin
tutumu
anla-
yıĢında istifadə edirlər. Bu əmsal kuzanın 1m
3
düĢən sərniĢinlərin 
sayı ilə hesablanır. Ġzotermik vaqonlar üçün əlavə olaraq soyuqluq 
əmsalı və kuzovun istilikvermə əmsalından da istifadə olunur. 0xa 
düĢən ağırlıq (yük)-təkər cütünün kütləsini çıxmaqla vaqonun brutto 
kütləsinin onun oxlarının sayına olan nisbətidir. Təkər cütündən
re1sə düĢən ağırlıq (ton və kN-la) vaqonun brutto kütləsini təkər 
cütünün sayına olan nisbətinə bərabərdir.
g
m
P
T
P
m
P
P
q
o
tc
o
tc
br
o






, 
Vaqonun ən əsas səmərəli parametrlərindən biri də, dəmir yolunun 
1 m uzunluğuna düĢən paqon yüküdür (t/m, kN/m). Paqon yükü 
vaqonun brutto kütləsini avtoqoĢqunun iliĢmə oxundan ölçülən 
ümumi uzunluğuna olan nisbəti ilə xarakterizə olunur:
g
L
T
P
L
P
q
u
u
br




2
2

---

Paqon yükünün buraxılabilən qiyməti ilə körpülərin möhkəmliyi 
təyin olunur. Əsas vaqon tipləri üçün paqon yükünun buraxılabılən 
qiyməti 9 t/m qəbul olunur. 
Örtülü vaqonlar üçün kuzanın 
V
x
- xüsusi həcmi və platformalarda 
f
x
-xüsusi sahə parametrləri də dəmiryol nəqliyyatında daĢımaların 
təĢkilində xüsusi rol oynayır. Vaqonların kuzovunun xüsusi həcmi 
P
V
V
t
x
:

(
V
t
- kuzanın tam həndəsi həcmi, m
3
) bərabərdir. Tam 
həcmdən baĢqa vaqon kuzovunun yükləmə həcmindən də istifadə 
edirlər 
t
y
V
V



; 

- vaqonun həndəsi həcmindən istifadə əmsalı. 
Onda 
)
(
:



P
V
V
y
x
olur. 
Platformanın xüsusi sahəsi isə 
P
F
f
x
:

(
F
-döĢəmənin sahəsi, 
m
2
) ilə hesablanır. Bəzi hallarda xüsusi sahə 
)
/(

H
P
V
f
y
x


düsturu 
ilə hesablanır. 
H
-yükləmə hündürlüyüdür, m. 
Əgər vaqonda sıxlığı 

- (t/m
3
) olan eyni növlü yük daĢınırsa, 
onda xüsusi həcm və xüsusi sahə aĢağıdakı kimi hesablanır:




1
x
V
,
H
x
f





1
Vaqonların xətti həndəsi ölcülərinə daxili uzunluq - 
d
L
2
, eni - 
d
B
2
, və 
H
- hündürlük; kuzovun xarici uzunluğu - 
x
L
2
, kuzovun 
eni-
x
B
2
, vaqon çərçivəsinin uzunluğu -
c
L
2
,vaqonun ümumi 
uzunluğu-
u
L
2
və baza uzunluğu- 
l
2
daxildir. 

---