Türk halk edebiyatı prof, pertev naili boratav

deşleri)  için  Tanrıdan  istediklerini  bildirmesidir;  bu  bil­
diri  ne  kadar  güzel  bir  biçimde  söylenirse  etkisinin  o  ka­
dar  büyük  olacağı  inanışı,  dua  kalıplarındaki  sanat  özen­
mesini  açıklar.  Yağmur  duaları  yapılırken,  Anadolu’nun 
bazı  bölgelerinde,  acıkmış  kuzuları  sürü  hâlinde  anala­
rının  sürüsünden  biraz  uzakta  tutarak  acı  acı  meletme 
âdetini  hatırlatalım;  böylece  Tanrının  kullarına  acınma- 
smın  da  sağlanacağına  inanılır;  âdeta  duanın  koygunlu- 
y'u  ona  koşulan  masum  kuzucukların  feryatlariyle  arttırıl­
mış  olur.
Dualarda  kişinin  kendisi  için  Tanrıya  yakarışına  bir­
kaç  örnek:
•  
Kabrimi  dar  eyleme!  İşimi  gücümü  zor  eyleme!
Kabirde  beni  şaşırtma!  Zebânileri  başıma
üşürtme!
•  
Kabrimi  bol  eyle!  Cennetine  yol  eyle!
Etrafını  gül  eyle.  Koklaya  koklaya  gideyim!
Bu  sözler,  her  zaman,  «Ya  Rabbi!»  ( =   Tanrım!)  sö- 
ziyle  başlar,  ya  da  biter.
Genel  olarak  herkes  İçin  söylenen  iyi  dilek  anlamın­
daki  dualara  şu  örnekler:
•  
Allah  kimseye  evlât  acısı  göstermesin!
•  
Allah  sağ  gözü  sol  göze  muhtaç  etmesin! 
atasözleri  değerinde  sözlerdir;  duanın  anlatımını  gerek­
tiren  herhangi  bir  vesile  ile  söylenirler:  örneğin,  birinin 
çocuğu  ölmüştür,  ya  da  bir  kimse  çok  yakınlarından  um­
duğu  yardımı  görmemiştir...
Selâm  niteliğinde,  dilek  anlamı  taşıyan  sözler  de  bir 
türlü  dua  değerindedir: 
«Kolay  gelsin!», 
«Bereketli  ol­
sun!»  gibi  çok  kısa,  yoğun  söz  kalıplarıdır  bunlar.  Türk 
dilinin  anlatım  zenginliğini  belirtenler  vardır  içlerinde; 
örneğin,  yeni  evlilere  söylenen: 
«Bir  yastıkta  kocayın!» 
dileği  gibi.
141

---

Duaların,  alkışlara  yaklaşan,  ve  eski  destanların  bel­
li  yerlerinde  (çağımızda  da  halk  hikâyelerinin  zengin  söz­
lü  anlatmalarında)  söylenmesi  bir  gelenek  olan  biçimle­
rime  güzel  örnekleri 
Oğuz  destanlarında 
buluruz;  işte 
bunlardan  iki  parça:
1)  XV'inci  yüzyılda  yazıya  geçmiş  olduğunu 
kes­
tirdiğimiz  bir  atasözü  kitabının  başında  bulunan,  ve  ozan­
ların  destana  başlamadan  önce  söyledikleri  alkışlardan:
•  
Evvel  sağlığa  çalalım,  sağlık  gelsin!
Esenliğe  çalalım,  esenlik  gelsin!
Devlete  çalalım,  devletiniz  kaa’im  olsun!
Dostluğa  çalalım,  düşmanınız  nâ'im  olsun!
Uğura  çalalım,  uğurunuz  hayr  olsun!
İşiniz  gücünüz  her  dâ’im  seyr  olsun!
)Hakdan  şunu  isteriz  ki  sofranız  açık  olsun!
Sizleri  sevmeyenler  bini  buçuk  olsun!
Yüzlerinde  kara  benler  yerine  kızıl  gök  uçuk
olsun!...
2)  Dede  Korkut  Kitabı’ndaki 
her  hikâyenin  sonun­
da,  destancının  dinleyicilere  söylediği  alkış  sözlerinden:
•  
Yom  vereyim  Hânım!  Yerli  kara  dağların  yıkılmasın!
Gölgelice  kaba  ağacın  kesilmesin!
Kamın  akan  görklü  suyun  kurumasın!
Kanatlarının  uçları  kırılmasın!
Çapar  iken  ak-boz  atın  büdrimesin!
Çalışanda  kara  polat  öz  kılıcın  gedilmesin!
Dürtüşürken  ala  gönderin  utanmasın!
Kara  ölüm  geldiğinde  geçit  versin!
Ol  öğdüğüm  yüce  Tanrı  dost  oluban  meded  ersin!
Ak  bürçekli  anan  yeri  bihişt  olsun!
Ak  sakallı  baban  yeri  uçmak  olsun!
Hak  yandıran  çırağın  yana  dursun!
142

---

Kaadir  Tanrı  seni  nâmerde  muhtaç  eylemesin!
Hânım  hey!...
Gülbenkler  Bektaşi  tarikatının 
belirli  törenlerinde, 
ya  da  Bektaşi  dervişlerinin  türlü  işlerini  yaparken  söy­
lenmesi  gelenek  olan  dua-sözleridir;  Bektaşi  edebiyatı­
nın  ayrı  bir  türünü  meydana  getirir  bunlar.  —   Bektaşî­
liğe  bağlı  oldukları  için  geleneklerinde  bu  tarikatın  bir­
çok  törelerini  saklamış  olan  Yeniçeriler  de,  kimi  törenle­
rinde,  Bektaşi  gülbenklerini  andıran  duamsı  sözler  söy­
lerlerdi:
•   Ya  Devlet  başa!  Ya  kuzgun  leşe!
•  
Gururlanma  Padişahım  senden  büyük  Allah  var!
•  
Sayılmayız  parmak  ile,
Tükenmeyiz  kırmak  ile!
gibi  atasözleri  değeri  almış  deyimler,  ya  da,  son  metinde 
görüldüğü  gibi,  bir  halk  şairinin  (Muhyi’nin) 
şiirine  de 
girmiş  sözler  Yeniçeri  gülbenklerinden  gelmedir.
Pehlivanların  geleneklerinde,  güreş  başlamadan,  ca­
zır  denilen  «hakem»  in,  hem  dua,  hem  de  nasihat  yollu 
uzunca  bir  konuşması  vardır  ki,  buna  da,  kimi  yerlerde 
gülbenk,  kimi  yerlerde  salavat  derler;  işte  bir  örnek:
Allah,  Allah  illâllah!
Hayırlar  gele  inşallah!
Evvelden  güreşmek,  merd  ü  merdâne,
Pirlerden  kalmış  temeli.
İki  yiğit  çıkmış  meydana,
İkisi  de  birbirinden  merdâne.
(. . . )
Meydana  gelince  hasmına  bak,
Hasmın  olursa  karınca.
( . . .)
Biri  büyük,  biri  h>ra  ( =   küçük)
143

---

İşinizi  Cenâb-ı  Allah  kayıra!
Haydi,  «maşallah»  demeyenin  gözü  çıksın!
Duaların  bir  de  şakaya  sapan  bir  çeşidi  vardır;  bun­
ları  «dua  taklidi  eğlendirici  sözler»  diye  tanımlamak  ye­
rinde  olur.  Bu  çeşitten  «sofra  duası»na  iki  örnek  vere­
yim:
1)  Elham  -  edik,  sofra  gedik.
Ne  yedik,  ne  yemedik.
Ev  sahibi  arsız  imiş
«Daha  getir»  diyemedik!
2)  Elhamdü-lillahi  şükürün!
Bir  oğlu  olmuş  Çakırın.
Tadı  kaçmış  şekerin.
Alacağım  varsa  getirin,
Borcum  varsa,  helâl  ü  hoş  olsun  döne  döne!
Alaman  ovası,  saksağan  yuvası,
Budur  bu  sofranın  duası:
Rizâ'en-lillâhi  vâdödu!
Bu  biçim  «şakadan  dua»  ların  çeşitlemeleri  masal 
tekerlemelerine  de  girmiştir;  bunların 
karşılaştırmaları 
için  benim  Le  «Tekerleme»  başlfklı  incelememe  bakıla! 
(Paris  1963,  tip  No.  21  B).
144

---