Xan sarayi azәrbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumәt Tәşkilatlarına
ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İrəvan xanlarının sarayı
- İrəvan qalasının maketi.
- AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI İrəvan qalasının planı.
- ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI
- AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI
ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI 8
TARİX İNSTİTUTU
1 Çələbi Evliya. Səyahətnamə (Azərbaycan tarixinə aid seçmələr. Hazırlayan Seyidağa Onullahi). Bakı,1997, s.51. İrəvan xanlarının sarayı 1578-ci ildə Azərbaycan Səfəvi dövlətinin İrəvan bəylərbəyi Toxmaq xan İrəvan qala sı nın içərisində Xan sarayı inşa etdirmiş, qala ilə üzbəüz, Zəngi çayının sağ sahilində böyük bir bağ saldırmışdır. Həmin bağ tarix ədəbiyyatında Xan bağı kimi qeyd olunur. XVII əsrin 40-cı illərində Cənubi Qafqazda səfərdə olmuş məşhur türk səyyahı Evliya Çələbi İrəvan qalası və “behiştə bənzər” Tox- maq xan sarayı haqqında maraqlı məlumatlar verir. 1
Səfəvi sərkərdəsi Əmirgünə xan Qacarın (1604-1625) İrəvanın hakimi olduğu dövrdə qala və Xan sarayı (Sərdar sarayı) daha da abadlaşdırılmış və möhkəmləndirilmişdi. 1679-cu il zəlzələsindən sonra İrəvan qalası, o cümlədən Xan sarayı Zal xan (1679-1688) tərəfindən yenidən bərpa edilmişdi. İrəvan əyalətinin Osmanlı hakimiyyəti altına keçdiyi dövrdə Rəcəb paşa (1725-1728) tərəfindən İrəvan qalasın- dakı saray komplek sində xeyli quru culuq və abadlıq işləri görülmüşdü. İrəvan xanı Hüseynəli xan Qa ca rın (1759- 1783) və oğlu Mə - həmməd xanın
(1784-1805) ha -
kimiyyəti dövrləri İrəvan şəhəri nin və qalasının çi çək- lənmə dövrü he - sab edilir. Hü- sey n əli xan Qa car Xan sa rayını daha da təkmilləşdir - mək üçün dövrün məş hur me marı Mirzə Cə fər Xoy- lunu İrəva na də- 9
vət etmiş di. Xan sarayı Mirzə Cəfər Xoylunun rəhbərliyi al- tında yenidən qurulmuşdu. 1791-ci ildə Hüseynəli xanın oğlu Məhəmməd xan Qacar Xan sarayının Güzgülü salonunu və Xan bağındakı Yay imarətini inşa etdirmiş, bununla da bu möhtəşəm tikili memarlıq baxımından monumental saray kompleksi kimi tamamlanmışdır. Saray kompleksi 1810-cu ildə Hüseynqulu xanın hakimiyyəti dövründə əsaslı təmir edilmiş və ona bir sıra yeni tikililər əlavə edilmişdir. Təbriz rəssamlıq məktəbi - nin nümayəndəsi Mir Əbdürrza Xan sarayının di var - larındakı rəsmləri 1815-ci ildə tamamla mışdır. Bütün dövlət atri but larına malik İrəvan xan lığının dörd bayrağı 1827-ci ildə İrəvan qala sının süqutu zamanı
10
TARİX İNSTİTUTU İrəvan xanlığının bayraqları. Azərbaycan Milli Tarix Muzeyi 11 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI Ru siya qoşunlarının əlinə keçmişdir. Həmin bayraq lardan ikisi hazırda indiki Azərbaycan Milli Tarix Muzeyində saxlanılır. Bay raqlardan biri üçkünc, digəri isə dördkünc formadadır. * İrəvan qalasının və Xan sarayının çar Rusiyası işğalın- dan sonra çəkilmiş cizgilərinin (planlarının) bir qismi hazırda İrəvan Tarix Muzeyində saxlanılır. Xan sarayının 1837-ci ildə tərtib edilmiş mükəmməl planında göstərilən miqyasa əsasən, sarayın təqribən 1 hektar ərazini əhatə et- diyi aydın olur. Saray İrəvan qalasının şimal-qərb hissəsində yerləşirdi və qaladan saraya qapı açılırdı. Rəsmi tədbirlər üçün nəzərdə tutulmuş ikimərtəbəli saray binası trapesiya formasında (ölçüləri 36x35x31x25 m) olmuşdur. Sarayın ortasında şahın təntənəli qarşılanması üçün böyük eyvan olmuşdur. Eyvanın qurtaracağında Zən gi çayına açılan və rəngli şüşələrlə bəzədilmiş, şəbə kə - lərlə bir-birindən ayrılan yataq yerləri – taxçalar düzəldil - mişdi. Xan sarayının Güzgülü zalında xanın taxtının önündə müa li cəvi xüsusiyyətə malik olan damarlı əqiq daşlardan ulduzvarı hovuz düzəldilmişdi. Ortasında kiçik fəvvarə olan hovuz rus rəssamı Q.Qaqarinin çəkdiyi Güzgülü zalın rəsmində də öz əksini tapmışdır. Həmin hovuz hazırda İrəvan Tarix Muzeyində nümayiş etdirilir. Bunlardan əlavə, Xan sarayına bitişik daha iki bina – biri
* Üçkünc bayrağın ölçüləri 145x261x217 sm-dir və 1825-1826-cı illərdə hazırlanmışdır. Dördkünc bayrağın ölçüləri 156x156 sm-dir, 1823-1824-cü il- lərdə hazırlanmışdır. ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI 12
TARİX İNSTİTUTU xanın yaxın ətrafının yaşadığı bina, digəri yardımçı ti kili olmuşdur. 2 Xan sarayı və xanın hərəmxanası vahid memarlıq kompozisiyası təşkil edirdi. Hərəm xana sarayla kiçik dəhliz vasitəsilə birləşirdi. Düzbucaqlı formada olan hərəmxa - nanın uzunluğu 200 fut (1 fut = 0,3048 m), eni təqribən 125 fut olmuşdur. Hərəmxananın çoxlu otaqları və dəhlizləri var idi. İrəvan qalasının Rusiya qoşunları tərəfindən işğalın- dan sonra hərəmxana hospitala çevrilmişdi. Xanın hərəm - xanasının mərmər üzlük çəkilmiş, mozaikalı ornamentlərlə bəzədilmiş hamamı da öz təmtərağı ilə seçilirdi. Hərəmxa - nanın geniş yay hovuzu var idi. Hovuzun uzunluğu 15 sajen (1 sajen = 2,1336 m), eni 4 sajen, dərinliyi 3 arşın (1 arşın = 71, 12 sm) idi. Bu tikililər qaladakı digər çoxsaylı tikililərlə birgə
ermənilər tərəfindən qəsdən sökülüb məhv edilmişdir. 3 Mütəxəssislərin qənaətinə görə, İrəvan Xan sarayı memarlıq forması, biçimi, quru lu şu, daxili həcminin həlli və bədii tərtibatına görə Şərq memarlığının şah əsərlərindən sayılan, 1483-cü ildə Ağqoyunlu hökmdarı Sultan Yaqub tərəfindən Təbrizdə, 1669-cu ildə Şah Sü ley man səfəvi dönə- mində İsfahanda inşa edilən “Həşt behişt” * adlandırılan saray-kompleks lərinin səciyyəvi xüsusiyyətlərini özündə əks etdirmişdir.
2
издат, 1968, с. 33-34. 3 Акопян Т.Х. Очерк истории Еревана. Ереван, 1977, с.129-130. * “Səkkiz cənnət”, yəni 8 qatlı cənnət. Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|