Xan sarayi azәrbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumәt Tәşkilatlarına
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI
- TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI
- ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI 28 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU
- İrəvan Xan sarayının Güzgülü salonu.
- AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI
- Xan sarayının Güz - gü lü zalının əsaslı təmiri üçün dəfələrlə Rusiya dövlət xəzi nəsindən vəsait ayrılmışdı. İrəvan qubernatorunun
Sənətşünaslıq doktoru Kərim Kərimov İrəvandakı Xan sarayının müxtəlif rəssamlar və fotoqraflar tərəfindən çəkil - miş şəkilləri əsasında sarayın memarlıq xüsusiyyətlərini və bədii tərtibatını sənətşünaslıq nöqteyi-nəzərindən təhlil et- mişdir. K.Kərimov yazır ki, sarayın Güzgülü zalının və Yay köşkünün divarlarını bəzəyən ilkin rəsmlər həmin dövrdə mövcud olmuş kanonlara və ənənə yə əsaslanır. Sarayın
26
TARİX İNSTİTUTU Xan sarayının qəbul otağı. Rəssam Qriqori Qaqarin. 27 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI divarlarının paneldən yuxarı səthində ki tağçalarda və tağçalararası pannolarda, bir qayda olaraq, həndəsi və stilizə edilmiş nəbati motivlərdən ibarət dekorativ kom- pozisiyalar, gül və çiçəklərin, heyvan və quşların canlı, real təsvirləri verilmişdir. Sarayın bədii tərtibatının əsasını portret təsvirləri və çoxfiqurlu süjetli kompozisiyalar təşkil edir. K.Kərimov daha sonra yazır ki, XIX əsrin ikinci yarısında həyata keçirilən təmir işlərinədək Xan sarayının bədii tərtibatında portret rəsmləri və onların arasında Fir- dovsinin “Şahnamə” əsərinin motivləri əsasında ov və döyüş, kef məclisləri və məhəbbət səhnələrini əks etdirən Xan sarayının interyeri. (Bax: Frederic Dubois de Montpereux. Voyage autour du Caucase, chez les tcherkesses et les abkhases, en Georgie, en Armenie et en Crimee: a 6 v.: Paris, 1843). ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI 28
TARİX İNSTİTUTU süjetli kompozisiyalar daha çox olmuşdur. Həmin kom- pozisiyaların birində Rüstəm Zalın gənc döyüşçü ilə vuruş- ması, digərində onun tanımadan öz oğlunu öldürməsi, başqa bir rəsmdə Rüstəmin İsfəndiyarla döyüşü, daha bir başqasında onun divlə vuruşması və s. təsvir edilirdi. 12
12 Kərimov Kərim. “İrəvan sərdarının sarayı” məqaləsi. “Yeni fikir” qəzeti, 18 oktyabr 1995-ci il. İrəvan Xan sarayındakı təsviri sənət nümunələrinin təhlili göstərir ki, istər portret rəsmlərində, istərsə də süjetli və dekorativ kompozisiyalarda ənənəvi Azərbaycan - Şərq motivləri ilə yanaşı, həmin dövrün Qərbi Avropa və Rusiya bədii yaradıcılığının mütərəqqi ənənələri öz təsirini göstər- mişdir. Bu təsir XIX əsrin ikinci yarısında Xan sarayında aparılan təmir-bərpa işlərindən sonra daha aydın şəkildə özünü büruzə vermişdir. İrəvan qalasının hərbi istehkam obyekti kimi isti- fadəsinə son qoyulmasından sonra “baxımsızlıq üzündən” 29
ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI 30
TARİX İNSTİTUTU yararsız hala düşən, nəmişlikdən divar rəsmləri korlanan, kar - niz və tavanın güzgüləri qopub tökülən Xan sarayının Güz -
13
XIX əsrin sonlarında. Foto Dmitri Yermakov.
13 Развитие Еревана после присоединения Восточной Армении к России. Сборник документов. 1801-1917 гг.. Ереван, 1978, с.286-288. 31 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI Xan sarayında bərpa işlərinin bir qismini Azərbaycan dəzgah boyakarlığının banisi hesab edilən Mirzə Qədim İrə- vani (1826-1875) həyata keçirmişdir.* Mirzə Qədim Xan sarayının Güzgülü zalındakı portretlərin və ornamental kompozisiyaların əksəriyyətini bərpa etmişdi. Görünür, 1867-1874-cü illərdə Xan sarayında dəfələrlə aparılan bərpa işlərini Mirzə Qədim İrəvani həyata keçirmişdir. 14 Sarayın bərpadan əvvəlki və sonrakı tərtibatına aid əyani materialın müqayisəli təhlili göstərir ki, 1868-ci ildə divar rəsmlərinin ancaq bir hissəsi, yəni portretlər və deko- rativ pannolar bərpa edilmişdir. Ov, döyüş və məhəbbət səhnələrini bərpa etmək mümkün olmadığından, onların yerində yeni ornamental-dekorativ pannolar çəkilmişdi. Portretləri bərpa edərkən Mirzə Qədim İrəvani işə mexaniki yanaşmamış, yeni texniki vasitələrlə əvvəlkilərdən fərqlə - nən yeni əsərlər yaratmışdır. Böyük ölçülü kətan üzə rində yağlı boyalarla işlənilib sonradan divara yapışdırılmış bu əsərlər, əslində Azərbaycanda realist monumental boyakar- lığın ilkin nümunələri idi. Məhz buna görədir ki, bu əsərlər
* İrəvan şəhərində anadan olan Mirzə Qədim Tiflisdə gimnaziya təh- sili al mışdı. Fars, rus və fransız dillərini mükəmməl öyrənən Mir zə Qədim İrəvana qayıtdıqdan sonra ömrünün sonu nadək poçtda tele- qrafçı vəzifəsində çalışmışdır. Mirzə Qədimin atası Məhəmməd Hüseyn məşhur şəbəkə ustası olmuşdur. Mirzə Qədimdə rəssamlığa meyil hələ Tiflisdə gimnaziyada oxuduğu vaxt yaranmışdı. Əvvəlcə şüşə və parça üzərində şəkillər çəkən Mirzə Qədim sonralar portret və ornamental kompozisiyalar ustası k i mi məşhurlaşmışdı. 14 Əfəndi Rasim. Azərbaycan incəsənəti. Bakı, 2007, s.114-115. Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|