Xan sarayi azәrbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumәt Tәşkilatlarına
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI
- Qriboyedovun “Ağıldan bəla” əsərinin 1827-ci ilin dekabrında İrəvanda Xan sarayı - nın Güzgülü zalında tamaşaya qoyulması.
- Fredrik Dübua de Mon- pere
- ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI
- İrəvan müvəqqəti idarəsi
- İrəvan xanının hərəmxanasının həyəti.
- Avqust fon Haksthauzen
- Xan sarayının Güzgülü zalından fraqment.
- 1865-ci ildə İrəvan qalasının ərazisinin bir hissəsini Nerses Tahiryan adlı er- məni taciri satın alaraq sonradan orada şərab zavodu
17 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI etmişdir. Qri- bo yedovun ağ - lı na belə gəl- məzdi ki, 1827- ci ilin oktya - brın da İrəvan qa lasının süqu - tundan bir qə - dər sonra məhz həmin Güz -
gülü salonda onun məş hur “Ağıldan bəla” əsərini rus za - bit ləri onun özünün iştirakı ilə tamaşaya qoyacaqlar. Qribo - ye dov Hüseynqulu xanın qonaqları qəbul etdiyi Güzgülü salonu ətraflı təsvir etmişdir. O, salo nun döşəməsinin ba- halı, naxışlı xalçalarla döşəndiyini, tavanının və salonunun divarlarının “ya pon naxışları” ilə bəzədil diyini, bütöv divar boyu olan pəncərəsinin çərçivəsinin şəbəkə üslu bunda işlənildiyini və onlara rəngli şüşələrin pərçimləndiyini, sa- lonun girişi ilə üzbəüz buxarının yerləşdiyini, qabarıq for- malı tavanın kiçik güzgü parçaları ilə örtüldüyünü, bütün divarların iki cərgə ilə şəkillərlə bəzədildiyini yazır. 7
7 Полное собрание сочинений А.С.Грибоедова. Том 1, С.Петер- бург, 1839, с. 43-44. İrəvan xanlığı Rusiya işğalından sonra bir sıra Avropa və Rusiya tədqiqatçılarının diqqət mərkəzində olmuşdur. Fransız səyyahı, geoloq və rəssamı Fredrik Dübua de Mon-
lərdə Parisdə onun 6 cilddən ibarət “Qafqaz ətrafına səyahət” kitabları işıq üzü görmüşdür. Müəllif, həmçinin həmin kitablara əlavə olaraq xəritələr, planlar və rəsmləri əhatə edən 5 hissədən ibarət atlaslar da çap etdirmişdir. Qravüraçı rəssam Nikole Erkül Fredrik Monperenin çəkdiyi rəsmlərin qravüralarını hazırlamışdır. Həmin atlasların 3- cü hissəsində Sərdar sarayının Güzgülü zalının interyerinin, Güzgülü zalın divar la rın dakı rəsmlərin və divar naxışla -
18
TARİX İNSTİTUTU Xan sarayının Güzgülü zalından fraqmentlər. (Bax: Frederic Dubois de Montpereux. Voyage autour du Caucase, chez les tcherkesses et les abkhases, en Georgie, en Armenie et en Crimee: a 6 v.: Paris, 1843). 19 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI rının, sərdar Hüseynqulu xanın hərəmxanasının şəkilləri öz əksini tapmışdır. 8 İrəvan qalasının Rusiya qoşunları tərəfindən işğalın- dan sonra Xan sarayında əvvəlcə İrəvan müvəqqəti idarəsi, sonra isə İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ərazisində yaradılmış “Er mə ni vilayəti”nin administrasiyası, daha sonra İrəvan quberniya idarəsi yerləşmişdi. İmperator I Nikolayın rus qoşunlarının hücumlarına 23 ildən artıq müddətdə tab gətirən, “alınmaz qala” kimi şöhrət qazanan əfsanəvi İrəvan qalasını görmək arzusu
8 Atlas. Voyage au Caucase chez les tcherkesses et les abkhases en Colchide, en Géorgie, en Arménie et en Crimée par Frédéric Dubois de Montpéreux. Paris, 1843.
1837-ci ildə gerçəkləşmişdi. İrəvana səfər etmiş I Nikolay Xan sarayında gecələmiş, ondan xatirə qalsın deyə, Güz - gülü zalın divarına öz adını yazmışdı. Sonradan divarın həmin hissəsi çərçivəyə alınmışdı. I Nikolay Güzgülü zalda İrəvan şəhəri əhalisinin müxtəlif təbəqələrdən olan nümayəndələrini qəbul etmişdi. 1843-cü il avqust ayının 27-də İrəvan qalasında olmuş alman səyyahı Avqust fon Haksthauzen də Xan sarayını ətraflı təsvir etmişdir. Haksthauzen yazır: “Keçmiş İrəvan
20
TARİX İNSTİTUTU Xan sarayının Güzgülü zalından fraqment. Foto Dmitri Yermakov. 21 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU ERMƏNİ VANDALLARININ YOX ETDİYİ XAN sARAYI əyanlarının * sarayları xarabalıqlar içərisindədir, məs- cidlərdən biri yunan-rus kilsəsinə, digəri silah anbarına çevrilmiş dir. Sərdar sarayı salamatdır, lakin onun əlavə tikilisi olan hərəmxana hospitala çevrilmişdir. Arxitektura baxımından saray o qədər də əzəmətli deyil... Lakin bütün bunlarla yanaşı, bəzək-düzəkləri, pəncərələri, qapıları, tağları gözəldir. Müasir Asiya tikililərini Əlhambra kimi ** təsəvvür etmək olmaz. Yalnız Sərdar sarayının qəbul zalı əzəmətlidir. Onun həyətə baxan tərəfi açıqdır və divar əvə - zi nə gözəl şəbəkə ilə bağlanmışdır, hansı ki, onu bütövlükdə və ya qismən çıxartmaq mümkündür. Həmin şəbəkə götürüldükdə qəbul zalı böyük və açıq qalereyaya çevrilir. Zalın arxa divarında onun üçdə ikisini tutan rəngli şüşələrlə bəzədilmiş böyük pəncərə vardır ki, onun da hər iki tərəfində çox da böyük olmayan kabinetlər vardır. Zalın or- tasında çox da böyük olmayan fontanlı hovuz vardır. Di- varlar və tavan güzgülər və tablolarla bəzədilmişdir.” 9 1864-cü ildə İrəvan qalasının hərbi-istehkam qalası kimi istifadəsinə son qoyulmuşdur. 1865-ci ildə İrəvan qalasının ərazisinin bir hissəsini Nerses Tahiryan adlı er- məni taciri satın alaraq sonradan orada şərab zavodu – yəni indiki konyak zavodunu inşa etdirmişdir. Hazırda
* Yəni İrəvan xanlığı əyanlarının. ** XIII əsrdə İspaniyanın Qranada şəhərində tikilmiş və müsəlman tarixi- memarlıq abidəsi olaraq restavrasiya edilərək hazırda muzey kimi mühafizə edilən memarlıq kompleksi nəzərdə tutulur 9 Гагстгаузен Август. Закавказский край. Санкт-Петербург, 1857, часть I, c.230-231. Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|